هنر، راهکاری برای توانمندسازی
مریم اصغری
بی‌شک فعالیت‌های هنری در تمام زمینه‌ها بسترهای مناسبی را در جهت ارتقای سطح کیفی زندگی فراهم می‌کند. در این میان توجه به اهداف تربیتی و آموزشی هنر نمایش و نقش مؤثر و ارزشمند آن در توانمندسازي افراد معلول کتمان نشدنی است. به همین جهت جشنواره‌هاي منطقه‌اي تئاتر معلولین به صورت سالانه براي افراد معلول ( جسمی – حرکتی، ذهنی، اختلالات بینایی، اختلالات شنوایی،سالمندان و بیماران روانی مزمن ) به منظور دستیابی به تئاتري قابل دسترس براي همگان، به دور از تفاوت‌ها و محدودیت‌هاي فیزیکی و بیانی در کشور طراحی و برنامه‌ریزی شده است.
از کارکردهای اجتماعی این جشنواره می‌توان یه انتقال مفاهیم به مخاطبین با تاکید بر تغییر نگرش جامعه و پیشگیري از گسترش فرهنگ ناتوانی اشاره کرد. در سال جاری به دلیل شیوع موج دوم کرونا، مرحله پایانی “جشنواره تئاتر افراد دارای معلولیت” با حضور شرکت‌کنندگانی از سراسر کشور از روز گذشته تا 16 مرداد ماه در قالب اجراهای برخط (آنلاین) نمایش در فضای مجازی، در سالن تئاتر شهر مشهد آغاز و نمایش فیلم‌های این جشنواره نیز برای داوران از همین تاریخ در مجتمع فرهنگی آفتاب ولایت مشهد آغاز شده است.
برگزاری جشنواره به صورت آنلاین برای اولین بار
دکتر مسعود فیروزی، دبیر جشنواره تئاتر افراد دارای معلولیت مناطق آفتاب و زاگرس و معاون امور توانبخشی بهزیستی خراسان رضوی و در گفتگو با خبرنگار ما در رابطه با تغییرات جشنواره نسبت به دیگر سال‌ها بیان کرد: مهمترین تغییر این دوره جشنواره برگزاری آن به صورت مجازی برای اولین بار در کشور است. البته که بخش‌های اولیه آن، یعنی مرحله‌ای که نمایشنامه‌های نوشته شده توسط داوران مورد بازخوانی قرار گرفت، غیرمجازی بود و از ۱۶۳ نمایشنامه ارسالی ۵۷ اثر تایید و توسط گروه‌های مختلف ساخته شد و پس از آن بازبینی‌ها هم با حضور داوران در محل و اجرای افراد صورت گرفت و قرار بود ۳۰ اثر برگزیده اوایل اسفند به نمایش گذاشته شوند که در آخرین روزهای قبل از اجرا، موضوع ویروس کرونا پیش آمده و مساله منتفی و معلق شد و در حال حاضر این جشنواره به صورت مجازی برگزار می‌شود.
فیروزی: افراد دارای معلولیت می‌توانند به واسطه گلایه و شکایات، مطالبات و نیازهای خود را به زبانی قابل فهم برای عموم و در عین حال فاخر به جامعه منتقل کنند .شاید حرفی که در قالب یک عکس می‌توان در رابطه با افراد دارای معلولیت، به مخاطب تفهیم کرد، نیاز به ساعت‌ها صحبت و توضیح داشته باشد، در حالیکه آن را با یک قطعه موسیقی یا تئاتر به راحتی می‌توان منتقل کرد
وی با اشاره به اینکه افراد علاقمند می‌توانند به صورت آنلاین کار گروه‌های شرکت کننده را مشاهده کنند، تصریح کرد: داوران نمایشنامه‌ها را به صورت فیلم دریافت کردند و در حال دیدن جهت داوری هستند و اختتامیه این جشنواره در روز جمعه ۱۶ مردادماه انجام می‌شود .
معاون امور توانبخشی بهزیستی خراسان رضوی یادآور شد: تا قبل از سال ۹۸، چهار گروه متشکل از تعدادی استان، کار خود را به صورت مجزا انجام داده و در جشنواره شرکت می‌کردند. در سال ۹۸ با توجه به سیاستگذاری‌ها مقرر شد هر دو گروه از مناطق در یک دسته قرار گرفته و خراسان رضوی در گروه کویر قرار گرفت.
