از مقاومت نیجر تا سکوت مرموز دومینیکن
علی روغنگران
درست در روز‌هایی که مایک پمپئو شمارش معکوس برای بازگرداندن قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت علیه ایران را آغاز کرده و ادعا می‌کند که بیستمین روز سپتامبر آخرین روز تعلیق اجرای این قطعنامه‌ها است، 4 عضو دائم شورای امنیت به علاوه آلمان به صراحت به تیم ترامپ یادآوری کردند که آمریکا در تاریخ 8 مه 2018 به صورت یکجانبه، توقف مشارکت خود در برجام را اعلام کرد و از آن پس در هیچ یک از فعالیت‌های مرتبط با برجام مشارکت نداشته لذا آمریکا را نمی‌توان یک دولت عضو برجام محسوب کرد. روز سه شنبه نمایندگان ارشد کشور‌های ایران، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین پس از یک روز رایزنی دو و چندجانبه با یکدیگر در هتل کوبرگ وین یک پیام واحد را به نیویورک فرستادند: «آمریکا دیگر عضوی از توافق هسته‌ای با ایران نیست و نمی‌تواند از ساز و کار‌های تعریف‌شده در این توافق استفاده کند.»
اشاره‌ای به تلاشِ در جریان تیم ترامپ برای بازگرداندن قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت علیه ایران با استفاده از بند‌های موجود در برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل.
حدود دو هفته پیش، در 20 آگوست، مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، به مقر سازمان ملل در نیویورک رفت و با هیاهوی فراوان شکایتی علیه ایران به رئیس وقت شورای امنیت (اندونزی) تحویل داد. این شکایت، که به ادعای مقامات آمریکایی یک فرآیند 30 روزه برای بازگرداندن تحریم‌های بین المللی را آغاز کرده، موجی از تنش‌ها در شورای امنیت ایجاد کرد. پنج عضو برجام -سه کشور اروپایی و روسیه و چین – در کنار هشت عضو شورای امنیت، از جمله نیجر و اندونزی، همگی اقدام آمریکا را فاقد وجاهت قانونی دانستند. این کشور‌ها با بیان اینکه آمریکا از برجام خارج شده و دیگر حق استفاده از مزایای حقوقی مندرج در آن منجمله مکانیسم ماشه، را ندارد، اعلام کردند که آن‌ها «اخطاریه» یا همان شکایت آمریکا را کان لم یکن تلقی خواهند کرد. به عبارت دیگر، این کشور‌ها معتقدند که فرآیند 30 روزه بازگرداندن تحریم‌های بین المللی علیه ایران هنوز آغاز نشده است. از سوی دیگر، اما آمریکا اصرار می‌کند که فرآیند سی روزه آغاز شده و چه اعضای شورای امنیت قطعنامه‌ای بدهند یا ندهند، تحریم‌های سازمان ملل در 20 سپتامبر بار دیگر علیه ایران برقرار خواهند شد. در همین رابطه، مایک پمپئو اخیرا در توئیتی نوشت: «اگر عضوی از اعضای شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه‌ای برای تداوم رفع تحریم‌ها ارائه کند، آمریکا با آن مخالفت خواهد کرد. اگر هم هیچ قطعنامه‌ی ارائه نشود، باز هم تحریم‌ها علیه ایران در 20 سپتامبر بازخواهند گشت. رویه قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل اینگونه است.»
