کوچ اجباری
سیده ریحانه موسوی
شاید یکی از پرحاشیه‌ترین بازار این روزها، بازار مسکن باشد. شرایطی که متأسفانه با قیمت‌های نجومی و سر به فلک کشیده، فضا را برای قشر متوسط و ضعیف جامعه هر روز تنگ‌تر از قبل می‌کند. این بازار در بسیاری از مواقع وضعیت عادی نداشته و این روزها با بالا رفتن قیمت دلار، قیمت اجاره مسکن نیز سر به فلک کشیده و اجاره نشین‌ها را با مشکلات زیادی مواجه کرده است.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» این روزها هزینه سنگین مسکن باعث شده کمتر کسی به فکر خرید خانه باشد؛ زیرا با وجود درآمد کم و قیمت‌های بالا مردم توان خرید مسکن ندارند. این هزینه تأثیر زیادی در زندگی خانواده‌های مستأجر دارد؛ زیرا مجبورند سهم بیشتری از درآمد خود را به اجاره‌بها اختصاص دهند که همین امر باعث شده بسیاری از مستأجران امید صاحب‌خانه شدن را کاملاً از دست بدهند. بالا رفتن قیمت مسکن یکی از مهم‌ترین علت‌های قرار گرفتن تعداد بیشتری از شهروندان زیر خط فقر در کلانشهرها است. در پی افزایش اجاره‌بها مستأجران به خانه‌دوشانی تبدیل شده‌اند که هر سال با اتمام قرار‌داد و افزایش اجاره چاره‌ای جز کوچ کردن به خانه‌های کوچکتر و حاشیه‌ای را ندارند.
تسهیلات مسکن هم دیگر کار‌ساز نیست؛ زیرا بانک‌ها با سود‌های بالا و وثیقه‌های سنگین این وام‌ها را در اختیار مشتریان قرار می‌دهند که بازپرداخت آن با افزایش هزینه‌های زندگی بسیار مشکل است.
رکود، تورم، نرخ رشد بیکاری و پائین آمدن درآمد، طی سال‌های اخیر سفره مردم را نه‌تنها کوچک، بلکه جمع کرده است؛ مسکن از جمله نیاز‌های اولیه شهروندان در هر کشوری است؛ اما اکنون بخشی از مردم حتی نمی‌توانند سر‌پناهی داشته باشند.
افزایش ۴ تا ۶ برابری اجاره بها، در بسیاری از شهر‌های ایران پدیده‌های جدید اجتماعی، هم‌چون گورخوابی، لوله‌خوابی و اکنون پشت‌بام‌خوابی را در ایران رقم زده؛ چرا که اکنون وضعیت مسکن مرز هشدار را هم رد کرده است. اینکه شخص به وضعیتی برسد که به دلیل نداشتن مسکن مناسب، برای خوابیدن در پشت‌بام خانه شخص دیگر، هزینه پرداخت کند، یک فکاهی دردناک از بدیهیات حوزه مسکن در کشور است.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که افزایش فشار‌های اقتصادی جمع کثیری از خانواده‌ها را ناگزیر به چادرخوابی، پشت بام خوابی، مغازه‌خوابی و ماشین‌خوابی کرده است؛ پیش از این نیز انتشار عکس‌ها و فیلم‌هایی از فاجعه گورخوابی برای مدتی توجه‌ها را به این معضل جلب کرد؛ اما در جریان دیگر جنبه‌های وخیم بحران معیشتی، به فراموشی سپرده شد. مشهد با دارا بودن بیشترین تعداد حاشیه‌نشین در کشور با مشکلات گوناگونی در این زمینه روبه‌رو است. یک میلیون حاشیه‌نشین در مشهد از یک سو فشارها را بر مدیران شهری برای ارائه امکانات و خدمات به این مناطق وارد می‌کند و از سویی دیگر آسیب‌های اجتماعی و در بسیاری از مواقع انحرافات اجتماعی را افزایش می‌دهد.
حال پرسش اینجاست افزایش لحظه‌ای قیمت مسکن با ساکنان مشهد؛ این بزرگترین حاشیه‌نشین ایران چه می‌کند؟ و آیا گرایش افراد از طبقات متوسط و متوسط رو به پایین جامعه را برای زندگی در حاشیه شهر در راستای کاهش هزینه‌های زندگی افزایش می‌دهد؟ در این راستا علی مرادزاده رئیس اتحادیه املاک مشهد در گفت‌وگو با «صبح امروز» از افزایش حاشیه‌نشینی در مشهد خبر داده و اظهار می‌کند:
افزایش سکونت مردم در حاشیه شهر با بالا رفتن قیمت مسکن
در شهر مشهد ۱۳ محدوده شهری وجود دارد و با توجه به افزایش ۶۰ درصدی نرخ اجاره‌بها گرایش شهروندان به سکونت در حاشیه‌شهر بسیار زیاد شده است. آمار‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از مردم در حال رانده‌شدن به حاشیه‌شهر هستند، اما به دلیل اینکه این امر در حوزه فعالیت ما نیست، نمی‌توانیم اقدام خاصی در این زمینه انجام دهیم. تنها کاری که اتحادیه املاک می‌تواند انجام‌دهد ترغیب مشاوران املاک سطح شهر برای خودداری کردن از پذیرش نرخ اجاره‌بهای بالا از سوی صاحب‌خانه‌ها است و به مالکان در جهت تعدیل قیمت مشاوره بدهند.