توانمندسازی به واسطه فعالیت هنری
دکتر فیروزی با اشاره به نقش هنر در توانمندسازی افراد دارای معلولیت بیان کرد: تاثیر هنر در توانمندسازی این افراد از چند جهت بی‌بدیل است. در وهله اول از لحاظ فردی، فعالیت‌های هنری و اختصاصا تئاتر، نیاز به تمریناتی دارد که این تمرینات بسیار هارمونیک و منظم بوده و با حرکات ظریف و ابجاد هماهنگی بین مخ، مخچه، عضلات و چشم صورت می‌گیرد و این فعالیت‌ها به صورت فیزیکال در توانمندسازی معلولین نقش بسیار موثر دارد و بسیاری از فعالیت‌ها که در حوزه فیزیکال و کاردرمانی انجام می‌شود، مبتنی بر ایجاد همین هماهنگی‌ها است و فعالیت‌هایی چون تئاتر یا ورزش برای این افراد بسیار مثبت و مفید و موثر است.
پوریوسف: افراد دارای معلولیت با توانایی‌هایی که در عرصه‌های مختلف فرهنگی، هنری، ورزشی، تحصیلی دارند به جامعه نشان دادند که معلولین با تمام محدودیت‌هایی که دارند، می‌توانند افرادی توانمند و موفق در جامعه باشند
او افزود: به طور کلی هنر قابلیت‌های زیادی دارد. مثلا ما مفاهیم ذهنی را با استفاده از واسطه‌ای به نام زبان منتقل می‌کنیم و رایج‌ترین نوع زبان هم زبان شفاهی و کلام است. زبان کلامی اگر چه که در افراد دارای معلولیت موثر بوده، اما بررسی شرایط این افراد در جهان نشان داده است که حقوق این اقلیت بزرگ، جهانی نشده است و شاید این زیان، زبان کاملی برای بیان ذهنیت‌های ما نسبت به معلولین و برای انتقال درک ما در رابطه با آنها نیست و فرهنگ‌سازی در جامعه در جهت همیاری و همکاری با افراد دارای معلولیت و به رسمیت شناختن حقوق آنها صورت نگرفته است. زبان هنر، زبان مشترک بین‌المللی است و برای انتقال مفاهیم ذهنی به طریق شفاهی، باید زبان مشترک داشته باشیم. هر کس به اندازه دانشی که دارد می‌تواند زبان هنر را فهمیده و درک کند. بنابراین زبان جهان شمول‌تری برای بیان و ارائه ذهنیت‌های افراد در رابطه با هر موضوعی است.
هنر، تریبون معلولین
دبیر جشنواره تئاتر افراد دارای معلولیت با بیان اینکه هنر برای افراد دارای معلولیت تریبون ایجاد می‌کند، ادامه داد: در واقع افراد دارای معلولیت می‌توانند به واسطه گلایه و شکایات، مطالبات و نیازهای خود را به زبانی قابل فهم برای عموم و در عین حال فاخر به جامعه منتقل کنند .شاید حرفی که در قالب یک عکس می‌توان در رابطه با افراد دارای معلولیت، به مخاطب تفهیم کرد، نیاز به ساعت‌ها صحبت و توضیح داشته باشد، در حالیکه آن را با یک قطعه موسیقی یا تئاتر به راحتی می‌توان منتقل کرد .