اعضای شورای امنیت باید برای حل این مشکل قطعنامه‌ای درباره «تداوم رفع تحریم ها» ارائه کنند. اما با توجه به اینکه آمریکا گفته این قطعنامه را وتو می‌کند، هیچ کدام از اعضا تمایلی به ارائه این قطعنامه نشان نداده اند، چون چنین قطعنامه‌ای برخلاف ظاهرش به فروپاشی کامل برجام منجر خواهد شد
طبق مفاد قطعنامه2231، اگر عضوی از اعضای برجام اخطاریه‌ای درباره «عدم پایبندی چشمگیر» ایران به برجام به شورای امنیت تحویل دهد، شورای امنیت 30 روز وقت دارد به این اخطاریه رسیدگی کند و مشکل را حل و فصل کند. در غیر این صورت، تحریم‌های سازمان ملل ظرف 30 روز بعد از دریافت اخطاریه به طور خودکار علیه ایران بازخواهند گشت. اعضای شورای امنیت باید برای حل این مشکل قطعنامه‌ای درباره «تداوم رفع تحریم ها» ارائه کنند. اما با توجه به اینکه آمریکا گفته این قطعنامه را وتو می‌کند، هیچ کدام از اعضا تمایلی به ارائه این قطعنامه نشان نداده اند، چون چنین قطعنامه‌ای برخلاف ظاهرش به فروپاشی کامل برجام منجر خواهد شد. حال، طبق قوانین شورای امنیت، اگر 10 روز بعد از دریافت اخطاریه هیچ کدام از اعضا چنین قطعنامه‌ای ارائه ندهد، رئیس شورا موظف است که چنین قطعنامه‌ای ارائه کند. اما با توجه به اصرار آمریکا به وتوی این قطعنامه، اندونزی از ارائه آن خودداری کرد و گفت با توجه به اینکه در شورا اجماعی وجود ندارد، رئیس شورا در موقعیتی نیست که بتواند در این خصوص اقدامی انجام دهد. به عبارت دیگر، اندونزی تصمیم گرفت هیچ کاری انجام ندهد. در چنین شرایطی مدت زمان ریاست اندونزی بر شورای امنیت تمام شد و نوبت ریاست یک ماهه نیجر فرا رسید. نیجر در همان روز اول ریاست خود بر شورای امنیت، موضع خود را در خصوص مکانیسم ماشه روشن کرد. البته نیجر جزو 13 عضو شورای امنیت بود که در نامه‌ای به رئیس وقت شورا مخالفتش با اقدام آمریکا را اعلام کرد. اما بعد از تصدی ریاست شورا نیز لازم بود که نیجر بار دیگر موضع خود را روشن کند. در اولین واکنش به مکانیسم ماشه بعد از به عهده گرفتن ریاست شورای امنیت، نیجر اعلام کرد که موضع اندونزی در خصوص اقدام آمریکا را ادامه خواهد داد. عبدو اباری، نماینده نیجر در سازمان ملل و رئیس دوره‌ای شورای امنیت در سپتامبر، اعلام کرد: «ما این تصمیم… را ادامه می‌دهیم که در ماه گذشته توسط رئیس شورای امنیت [اندونزی]اعلام شد.»
اباری افزود: «هر کدام از کشور‌های شورای امنیت می‌توانند این کار را انجام دهند. خود آمریکا می تواند این کار را انجام دهد.»
منظور نماینده نیجر، ارائه قطعنامه تدوام لغو تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران است که اگر از سوی هر کدام از کشور‌ها ارائه شود، آمریکا آن را وتو خواهد کرد. اما با موضع اخیر اباری، عملا یکی از گزینه‌های آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها کم شد. آمریکا امیدوار بود که نیجر با ارائه قطعنامه ای، موجبات بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را فراهم آورد. ده روز قبل از اینکه ریاست نیجر بر شورای امنیت شروع شود، مایک پمپئو با اباری دیدار و ضمن تبریک به نیجر به خاطر ریاستش بر شورای امنیت، ابراز امیدواری کرد که نیجر با آمریکا در خصوص ایران همکاری کند. از سوی دیگر، ایران نیز برای جلب حمایت نیجر تحرکاتی انجام داد. در همان روز اول ریاست نیجر بر شورای امنیت، رئیس جمهور حسن روحانی با همتای نیجری خود، محمدو ایسوفو، تلفنی گفتگو کرد. روحانی به ایسوفو گفت: «اطمینان دارم جمهوری نیجر به عنوان یکی از اعضای جنبش عدم تعهد، همانگونه که در برابر قطعنامه غیرقانونی تمدید تحریم تسلیحاتی ایران موضع بسیار سازنده‌ای داشت، در دوران ریاست خود بر شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز، به شکل کاملا مستقل و حرفه‌ای عمل کرده و از سوءاستفاده از جایگاه سازمان ملل متحد و شورای امنیت برای زیاده خواهی و یکجانبه گرایی آمریکا جلوگیری خواهد کرد.»
تاکنون نیجر سعی کرده که همراه با اجماع بین المللی حرکت کند و در عین حال از تشدید تنش با آمریکا پرهیز کند. اما در روزهای آینده همزمان با اوج گیری تنش‌ها میان ایران و آمریکا در شورای امنیت، نیجر ممکن است از سوی آمریکا تحت فشار قرار گیرد؛ خصوصا که این کشور از جهت اینکه دریافت‌کننده کمک‌های آمریکایی بوده، ممکن است در برابر فشار‌های آمریکا آسیب‌پذیر باشد. به هر حال، شاید جمهوری دومینیکن با ارائه یک قطعنامه، از حجم فشار‌های احتمالی بر نیجر بکاهد. از میان 15 عضو دائم و موقت شورای امنیت، فقط جمهوری دومینیکن تاکنون هیچ موضعی در خصوص اخطاریه ادعایی آمریکا نگرفته است.