بازگشت آرام فرانسه به منطقه
علی روغنگران
لبنان پس از انفجار ماه گذشته به صحنه رقابت‌های جدیدی میان بازیگران منطقه‌ای و بین المللی تبدیل شده است و در این میان، شاهد افزایش تحرکات و بازیگری فرانسه در معادلات این کشور هستیم. تلاش مجدد فرانسه برای نفوذ در لبنان و تبدیل شدن به یکی از بازیگران موثر، پس از انفجار مهیب لبنان آغاز شد. دو روز پس از این انفجار امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه با آستین های بالا زده بر ویرانه های ناشی از انفجار بیروت قدم گذاشت تا خود را منجی مردم لبنان معرفی کند. روز سه شنبه گذشته اما امانوئل ماکرون برای دومین بار از زمان انفجار مرگبار در بندر بیروت، وارد پایتخت لبنان شد. ماکرون در طی این دیدار 24 ساعته کوشید تا اصلاحات مد نظر خود با هدف بیرون کشیدن این کشور کوچک خاورمیانه از ورطه سقوط اقتصادی را پیگیری کند. او پس از لبنان به عراق رفت. ماکرون به محض ورود به فرودگاه بیروت از جمله اهداف اصلی خود از این دیدار را نظارت و پیگیری اوضاع لبنان پس انفجار اخیر و نظارت بر کمک‌های بین‌المللی و نیز پیگیری اصلاحات سیاسی در این کشور عنوان کرد. رئیس جمهوری فرانسه در آستانه سفر به لبنان خطاب به مردم این کشور در توئیتر به دو زبان عربی و فرانسوی نوشت: «شما لبنانی‌ها برادران فرانسویان هستید. چون به شما قول داده بودم به بیروت بازگشتم تا به یاری شما، به موضوع کمک اضطراری و به فراهم کردن شرایط ثبات و بازسازی بپردازیم.» ماکرون در این سفر از سیاستمداران لبنانی خواست تا پیش از دریافت کمک‌های مالی بین‌المللی، اصلاحات مورد نظر حمایت‌کنندگان برای دفع فساد و ولخرجی در کشورشان را اعمال کنند. او در واکنش به جمعیت خشمگینی که علیه سیاستمداران لبنانی شعار می‌دادند وعده داد که کمک‌ها به «دستان فاسد» نخواهد رسید. ماکرون همچنین پس از دیدار با میشل عون، رئیس جمهوری لبنان، هنگام بازگشت در فرودگاه گفته بود: «اگر اصلاحات انجام نشود لبنان همچنان غرق خواهد شد.»
دیدار رئیس جمهوری فرانسه از بیروت ساعاتی پس از اعلام انتخاب مصطفی ادیب به نخست‌وزیری لبنان آغاز شد. ادیب که روز دوشنبه با کسب رای اکثریت مجلس مامور تشکیل دولت در این کشور بحران‌زده شد، گفته قصد دارد در کشورش دست به اصلاحات گسترده بزند. مصطفی ادیب 48 سال سن دارد و از سال 2013 میلادی سفیر لبنان در آلمان بوده است. ادیب دکترای حقوق و علوم سیاسی دارد و در دانشگاه‌های لبنان و فرانسه تدریس کرده است. او همچنین مشاور نجیب میقاتی، نخست‌وزیر پیشین بوده است. ادیب موقعیت یک رهبر سیاسی را ندارد و بیشتر یک نیروی اجرایی است. گروهی از نخست‌وزیران پیشین لبنان، از جمله سعد حریری، رهبر “جریان مستقبل” که حزبی با اکثریت مسلمانان سنی است، پس از بررسی چند نامزد، روز (یکشنبه) اعلام کردند از مصطفی ادیب پشتیبانی می‌کنند. در واقع او با حمایت اکثریت جناح‌های سیاسی به این موقعیت رسیده است. دولت حسان دیاب در پی خشم عمومی ناشی از انفجار 14 مرداد در بندر بیروت بیستم مرداد استعفا داد. دلیل این انفجار، انبار کردن ناایمن 2700 تن نیترات آمونیوم در بندر بیروت بود که حداقل 200 نفر را کشت. لبنان درگیر بحران اقصادی عمیقی هم هست و هزاران نفر گرفتار فقرند و این سبب اعتراض‌های گسترده ضددولتی شده است. در لبنان نمایندگان پارلمان باید تصمیم بگیرند که چه کسی را به عنوان نخست‌وزیر معرفی کنند و سپس رئیس‌جمهوری، باید از نخست‌وزیر مورد حمایت اعضای پارلمان بخواهد دولت تشکیل دهد. این کشور تا چند سال پیش از حوزه‌های نفوذ فرانسه به حساب می‌آمد، اما بعد از جنگ‌های داخلی در لبنان، حمله اسرائیل به این کشور و جنگ 33 روزه، سپس حملات گروه‌های تروریستی مثل جبهه النصره و