این ویروس دموکرات نیست
چگونه یک ویروس تنش‌های اجتماعی را به وجود می‌آورد؟
حمیده طاهری
پدیده حاشیه‌نشینی از جمله معضلات جدی کلان‌شهرهایی مانند مشهد است در شکل‌گیری پدیده نامطلوب حاشیه‌نشینی عوامل مختلفی مانند رشد جمعیت، مهاجرت، مسائل اقتصادی و چارچوب‌های قانونی دخیل هستند، در این گزارش وضعیت حاشیه شهر را در بحران ویروس کرونا بررسی کرده‌ایم.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» حل معضل حاشیه‌نشینی در کلان‌شهر ۳میلیون و۵۰۰ هزار نفری مشهد با بیش از یک سوم جمعیت حاشیه‌نشین، تقریباً جزو شعارهای مسؤولان ارشد استانی و شهری بوده، اما متأسفانه دیده‌ها و شنیده‌ها حاکی از آن است که قصه مشکلات و محرومیت‌های مردم این مناطق از ابتدایی‌ترین امکانات سر دراز دارد.
از زمانی که پای کرونا ویروس به کشورمان باز شد تمام جنبه‌های زندگی مردم به ویژه وضعیت اقتصادی را تحت‌تأثیر قرار داد، حال می‌خواهیم این موضوع را در یک مقایس کوچک‌تر در واقع در حاشیه شهر مشهد، بررسی کنیم. این ویروس در مشهد به ویژه حاشیه شهر با سرعت زیاد و دامنه تخریب گسترده رشد می‌کند. بافت جمعیتی به هم تنیده حاشیه شهر که بدون کرونا هم حاشیه امن و میدان بروز انواع آسیب‌ها بود در شرایط فعلی زندگی سخت‌تری را برای مردمان این مناطق رقم زده است.
حامدبخشی: افزایش سرقت و دزدی در شرایط موجود دور از انتظار نیست، طبیعتاً وقتی خانواده‌ای از نظر اقتصادی گرفتار بحران می‌شود، تنش‌ها و آسیب‌هایی بیشتری را تجربه می‌کند و این موضوع در مناطق کم برخوردار بیشتر خودش را نشان می‌دهد
شاید صحبت از فاصله‌گذاری اجتماعی برای مردم حاشیه شهر چیزی در حد یک شوخی بی‌معنی باشد، چرا که جمعیتی از کارگران روزمزد که زیر پوشش هیچ بیمه‌ای نیستند، زنان سرپرست خانوار، خانواده‌های زندانیان، مهاجران خارجی ثبت نشده که به واسطه کرونا زندگی‌شان فلج شده برای تأمین معیشت خانواده مجبورند دست به هر کاری بزنند.
وجود ۹ الی ۱۰هزار معتاد متجاهر در حاشیه شهر مشهد
طبق گفته مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی، در شهر مشهد 9 الی 10هزار معتاد متجاهر داریم که آمار بسیار بالایی است و اغلب انگیزه‌ای برای درمان ندارند؛ چرا که از سوی خانواده و آشنایان طرد شده‌اند. متأسفانه با شیوع ویروس کرونا اعتیاد و تکدی‌گری در شهر به ویژه حاشیه شهر افزایش پیدا کرده است.
رئیس شورای شهر مشهد نیز عنوان کرده: «کرونا زندگی یک سوم جمعیت حاشیه‌نشین مشهد را تحت تأثیر قرار داده، بسیاری از خانواده‌ها به دلیل بیکاری ناشی از ویروس کرونا به نان شب‌شان هم محتاج شده‌اند، فعالیت محدود تشکل‌های خیریه دولتی و مردم نهاد نیز پاسخگوی نیازهای‌شان نیست».
شاید یکی از راهکارهای موجود ساماندهی کارتن‌خواب‌ها، معتادان و متکدیان است، مدیر روابط عمومی سازمان بهزیستی مشهد نیز در این باره گفته: «شهروندان در صورت مشاهده متکدیان باید به شهرداری و تلفن ۱۳۷ تماس بگیرند و صورتی که کارتن خواب و یا معتادی را در سطح شهر مشاهده کردند به سازمان بهزیستی و از طریق تلفن ۱۲۳ اورژانس اجتماعی را در جریان قرار دهند».
یک استاد برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد نیز در یادداشتی عنوان کرده «چنانچه اقدامات پیشگیرانه ضربتی صورت نگیرد، حدود یک سوم جمعیت شهری در شهرهایی مانند مشهد مقدس در معرض مهیب‌ترین فاجعه اپیدمیک قرار خواهند گرفت که مقابله با آن نه اینکه غیر ممکن بلکه بسیار مشکل خواهد بود، زیرا نارسایی‌های زیرساختی در زمینه‌های بهداشتی، درمانی و آموزشی مانند وجود بیمارستان، درمانگاه، پزشک، داروخانه همراه با شرایط زیستی محل سکونت خانوار (تراکم بالای جمعیت در خانوار، اتاق و …) و سطح بهداشتی پایین محیط زیست محله، عوامل تشدیدکننده آسیب‌رسانی ویروس کرونا خواهند بود.»
مواد فوق تنها تأثیر اقتصادی کرونا بر حاشیه شهر مشهد بود، اما از منظر سلامتی، حاشیه شهر به دلیل تراکم جمعیتی بالا، برای کرونا میدانی است که بدون مانع می‌تواند بتازد! اگر بخواهیم از منظر آسیب‌های اجتماعی بررسی کنیم افزایش آمار سرقت، دزدی، تکدی‌گری، اعتیاد، طلاق و موارد دیگر به دور از انتظار نیست.
