ماموریت سخت کاظمی
علی روغنگران
با سفر هفته گذشته مصطفی کاظمی، نخست وزیر عراق به ایران مجددا بحث میانجیگری عراق برای عادی‌سازی روابط تهران و ریاض مطرح شده است. هرچند بر اساس برنامه ریزی‌ها، قرار بود نخست وزیر عراق قبل از ورود به ایران، به عربستان عزیمت کند، با این حال، نامساعد شدن وضعیت سلامتی ملک سلمان، پادشاه عربستان و بستری شدن او، سفر مصطفی کاظمی به عربستان را به تاخیر انداخت. مسئله‌ای که اکنون وجود دارد این است که چرا عراق نسبت به عادی سازی روابط ایران و عربستان تا این حد علاقمند است؟
کاظمی و اهمیت میانجی گری بین تهران و ریاض
به نظر می‌رسد در حالی که عربستان بازیگر اصلی در میان قبایل عراق است، اما ایران مرجع اصلی جریان‌های سیاسی و با نفوذ در عراق بوده و نزدیکی بین دو کشور، تاثیر مثبتی بر امنیت و ثبات عراق خواهد گذاشت. در سطح کلان و بر اساس متغیر آمریکا، نه تنها نزدیکی نسبی میان ایران و آمریکا که در نتیجه برجام حاصل شده بود نتوانست به بهبود روابط تهران – ریاض منجر شود، بلکه حتی برعکس با ظهور ترامپیسم افزایش تنش بین ایران و آمریکا را تا آستانه تقابل و درگیری مستقیم نیز پیش برد. انفجار در بندر فُجَیره، حمله حوثی ها به تاسیسات آرامکو و انفجار در تانکرهای نفتی در دریای عمان و ترور سردار سپهبد شهید سلیمانی تنش بین تهران و واشنگتن را به اوج خود در چهار دهه اخیر رساند. بعد از حمله موشکی به عین الاسد، ترامپ از عملی کردن برخی وعده‌های خود عقب نشینی کرد و سطح متعادل‌تری را در قبال ایران انتخاب کرد. در نتیجه با فروکش کردن نسبی تنش، عراق امیدوار است بتواند گامی مهم جهت عادی شدن روابط ایران و محور عربستان-آمریکا بردارد. در کنار موضوع فوق، انتظارات از نتایج انتخابات ایالات متحده آمریکا را باید متغیر تاثیرگذار دیگری در روابط ایران و عربستان قلمداد کرد. در انتخابات پیش روی آمریکا، چنانچه دونالد ترامپ برنده انتخابات شود، به احتمال قوی رویکرد کنونی را در قبال ایران ادامه خواهد داد (و شاید تشدید شود) و اگر جو بایدن پیروز شود احتمال بازگشت آمریکا به میراث باراک اوباما، رئیس جمهوری پیشین یعنی توافق هسته‌ای وجود دارد که این خبر بدی برای ریاض و تل آویو است. شرایط امروز با چند سال قبل متفاوت است و می‌توان یکی از مهمترین انگیزه‌های عربستان را برای عادی‌سازی روابط با ایران، آسان‌تر شدن دستیابی به راه‌حل سیاسی برای بحران یمن دانست. مصطفی کاظمی، نخست وزیر عراق امیدوار است بتواند ماموریت نیمه‌تمام عادل عبدالمهدی، نخست وزیر پیشین عراق و عمران خان، نخست وزیر پاکستان را کامل کند. از این جهت، کاظمی درصدد است تا بتواند از نفوذ و قدرت دو کشور در روند بازسازی و منافع اقتصادی و سیاسی عراق بهره بگیرد و امنیت ملی عراق را تثبیت کند. کاری که بعد از پاک سازی داعش نه دولت حیدر العبادی توانست آن را اجرائی کند و نه دولت عبدالمهدی. لذا، استراتژی کاظمی نیز کسب حمایت عملیاتی و تثبیت گفتمان خود در سپهر سیاسی عراق است.