داعش، فرانسه دیگر نتوانست نفوذ سابقش را در لبنان حفظ کند. لبنانی‌ها هم نسبت به فرانسه بدبین شدند به ویژه سنی‌ها و مسیحی ها که تا پیش از آن فرانسه را به عنوان مادر مهربان لبنان می‌نامیدند. اوضاع در لبنان به سمتی پیش رفت که در اوایل جنگ سوریه جبهه النصره و گروه‌های تروریستی چند شهر مرزی لبنان را هم تصرف کردند که باعث وحشت مسیحی‌های لبنان شد، آن‌ها از این می‌ترسیدند که تروریست‌ها بتوانند در لبنان پیشروی کنند و مسیحیان را از دم تیغ بگذرانند، بسیاری از آن‌ها مهاجرت کردند، اما با دفاع حزب‌الله و بیرون راندن تروریست‌ها از خاک لبنان مسیحیان به حزب‌الله گرایش پیدا کردند. همین باعث شد که به تدریج نفوذ فرانسه کاملا در لبنان از بین برود. اما امروز از یک طرف آرامش نسبی در سوریه برقرار شده است. از سوی دیگر فشار‌های غربی و عربی به حزب الله لبنان وارد می‌شود. همچنین حادثه انفجار بیروت اثر منفی زیادی در بین مردم گذاشته است. اهالی لبنان نسبت به اصلاح کشورشان مایوس و ناامیدند. ماکرون در این شرایط و پس از انفجار بیروت سعی می‌کند که حوزه نفوذ فرانسه در این کشور را احیا کند. او طوری سخن می‌گوید که انگار لبنان بخشی از فرانسه است. رفتار ماکرون به گونه‌ای است که گویی لبنان فرزندی است که فرانسه آن را از دست داده و حالا می‌خواهد او را دوباره به دست بیاورد. این رویکرد مورد استقبال مسیحیان و اهل سنت لبنان قرار گرفته است. البته شیعیان هم مخالفتی از خود بروز نداده‌اند و حتی اعلام کردند که اگر فرانسه طرحی برای اصلاح دارد همکاری می‌کنند. به این ترتیب می‌توان گفت نفوذ مجدد فرانسه در لبنان توسط برخی گروه‌ها و مردم این کشور پذیرفته شده است. پس از انفجار بیروت و استقبال اولیه از امانوئل ماکرون در لبنان، فرانسه شروطی برای کمک به این کشور مطرح کرده است. لبنان در حال عملیاتی کردن این شروط است. انتخاب ادیب به عنوان نخست وزیر هم در این راستاست. ادیب پاسپورت فرانسوی دارد و همسرش اهل فرانسه است. یقینا ادیب با هماهنگی فرانسه انتخاب شده و گروه‌هایی هم که او را معرفی کرده‌اند همگی به پاریس گرایش دارند. سید حسن نصرالله نیز از همان ابتدا اعلام کرد که با کمک فرانسه مخالفت نمی‌کند؛ لذا الان فرانسه و ماکرون مجددا در حال احیای نفوذ خود در لبنانند اگر این کشور در ایجاد یک دولت بیطرف و ساختار اداری و مدیریتی موفق شود و بتواند کمک‌های بین‌المللی را به سمت لبنان جذب کند، این نفوذ گسترده و ادامه‌دار خواهد شد. فرانسه آرام آرام در حال بازگشت به منطقه است. این کار را از لبنان آغاز کرده و احتمالا به زودی سیاست‌های فرانسه درباره سوریه هم دچار تغییر شود. ماکرون روز چهارشنبه به عراق سفر کرد و این سفر نشان می‌دهد که می‌خواهد نفوذ خود در عراق را هم احیا کند. اما آیا نخست وزیر تحت حمایت پاریس می‌تواند اوضاع بحران زده لبنان را بهبود دهد و وحدت سیاسی ایجاد کند؟ شرایط در لبنان پرمخاطره است. تمام گروه‌ها مجبورند مقداری از خواسته‌های خود را تعدیل کنند. وضعیت اقتصادی در لبنان بسیار آشفته است قیمت‌ها تا سیصد درصد افزایش داشته، توان مالی کشور اندک است و دولت نمی‌تواند سوبسید دهد. بحث بدهی سنگین خارجی هم مطرح بوده و بانک جهانی وام لبنان را هنوز تصویب نکرده است. همه گروه‌ها نسبت به وضعیت به وجود آمده احساس ترس و نگرانی دارند. سخنرانی سه شنبه شب رئیس جمهور لبنان را نباید دست کم گرفت. او تاکید کرد که “ما باید پیام جوانان لبنان را درک کنیم و این کشور باید از حالت فرقه ای، مذهبی و قومی خارج شود و به سمت سیستم حزبی حرکت کند؛ بنابراین تحولات مهمی در حال رخ دادن است که بر منطقه هم تاثیر خواهد داشت. البته این اول کار است و هنوز راه زیادی مانده است.”