وی اذعان داشت: وقتی یک فرد دارای معلولیت وارد وادی هنر می‌شود، سه اتفاق برای او می‌افتد. قطعا عزت نفس او ارتقا پیدا کرده و احساس کرامت و بزرگ بودن می‌کند. دیگر اینکه در افراد، اعتماد به نفس ایجاد شده و به این فکر می‌کند که من قابلیت‌هایی دارم و در عین تفاوت با سایر افراد با تکیه بر همین توانمندی‌ها می‌توانم به گونه‌ای متفاوت، کارهایی را انجام دهم و قدم به وادی‌ای بگذارم که افراد عادی جامعه در آن ورود کردند. همچنین وقتی فرد دارای معلولیت وارد وادی هنر می‌شود، جرات‌مندی او افزایش پیدا می‌کند. افرادی که تاریخچه آنها نشان می‌دهد در گذشته نه چندان دور در تمام دنیا گروه منزوی بودند که حق ورود به خیلی جاها را نداشتند و خط قرمزهایی در اطراف آنها بوده است و نه کسی زمینه را برای ورود آنها به فعالیت‌های فاخری مثل این فراهم می‌کرده و نه خود آنها جرات چنین کاری را داشتند. به طور کل، ضرورت توانمندشدن و استقلال و ایجاد شرایط برای یک زندگی مستقل، این سه مولفه است و توانمندی در بستری که از عزت نفس و اعتماد به نفس و جرات‌مندی بنا می‌شود و اگر نگوییم هنر تنها مقوله‌ای است که می‌تواند این سه عامل را با هم ارتقا دهد، یکی از معدود روش‌ها است. به همین علت، سازمان بهزیستی کشور به جهت توانمندسازی این افراد هم به حوزه ورزش و هم به حوزه هنر ورود پیدا کرده تا از این طریق کمک شایسته‌ای به افراد دارای معلولیت شود.
وی در تکمیل صحبت‌های خود بیان کرد: سال گذشته، برای اولین بار در خراسان رضوی بازی‌های بومی محلی در حوزه روستاها را برای افراد دارای معلولیت برگزار کردیم. فیلم‌های مستند آن تهیه شد و در فیلم‌های موجود، فرد دارای معلولیتی که در جلسات اول، برای بلند کردن دارت تلاش می‌کرد و دارت از دستش می‌افتاد، بعد از گذشت چند ماه و گذراندن تمرینات، در آخرین مرحله شرکت در مسابقات، دارت را مستقیما وسط هدف زد و سوال من این است که به چه شکل دیگری می‌شد چنین توانمندی را ایجاد کرد؟
شرحی از مراسم اختتامیه
همچنین حمیدرضا پوریوسف، مدیر کل بهزیستی خراسان رضوی در خصوص برگزاری مراسم اختتامیه جشنواره کشوری تئاتر افراد دارای معلولیت اظهارداشت: افراد دارای معلولیت با توانایی‌هایی که در عرصه‌های مختلف فرهنگی، هنری، ورزشی، تحصیلی دارند به جامعه نشان دادند که معلولین با تمام محدودیت‌هایی که دارند، می‌توانند افرادی توانمند و موفق در جامعه باشند.
وی افزود: جشنواره کشوری تئاتر هر ساله در چهار گروه منطقه آفتاب، زاگرس، کویر و خلیج فارس ویژه افراد دارای معلولیت برگزار می‌شود که خراسان رضوی در گروه کویر قرار دارد. اما امسال جشنواره به دو گروه منطقه آفتاب و زاگرس و منطقه کویر و خلیج فارس تقسیم شد که هر گروه نیمی از استان‌های کشور را در بر می‌گیرند.
مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی تصریح کرد: با توجه به شیوع ویروس کرونا مراسم اختتامیه جشنواره تئاتر به تعویق افتاد و مراسم اختتامیه این جشنواره از تاریخ 13 الی 16 مردادماه در سالن تئاتر شهر مشهد برگزار می‌شود. ضمن اینکه نمایش فیلم‌ها برای داوران نیز در مجتمع فرهنگی آفتاب ولایت انجام می‌شود.
پوریوسف عنوان کرد: استان‌های اصفهان، البرز، ایلام، تهران، چهارمحال و بختیاری، قم، کردستان، لرستان، کرمانشاه، مرکزی و همدان در گروه «آفتاب زاگرس» قرار دارند که داوری‌ها و نحوه گزینش آثار برتر، مراسم اختتامیه و اهدای جوایز به صورت آنلاین برگزار می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: 163 اثر به جشنواره ارسال شده که 57 اثر به مرحله بازبینی رسید و در نهایت 30اثر برگزیده شدند که ۹ اثر در فضای خیابانی، ۹ اثر در فضای صحنه‌ای و ۱۲ اثر تئاتر کودک و نوجوان است.