کاظمی و باز تنظیم روابط عراق با ایران و آمریکا
سفر اخیر مصطفی کاظمی، نخست وزیر عراق، به ایران محور‌های متعددی داشت که برخی از آن‌ها به طور مستقیم با آمریکا در ارتباط بود. فعلا آمریکایی‌ها در این خصوص سکوت کرده اند، اما ممکن است در چند هفته آینده به نتایج این سفر واکنش نشان دهند. سفر دو روزه کاظمی، در داخل و خارج از ایران، توجه‌های زیادی را جلب کرد. این سفر در شرایطی انجام شد که عراق تحت رهبری کاظمی، رویکرد جدیدی در روابط خارجی خود با برخی کشور‌های منطقه‌ای و بین المللی آغاز کرده است. این رویکرد که بر ایجاد توازن در روابط خارجی عراق مبتنی است، چالش‌های متعددی در پیش دارد که شاید مهمترین آن نحوه بازتنظیم روابط عراق با ایران و آمریکاست. عراق به تازگی مذاکرات جدیدی با آمریکا تحت عنوان «گفتگو‌های راهبردی آمریکا و عراق» آغاز کرده که دور دوم به زودی برگزار می‌شود. برخی گروه‌های سیاسی در عراق دولت کاظمی را برای مطرح کردن مسئله خروج نیرو‌های آمریکایی از عراق در این گفتگو‌ها تحت فشار قرار داده اند. از سوی دیگر، آمریکا تمایلی به خروج از عراق نشان نمی‌دهد و حتی این اواخر برای مقابله با راکت پرانی به سفارتش در بغداد، تجهیزات پدافندی در سفارت خود مستقر کرده است. در این میان، ایران به وضوح به کاظمی گفته است که عراق باید مسئله اخراج نیرو‌های آمریکایی ازعراق را در اولویت قرار دهد. رهبری انقلاب در دیدار با کاظمی فرمودند: «ایران درخصوص روابط عراق با آمریکا دخالتی نمی کند، اما انتظار دارد که دوستان عراقی، آمریکا را بشناسند و بدانند که حضور آمریکا در هر کشوری منشأ فساد، خرابی و ویرانی است.» ایشان افزودند: «جمهوری اسلامی ایران انتظار دارد تصمیم دولت، ملت و مجلس عراق برای اخراج آمریکایی‌ها پیگیری شود، زیرا وجود آن‌ها موجب ناامنی است.»
عراق تحت رهبری کاظمی، رویکرد جدیدی در روابط خارجی خود با برخی کشور‌های منطقه‌ای و بین المللی آغاز کرده است. این رویکرد که بر ایجاد توازن در روابط خارجی عراق مبتنی است، چالش‌های متعددی در پیش دارد که شاید مهمترین آن نحوه بازتنظیم روابط عراق با ایران و آمریکاست. عراق به تازگی مذاکرات جدیدی با آمریکا تحت عنوان «گفتگو‌های راهبردی آمریکا و عراق» آغاز کرده که دور دوم آن به زودی برگزار می‌شود. برخی گروه‌های سیاسی در عراق دولت کاظمی را برای مطرح کردن مسئله خروج نیرو‌های آمریکایی از عراق در این گفتگو‌ها تحت فشار قرار داده اند
اما علاوه بر موضوع اخراج نیرو‌های آمریکایی، موضوع دیگری نیز در سفر کاظمی به تهران مطرح شد که برای آمریکا می‌تواند مهم باشد و آن بحث گسترش مبادلات تجاری میان ایران و عراق است. حسن روحانی در نشست خبری مشترک خود با کاظمی، سفر کاظمی را نقطه عطفی در روابط ایران و عراق دانست و گفت: «مطمئن هستم این سفر، نقطه عطفی در توسعه روابط ایران و عراق به عنوان دو کشور دوست و برادر خواهد بود و ما مصمم هستیم حجم مبادلات تجاری دو کشور را به رقم 20 میلیارد دلار برسانیم.»
