سهم من از مدرسه
سارا ایزدخواه
افراد چگونه در نظام اجتماعی، جامعه‌پذیر می‌شوند؟ چنین پرسشی اولین پاسخی که در وهله اول به ذهن مخاطب می‌آورد خانواده و مدرسه است. در گذشته پیش از آنکه نظام آموزشی و مدرسه شکل بگیرد وظیفه اصلی جامعه‌پذیر کردن افراد را خانواده بر عهده داشت. اما با روی کار آمدن نظام‌های آموزشی در جوامع پیشرفته این وظیفه بر دوش این سازمان‌ها محول شد. درواقع «درواقع مدرسه، عامل اجتماعی ساختن است و براساس قواعدی که انتظار می‌رود هر فرد می‌بایست از آن تبعیت کند»(مطلق و ساجدی، 1392: 120). اما یکی از مسائل و مشکلاتی که سالانه خسارت فراوانی را به این نهاد آموزش و پرورشی وارد می‌کند وندالیسم است.
در مدارس راهنمایی و دبیرستان، پسران بیشتر از دختران به تخریب تجهیزات مدرسه مثل نیمکت، صندلی، شیشه و … می‌پردازند. نوع کنده‌کاري و نوشته‌هایی که روي نیمکت و در و دیوار پسران است بیشتر حاوي مطالب خشن جنسی نسبت به دختران است
وندالیسم چیست و چرا دانش‌آموزانی که در یک محیط آموزشی -که وظیفه جامعه‌پذیر کردن آن‌ها را دارد- چنین اقداماتی را انجام می‌دهند؟ وندالیسم به معنای تخریب ارادی اموال و متعلقات عمومی به صورتی مداوم و مکرر است. این درحالی است که «در مدرسه، هنجارها و ارزش‌ها به طور رسمی آموخته می‌شود، افراد دست به رفتارهای ضد ارزشی و هنجارشکن در قالب وندالیسم می‌زنند. آنچه را که متعلق به همگان است و خود نیز در آن سهمی دارند را از بین می‌برند و باعث می‌شوند سالانه هزینه‌های بالایی صرف بازسازی و تعمیر اموال مدارس شود»(همان).
بسیاري از متخصصان علوم اجتماعی معتقدند تخریب اموال عمومی، مقدمه‌اي براي بروز رفتار بزهکارانه در افراد است به‌ویژه نوجوانانی که دست به چنین اقدامی می‌زنند می‌توانند زمینه‌های لازم برای بروز رفتارهای بزهکارانه در بزرگسالی را با خود به همراه داشته باشند. پس پرسش اصلی مطرح شده این است چرا نوجوانانی که مشغول به تحصیل هستند دست به تخریب اموال عمومی مدارس می‌زنند؟ و آیا این عمل در میان نوجوانان دختر و پسر شدتی یکسان دارد؟
پسران بیش از دختران اموال مدرسه را تخریب می‌کنند
براساس پژوهش‌هایی که در ایران صورت گرفته «بین رفتارهاي تخریب‌گرایانه دختران و پسران تفاوت معنی‌داري وجود دارد. درواقع در مدارس راهنمایی و دبیرستان، پسران بیشتر از دختران به تخریب تجهیزات مدرسه مثل نیمکت، صندلی، شیشه و … می‌پردازند. نوع کنده‌کاري و نوشته‌هایی که روي نیمکت و در و دیوار پسران است بیشتر حاوي مطالب خشن جنسی نسبت به دختران است»(همان. 120).
درواقع مطالعه نظري و تجربي مؤيد اين واقعيت است كه «پسران با توجه به آزادي عمل در فضـاي اجتمـاعي جامعـه شـهري و همچنـين نگرش مردسالاري جامعه به پسران، بيشتر از دختران به رفتارهاي تخريب‌گرانه و ويرانگر مي‌پردازند»(فتحی و محمدی، 1390: 157). رفتارهاي تخريب‌گرانه و ويرانگر ناشي از بريدگي و عدم پيوند فـرد با جامعه شهري(بيگانگي اجتماعي) است. «در نتيجه اين رفتارها در بسياري از مواقع منعكس‌كننده ميل وافر جوانان به ابراز خشـم و نارضايتي در برابر اجحاف، اجبار، تبعيض، اقتدارآمرانه، تحديد آزادي‌هاي فردي، نـابرابري و بـي‌عـدالتي سـاختارها، سـازمان‌ها و نهادهای جامعه شهری سلطه‌گر است»(همان).
تبعیض و بی‌عدالتی بین دانش‌آموزان، فقر فرهنگی، وضعیت نامناسب اقتصادي خانواده، عدم رعایت قوانین، پایین‌بودن سطح تحصیلات والدین، جدایی(طلاق)والدین، خشونت در خانواده، سابقه مجرمیت والدین، همنشینی با دوستان بزهکار، عدم شرکت در فعالیت‌هاي مدرسه، عدم احساس تعلق به مدرسه ارتباط زیادی با گرایش دانش‌آموزان به وندالیسم دارد
براساس نظر جامعه‌شناسان عواملی که منجر به اغتشاش و شرایط غیرعادی در ساختار خانواده شده و درنهایت بر رفتار افراد در جامعه اثر می‌گذارد شامل عدم مشروعیت(به این معنی که پدر وجود ندارد و تمام وظایف بر عهده مادر است)، فسخ، جدایی، طلاق و ترك، وجود خانواده توخالی، خانوادهايی که اعضاي آن در کنار هم هستند اما رابطه متقابلی با یکدیگر ندارند و از حمایت احساسی یکدیگر محرومند، عدم موفقیت در اجراي نقش‌هاي اساسی ناشی از نقص عضو یا بیماري که در این حالت علت اختلال در خانواده انواع بیماري‌ها است.