این بار همه ناچارند با نخست وزیر جدید لبنان همکاری کنند، بندر بیروت از بین رفته است، کالا‌ها همه وارد می‌شود، دولت پولی ندارد، خانه های زیادی از بین رفته و … همه این عوامل گروه‌های سیاسی را ناچار به همکاری می‌کند. به این ترتیب به ادیب کمک می‌شود که موفق عمل کند. فرانسه هم از این مسیر به لبنان، شام و خاورمیانه باز می‌گردد که این هم برای ماکرون یک دستاورد بزرگ است.
اگر لبنان بتواند وام ده میلیارد دلاری خود را از بانک جهانی بگیرد، با کمک‌ها فرانسه و دیگر کشور‌ها می‌تواند پس از اصلاح اقتصادی دست به اصلاح سیاسی هم بزند البته آمریکا حتما سنگ اندازی خواهد کرد چرا که برایش قابل پذیرش نیست که فرانسه با حزب‌الله کار کند و وزن ژئوپولتیکی فرانسه در لبنان تقویت شود. در سال‌های اخیر هم که نفوذ فرانسه کم شده بود آمریکا با متحدان منطقه‌ای اش از جمله عربستان سعی کرد نفوذ بیشتری در لبنان پیدا کند. ایران و حزب‌الله هم در طرف دیگر حضور داشتند. حالا فرانسه در میانه دو جریان قرار گرفته است
اما در خصوص تغییر ساختار فرقه‌ای و مذهبی لبنان، فرانسوی‌ها پس از انفجار بیروت و سفر ماکرون به لبنان تا حالا که سفر دوم او انجام شده است به صورت فعال در حال مذاکره با سیاستمداران لبنانی بوده‌اند و قدم به قدم طرح ماکرون مطرح شده و انتخاب ادیب هم حاصل همین مذاکرات و هماهنگی هاست. در حال حاضر همه به نحوی طرح ماکرون را پذیرفته‌اند. طبیعتا طرح ماکرون صددرصد اجرا نمی‌شود، اما اگر شصت درصد آن هم اجرا شود، برای او موفقیت آمیز بوده است. از سوی دیگر بر خلاف دیگر قدرت ها که هر بار که صحبت از کمک به لبنان به میان می آید شرط خلع سلاح حزب الله را مطرح می کنند، به نظر می رسد ماکرون با حزب الله به تفاهم رسیده است. ماکرون در اظهاراتی عنوان کرد: حزب‌الله جزئی از مردم و منتخب مردم لبنان است و مسئولیت‌هایی نیز بر گردن دارد. وی در دیدار با میشل عون، رئیس‌جمهور این کشور گفت: “فرانسه وظایفی در قبال جوانان لبنانی دارد تا به خواسته‌ها و آرزو‌های خود برسند. لبنان نمونه همزیستی و مسامحه و کثرت‌گرایی است و حزب‌الله نماینده بخشی از مردم لبنان و منتخب آن‌هاست و میان حزب‌الله و دیگر احزاب شراکت برقرار است.”
روز سه شنبه روزنامه فیگارو فرانسه در مطلبی مدعی شد: در هفته‌های گذشته، بار‌ها بین ماکرون و مقام‌های حزب‌الله پیام‌هایی رد و بدل شده و ماکرون به حزب‌الله گفته است با سلاح این جنبش مقاومت و چند مسئله مهم دیگر مشکلی ندارد. این در حالی است که نماینده حزب‌الله لبنان پیش تر ادعای العربیه درباره گفت‌وگوهایش با ماکرون را تکذیب کرده بود.
در شرایط فعلی اگر لبنان بتواند وام ده میلیارد دلاری را از بانک جهانی بگیرد با کمک فرانسه و دیگر کشور‌ها می‌تواند پس از اصلاح اقتصادی دست به اصلاح سیاسی هم بزند البته آمریکا حتما سنگ اندازی خواهد کرد چرا که برایش قابل پذیرش نیست که فرانسه با حزب‌الله کار کند و وزن ژئوپولتیکی فرانسه در لبنان تقویت شود. در سال‌های اخیر هم که نفوذ فرانسه کم شده بود آمریکا با متحدان منطقه‌ای اش از جمله عربستان سعی کرد نفوذ بیشتری در لبنان پیدا کند. ایران و حزب‌الله هم در طرف دیگر حضور داشتند. حالا فرانسه در میانه دو جریان قرار گرفته است. با این موقعیت به نظر می‌رسد بهتر می‌تواند کار کند، امتیاز بگیرد و امتیاز بدهد. روشن است که همه گروه‌ها می‌دانند بدون دخالت یک قدرت خارجی وضعیت لبنان بهبود پیدا نمی‌کند.