اثرات سیاسی یک گزارش
علی روغنگران
بر پایه تازه‌ترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ذخیره اورانیوم غنی شده ایران از 10 برابر حد مجاز فراتر رفته است. این گزارش می‌گوید بازرسان آژانس از یکی از دو سایت مورد مناقشه ایران بازدید کرده‌اند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عصر جمعه 15 شهریور (چهارم سپتامبر) تازه‌ترین گزارش خود از نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران مطابق برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را در اختیار اعضای شورای حکام قرار داد. براساس اعلام رسانه‌های غربی؛ در گزارش آژانس تصریح شده میزان این ذخایر در حال حاضر 2015 کیلوگرم است که نسبت به گزارش فصل قبل این نهاد بین‌المللی 534 کیلوگرم افزایش یافته است. در این گزارش تصریح شده میزان ذخائر آب سنگین ایران به کمتر از 130 تن رسیده که میزان ذخائر مجاز برای این مواد ذیل توافق هسته‌ای برجام است. بدین‌ترتیب میزان ذخائر آب سنگین ایران برای اولین بار بعد از اعلام کاهش تعهدات این کشور به مفاد توافق هسته‌ای در محدوده مجاز در برجام قرار گرفته است. مسئله دیگر در گزارش این نهاد بین‌المللی، اجازه ایران برای دسترسی به 2 سایت است. آژانس در گزارش خود اعلام کرده که ایران اجازه دسترسی به یکی از این دو سایت برای نمونه‌برداری‌های محیطی را داده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفته بازرس‌های این سازمان طی روز‌های آینده در ماه سپتامبر و در تاریخی که بر سر آن با ایران توافق حاصل شده، از سایت دیگر هم دیدن کرده و نمونه‌برداری انجام خواهند داد. «کاظم غریب آبادی»، سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین المللی در وین روز جمعه با اشاره به انتشار گزارش مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در رابطه با موافقتنامه پادمان NPT با جمهوری اسلامی ایران، اظهار کرد: «این گزارش از دو بعد دارای اهمیت و قابل ارزیابی است، از لحاظ شکلی، این گزارش به تحولات و پیشرفت‌های روابط و همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و آژانس طی سه ماه گذشته می‌پردازد و حاکی از تعامل سازنده و محتوایی دو طرف در این مدت برای رسیدن به یک فهم مشترک و یافتن راه حلی برای مسائل مطرح می‌باشد. از لحاظ محتوایی نیز این گزارش صریحا با ترسیم تصویری روشن از وضعیت کنونی همکاری ها، دورنمای مثبت و سازنده‌ای را در روابط بین ایران و آژانس ترسیم می‌کند که انتظار می‌رود مورد استقبال اکثریت قاطع کشور‌های عضو آژانس و شورای حکام واقع شود.» اخیرا رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در راس هیاتی برای دیداری دو روزه با مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی به تهران سفر کرد، او با حضور در سازمان انرژی اتمی ایران با علی اکبر صالحی دیدار و گفتگو کرد. گروسی همچنین با دیگر مقام‌های کشور نیز دیدار کرد. این سفر آغاز دور جدیدی از روابط ایران و آژانس ارزیابی شده است. در کنار گزارش آژانس، تحولات دیگری هم رخ داده که می‌تواند بر وضعیت مسئله هسته‌ای ایران اثر گذار باشد. آمریکا در تلاش است هر طور شده مکانیسم ماشه را در توافق برجام فعال کند و تحریم‌های بین المللی را برگرداند. اتحادیه اروپا، چین و روسیه مخالف این اقدام هستند. روسیه حتی پیشنهاد میانجیگری برای گفتگو میان ایران و آمریکا ارائه کرده که البته با مخالفت ایران روبه‌رو شده است. محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهوری میانجیگری روسیه برای انجام مذاکره بین ایران و آمریکا را رد کرد و گفت که “ما با آمریکایی‌ها بنای مذاکره نداریم.”