مبادلات تجاری ایران و عراق در حال حاضر تقریبا 12 میلیارد دلار در سال است و افزایش آن به 20 میلیارد دلار، آن هم در شرایطی که آمریکا تحریم‌های سنگینی علیه ایران اعمال کرده می‌تواند تحول مهمی باشد. از این رو، آمریکایی‌ها ممکن است در بحث گسترش روابط تجاری با ایران مداخله کنند. آن‌ها از قبل در برخی موارد مداخله کرده بودند. مثلا در ماجرای صادرات برق و گاز ایران به عراق، آمریکایی‌ها بار‌ها تاکید کرده اند که عراق باید هر چه زودتر این واردات را قطع کند و از سایر کشور‌های همجوار برق وارد کند. افزون بر این، آمریکا در حال فشار بر عراق برای اجرای برخی تحریم‌ها علیه شخصیت‌های ایرانی و شخصیت‌های نزدیک به ایران است. همزمان با سفر کاظمی به ایران، روزنامه العربی الجدید به نقل از یک مقام عراقی مدعی شد که در آستانه آغاز دور دوم گفتگو‌های راهبردی عراق و آمریکا که این بار با حضور مصطفی کاظمی برگزار خواهد شد، آمریکا لیستی از شخصیت‌های تحریم شده را به عراق داده و خواستار جدیت عراق در اجرای این تحریم‌ها شده است. این لیست شامل شخصیت‌های عراقی، سوری، ایرانی و لبنانی است که وزارت خزانه داری آمریکا علیه آن‌ها تحریم‌هایی اعمال کرده است. در دور بعدی گفتگو‌های استراتژیک، آمریکا میزان پایبندی عراق به این تحریم‌ها را بررسی خواهد کرد. افزون بر این، به ادعای العربی الجدید، برخی محافل سیاسی عراق احتمال صدور لیست جدیدی از تحریم‌ها علیه برخی مقامات امنیتی و نظامی در حشد الشعبی را رصد می‌کنند. در دسامبر گذشته، آمریکا تحریم‌هایی علیه برخی شخصیت‌های عراقی به اتهام مشارکت در سرکوب اعتراضات عراق و تعامل با ایران و حزب الله لبنان اعمال کرد. اراس حبیب، رئیس بانک اسلامی البلاد، احمد الجبوری و نوفل حمادی العاکوب، دو استاندار صلاح الدین و نینوا، خمیس الخنجر، سیاستمدار، قیس الخزعلی، رئیس گروه عصائب اهل الحق و برادرش لیث الخزعلی و حسین فالح اللامی، از سران حشد الشعبی، از جمله این شخصیت‌ها بودند. این روزنامه در ادامه از قول یک مقام بلندپایه عراقی مدعی شد که مقامات وزارت خزانه داری آمریکا مطمئن هستند که تحریم‌های ایران در عراق دور زده می‌شوند. امری که باعث شد آمریکا یکی از جلسات گفتگو‌های راهبردی را به این امر اختصاص دهد. کاظمی قرار است در راستای پایبندی به تحریم‌های آمریکا اصلاحاتی در بانک مرکزی عراق انجام دهد. اما هنوز معلوم نیست این اصلاحات چگونه و چه زمانی انجام خواهند شد. همچنین کاظمی قرار است اواخر ماه ژوئیه جاری به واشنگتن سفر کند. بنابراین، احتمالا آمریکایی‌ها قبل از واکنش به نتایج سفر وی به ایران، با وی گفتگو‌هایی در این خصوص انجام خواهند داد تا میزان تحولات در روابط ایران و عراق در حوزه‌های مختلف را بررسی کنند. اما به هر حال به نظر می‌رسد که آمریکایی‌ها تحولات جدید میان بغداد و تهران را رصد می‌کنند و بر عدم گسترش مناسبات اقتصادی میان آن‌ها اصرار می‌کنند. در این میان به نظر می‌رسد اعمال تحریم همچنان مهمترین ابزار آمریکا برای پاسخ دادن به تحولات جدید در روابط تهران-بغداد است.