کافی است پایت به مناطق کم‌برخوردار مشهد باز شود، دیدن منظره‌هایی مانند کارتن‌خوابی، رها شدن معتادان در کوچه‌پس‌کوچه‌ها، تکدی‌گری مردان و زنان درحالی که فرزندان کوچکشان را در آغوش دارند جزو صحنه‌های است که قلب هر ببینده‌ای را به درد می‌آورد، صحنه‌هایی که در هیچ پرده‌ی سینمایی اکران نمی‌شود.
رمضانعلی فیضی: خدمت‌رسانی مجدد ناوگان‌های حمل‌ونقل عمومی را ابتدا از مناطق کم‌برخوردار شروع کردیم، تهیه و توزیع ۵۰ هزار بسته غذایی از سمت شهرداری مشهد، توزیع بسته‌های بهداشتی با مشارکت خیران و سازمان‌های مردم نهاد، ضدعفونی ویژه در موج اول کرونا از جمله اقدامات مدیریت شهری است
آسیب‌های اجتماعی که امروز مردم حاشیه‌شهر مشهد تجربه می‌کنند به قدری گسترده و زجرآور است که تنها در یک گزارش نمی‌توان به آن پرداخت، برای اطلاع بیشتر از آسیب‌هایی اجتماعی مردم حاشیه شهر مشهد با عضو هیأت علمی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی گفت‌وگویی کوتاه کردیم.
عدم وضعیت مناسب اقتصادی زمینه آسیب‌های اجتماعی است
حامد بخشی در گفت‌وگو با خبرنگار «روزنامه صبح امروز» گفت: «با توجه به اینکه تقریباً دلار روزانه ۳درصد افزایش پیدا می‌کند در حالی که حقوق و دستمزدها افزایش پیدا نکرده، انتظار می‌رود که مردم طبقه متوسط رو به پایین روز به روز فقیرتر شوند و زندگی در حاشیه شهر گرایش پیدا کنند»
وی در خصوص آسیب‌های اجتماعی افزود: «افزایش سرقت و دزدی در شرایط موجود دور از انتظار نیست، طبیعتاً وقتی خانواده‌ای از نظر اقتصادی گرفتار بحران می‌شود، تنش‌ها و آسیب‌هایی بیشتری را تجربه می‌کند و این موضوع در مناطق کم برخوردار بیشتر خودش را نشان می‌دهد»
شبح کرونا چنان بر جهان سایه افکنده که دغدغه‌های خود محافظتی و الزامات تطبیق با شرایط متفاوت ناشی از اعمال محدودیت‌های اجتماعی، سلامت روانی افراد جامعه را در معرض آسیب قرار داده است. عبور بی‌گزند از این بحران، نیازمند اهتماهی همه‌جانبه به سلامت شهروندان در ابعاد جسمانی و روانی است.
کرونا تأثیرات منفی زیادی بر حاشیه‌شهر مشهد داشته است
رئیس کمیسیون ویژه مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار شورای اسلامی شهر مشهد نیز در گفت‌وگو با خبرنگار «صبح امروز» با اشاره به اینکه آسیب‌های اجتماعی فعلی تنها مختص به حاشیه شهر نیست بلکه کلان‌شهرها نیز با آسیب‌های زیادی مواجه هستند، اظهار داشت: « وقتی کرونا اقتصاد جهانی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد قطعاً بر اقتصاد خانوارهای ضعیف به ویژه مناطق کم‌برخوردار و حاشیه شهر اثر بیشتری دارد»
رمضانعلی فیضی تشریح کرد: «کمک به اقتصاد خانوارها تنها برعهده شورای شهر و شهرداری مشهد نیست، بلکه بیشتر بر عهده دستگاه‌ها و نهادهای متولی است که مسؤولیت و امکانات گسترده‌تری در این حوزه دارند»
وی با بیان اینکه تا آنجایی که به مدیریت شهری مربوط بوده در حد توان در قالب مصوباتی به مردم خدمات ارائه داده‌ایم، بیان کرد: «خدمت‌رسانی مجدد ناوگان‌های حمل‌ونقل عمومی را ابتدا از مناطق کم‌برخوردار شروع کردیم، تهیه و توزیع ۵۰هزار بسته غذایی از سمت شهرداری مشهد، توزیع بسته‌های بهداشتی با مشارکت خیرین و سازمان‌های مردم نهاد، ضدعفونی ویژه در موج اول کرونا از جمله اقدامات مدیریت شهری است»
وضعیت موجود در حاشیه شهر و مناطق کم‌برخوردار مشهد نشان می‌دهد تلاش‌ها و اقدامات انجام شده رضایت‌بخش نبوده است، دوران کرونا هم به پایان می‌رسد اما آسیب‌هایی اجتماعی که امروزه خانواده‌ها به ویژه حاشیه شهر مشهد تجربه می‌کنند غیر قابل جبران خواهد بود، افزایش کودک‌آزاری و همسرآزاری جزو تلخ‌ترین خبرهایی بود که در مدت قرنطینه ما را آزار داد. اگر مسؤولان و نهادهای ذی‌ربط آستین همت بالا نزده و با یک برنامه جدی به داد مردم حاشیه شهر نرسند، با چالش‌ها و مشکلات بزرگ‌تری در حوزه خانواده مواجه خواهیم شد که با هیچ نسخه‌ای درمان نمی‌شود.