درواقع «کارکردهاي خانواده منجر به بروز رفتارهاي وندالیستی در فرزندان می‌شود. خانواده نقشی اساسی و حیاتی در بروز یا عدم بروز این رفتار دارد؛ بنابراین هر گونه اختلال در کارکردهای خانواده منجر به بروز رفتارهای وندالیستی در فرزندان می‌شود»(مطلق و ساجدی، 1392: 122). اما باید توجه داشت که «هر چه همبستگی میان جوانان، والدین، بزرگسالان و همسالان بیشتر باشد، جوانان بیشتر علاقه‌مند و درگیر مدرسه و دیگر فعالیت‌هاي مقبول اجتماعی می‌شوند»(همان. 123) و از کجروی و ناهنجاری رفتاری می‌کاهد.
نکته مهم اینجاست که داده‌های پژوهشی اجتماعی نشانگر این است که عواملی چون «تبعیض و بی‌عدالتی بین دانش‌آموزان، فقر فرهنگی، وضعیت نامناسب اقتصادي خانواده، عدم رعایت قوانین، پایین‌بودن سطح تحصیلات والدین، جدایی(طلاق)والدین، خشونت در خانواده، سابقه مجرمیت والدین، همنشینی با دوستان بزهکار، عدم شرکت در فعالیت‌هاي مدرسه، عدم احساس تعلق به مدرسه ارتباط زیادی با گرایش دانش‌آموزان به وندالیسم دارد»( مطلق و ساجدی، 1392: 131). این درحالی است که در نظام آموزش و پرورش ایران با ایجاد سیستمی ملوکل‌الطوایفی برای مدارس که انواع مدارس را از غیردولتی گرفته تا هیئت امنایی و … ایجاد کرده است منجر به تفاوت‌هایی آموزشی و امکاناتی برای دانش‌آموزان شده است. همین امر می‌تواند نوعی بیگانگی دانش‌آموز از مدرسه را به همراه آورد و در مراحل حادتر منجر به بروز رفتارهای نابهنجار دانش‌آموزان در این مکان آموزشی شود.
راهکار جلوگیری از بروز رفتارهای وندال دانش‌آموزان چیست؟
پژوهشگران اجتماعی برای جلوگیری از بروز رفتارهای وندال راهکارهایی را ارائه داده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به «آشنا کردن نوجوانان و آگاهی دادن به آن‌ها از کارکرد هر کدام از وسایل عمومی، خصوصاً در محیط مدرسه توسط شوراي دانش‌آموزي و دعوت به همکاري همه دانش‌آموزان در انجام این فعالیت- مدارس و کتاب‌هاي درسی طرح انتخاب شهردار مدرسه وگروه‌هایی براي نظارت و زیباسازي‌ها، ایجاد ارتباط مناسب بین خانواده و مدرسه و بالابردن سطح آگاهی و شناخت خانواده نسبت به عوارض و پیامدهاي مشکلات خانوادگی(خشونت در خانواده، اعتیاد، جدایی والدین) بر دانش- پدیده وندالیسم اشاره کرد».
همچنین «از طریق برگزاري کلاس‌هاي آموزش و مشاوره خانواده، اولیاي دانش‌آموزان آگاه کرد، باید از هرگونه رفتاري که باعث تبعیض بین آن‌ها و مانع این شکوفاسازي شود جلوگیري کرد. اولیاي مدرسه بعد از خانواده الگوي اصلی دانش‌آموزان هستند، درنتیجه باید تمام قوانینی که در رأس کار آن‌ها قرار دارد را انجام دهند تا از این طریق دانش‌آموزان از مشاهده و الگوگیري از آن‌ها، این رفتارها را درونی سازند و در آینده در همه زمینه‌هاي زندگی خود قوانین را رعایت کنند از دیگر اقداماتی است که در کاهش بروز رفتارهای وندالیستی اثرگذار خواهد بود»(ساجدی و مطلق. 132-133).
منابع
فتحی، سروش. محمدی، حامد(1390). شهرنشيني، بيگانگي اجتماعي و رفتارهاي ونداليستي. پژوهش اجتماعی، دوره چهارم، شماره 13. صص 157-171.
مطلق، معصومه. ندری، ساجده(1392). بررسی جامعه‌شناتی عوامل مؤثر بر گرایش دانش‌آموزان پسر وندالیسم در محیط مدارس( مطالعه موردی دبیرستان‌های شهرستان خرم‌آباد). بررسی جامعه‌شناختی جوانان، سال چهارم شماره دهم. صص 117-136.
افضانی، علیرضا. جواهرچیان، ندا(1395). بررسی نقش بیگانگی اجتماعی در وندالیسم در بین دانش‌آموزان دوره اول و دوم متوسطه شهر یزد. مجله پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، شماره پیاپی 31 .