گزارش آژانس می‌گوید که از یکی از سایت‌های مورد اختلاف نمونه‌برداری کرده و از سایت دوم نیز در ماه جاری نمونه‌برداری می‌کند. معمولا سه ماه طول می‌کشد تا نتایج این نمونه برداری‌ها اعلام شود. این موارد نشان می‌دهد که فضای مثبتی میان و ایران و آژانس وجود دارد. در شرایط فعلی به نفع ایران و آژانس است که همکاری‌ها ادامه یابد. این همکاری بهانه را از آمریکا، رژیم صهیونیستی، عربستان و … برای فشار علیه ایران می‌گیرد
به گفته واعظی تنها راه این است که “آمریکایی‌ها به برجام برگردند و در چارچوب برجام صحبت کنند. ”
سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه روز سه‌شنبه 11 شهریور ماه از آمادگی مسکو برای ایجاد شرایط و حمایت از گفتگو بین ایران و آمریکا خبر داده بود. اما گزارش آژانس در مجموع مثبت است و تصریح می‌کند ایران برجام را اجرا کرده است. در مورد افزایش سطح غنی‌سازی هم پیشتر اعلام شده بوده و زیر نظر آژانس است و درصد بالایی هم نیست. قرار بود ایران 3.63 درصد غنی‌سازی کند حالا 4.5 درصد غنی‌سازی می‌کند. آژانس می‌گوید ذخایر اورانیوم غنی شده ایران ده برابر سقف تعیین شده در برجام است. این موارد نقض فاحش برجام محسوب نمی‌شود. از طرف دیگر این نقض برجام عمل واکنشی بوده در برابر نقض توافق از سوی طرفین دیگر آن. نکته مهم این است که ایران به تمام تعهداتش با آژانس پایبند بوده است. گزارش آژانس می‌گوید که از یکی از سایت‌های مورد اختلاف نمونه‌برداری کرده و از سایت دوم نیز در ماه جاری نمونه‌برداری می‌کند. معمولا سه ماه طول می‌کشد تا نتایج این نمونه برداری‌ها اعلام شود. این موارد نشان می‌دهد که فضای مثبتی میان و ایران و آژانس وجود دارد. در شرایط فعلی واقعا به نفع ایران و آژانس است که همکاری‌ها ادامه یابد. این همکاری بهانه را از آمریکا، رژیم صهیونیستی ، عربستان و … برای فشار علیه ایران می‌گیرد و اجازه نمی‌دهد که آن‌ها به اهدافشان برسند. این موضوع برای آژانس هم اهمیت دارد به این دلیل که ایران گسترده‌ترین و بیشترین سطح بازرسی را پذیرفته و نمونه‌ای از یک همکاری موفق برای آژانس است و از دست دادن چنین نظارتی عملا به آژانس لطمه می‌زند. بعد از سفر گروسی به تهران دور جدیدی از همکاری میان ایران و آژانس آغاز شده است که باعث می شود بهانه از دست طرف‌های ایران گرفته شود. این گزارش اثرات سیاسی تاثیرگذاری دارد. اولین تاثیر آن در نشست شورای حکام است. وقتی این گزارش مثبت است، شورای حکام هم قطعنامه جدیدی صادر نمی‌کند و یا اینکه پرونده ایران را به شورای امنیت ارجاع نمی‌دهد. بهتر است مسائل در چهارچوب ایران و آژانس حل شود و به شورای امنیت نرود چراکه اگر اختلافات به شورای امنیت برود، ممکن است کل همکاری‌های ایران و آژانس متوقف شود. دومین تاثیر این گزارش روی ادامه همکاری‌های ایران با روسیه، چین و اتحادیه اروپاست. چراکه آن‌ها هم با حساسیت این همکاری‌ها را دنبال می‌کنند. مادامی که ایران با آژانس همکاری می‌کند، می‌تواند روی حمایت چین و روسیه هم حساب کند. این کشور‌ها به خاطر همکاری ایران و آژانس است که از ایران حمایت می‌کنند در غیر اینصورت مثل سال‌های 85 و 86 به قطعنامه‌ها رای مثبت می‌دادند. حالا که رای منفی می‌دهند به خاطر همکاری‌های مداوم ایران و آژانس است و اینکه ایران بهانه‌ای به طرف مقابل نمی‌دهد. این گزارش همچنین به رفع تنش احتمالی میان ایران و اتحادیه اروپا هم کمک می‌کند و باعث می‌شود اروپا در برابر خواست آمریکا برای بازگرداندن مکانیسم ماشه مقاومت کند. اگر کشور‌های دیگر همکاری نکنند، مکانیسم ماشه هیچ کارایی نخواهد داشت. بازگشت قطعنامه‌ها زمانی رخ خواهد داد که شورای امنیت تشکیل جلسه دهد و اعضا همکاری کنند. از 15 عضو شورای امنیت 13 کشور مخالف این روند هستند؛ بنابراین آمریکا در این زمینه کاری نمی‌تواند انجام دهد. حداکثر کاری که می‌تواند انجام دهد اجرای تحریم‌های ثانویه است که آن هم موضوع تازه‌ای نیست. آمریکا می‌داند مکانیسم ماشه بدون همکاری اعضای شورای امنیت به ویژه روسیه، چین و اتحادیه اروپا عملا امکانپذیر نیست؛ بنابراین فقط از نظر تبلیغاتی شعار‌هایی می‌دهد.