افزایش بیش از ۴۰ درصد اجاره بها ممنوع
مرادزاده به افزایش اجاره‌بها بین 20 تا 40 درصد اشاره می‌کند و بالا رفتن قیمت اجاره را بیش از این میزان ممنوع می‌داند، این درحالی است که اخیراً طی صحبت رئیس‌جمهور، افزایش قیمت اجاره‌بها برای کلانشهرها -به غیر از تهران- نباید بیش از 20 درصد باشد، او بیان می‌کند: «معمولاً موجران برای فروش یا اجاره ملک خود از برنامه‌هایی مانند اپلیکیشن دیوار استفاده می‌کنند که در این مکان‌ها قیمت‌ها خود‌خواسته، خارج از عرف و بالا است. به مشاوران املاک تذکر داده‌ایم که این‌گونه فایل‌ها را پذیرش نکنند و میزان افزایش اجاره‌بها نسبت به سال گذشته را بین ۲۰ تا ۴۰ درصد تعیین کنند و بیشتر از این میزان را از مالکان قبول نکنند».
رئیس اتحادیه املاک مشهد تأکید می‌کند: با توجه به مصوبه ستاد کرونا میزان افزایش اجاره‌بها۲۰ درصد است و مستأجران هم پس از اتمام موعد اجاره، می‌توانند با همان اجاره‌بهای قبل در منزل خود بمانند و کسی نمی‌تواند به آنان حکم تخلیه بدهد، اما اگر مالکی بر‌خلاف این مورد عمل کرد، موجر می‌تواند با مراجعه به شورای حل اختلاف از حمایت برخوردار شود.
با توجه به صحبت‌های رئیس اتحادیه املاک مشهد مبنی بر افزایش رشد حاشیه‌نشینی با بالا رفتن نرخ مسکن به سراغ یک جامعه‌شناس رفتیم تا ابعاد اجتماعی_اقتصادی این موضوع را بررسی کنیم.
جنگ بین حاشیه و متن، معضل حاشیه‌نشینی
ابراهیم فیاض جامعه‌شناس، مردم‌شناس و استاد دانشگاه تهران توضیح می‌دهد زمانی که حاشیه‌نشینی پیش می‌آید، جنگ حاشیه و متن نیز به وجود می‌آید؛ یعنی حاشیه به اشکال متفاوت به متن حمله می‌کند. این اشکال شامل دزدی، بددهانی یا فحاشی، مشروب‌خوری، روابط جنسی نامشروع، شغل‌های حاشیه‌ای مانند قاچاق و هزاران موضوع دیگر است.
این استاد دانشگاه می‌افزاید: کودکانی که در حاشیه شهر زندگی می‌کنند ممکن است حتی زمانی که وارد دانشگاه می‌شوند، پرخاشگر باشند و حتی دست به سلاح نیز ببرند که مبحث بسیار جدی است. با وجود اینکه شهر به هیچ‌وجه نباید حاشیه داشته باشد، اما امروزه مشاهده می‌کنیم که شهر‌های ما حاشیه زیادی دارند.
خرابه‌های حاشیه شهر محل وقوع انواع فساد
فیاض در ادامه می‌گوید: در خرابه‌های حاشیه‌شهر می‌توان هزاران کار انجام داد که در درون شهر این امکان وجود ندارد، اصطلاح خراباتی در عرفان نیز همین مضمون را بیان می‌کند؛ یعنی محلی که می‌توان در آن تمام کار‌های غلط را انجام داد.
انتقام‌گیری؛ پیامد حاشیه‌نشینی اجباری
وی در رابطه مشکلاتی که برای افراد مجبور به کوچ در حاشیه شهر به دلیل ناتوانی در پرداخت هزینه‌های مسکن ابراز می‌کند: انتقام‌گیری شدیدی پس از بروز این مشکل به وجود می‌آید؛ زیرا یک فرد کارمند یا معلم که توانایی پرداخت هزینه‌های مسکن را ندارد و باید به حاشیه شهر نقل مکان کند توانایی تحمل شرایط این مناطق را ندارد. در دین اسلام نیز آمده که فقر، کفر می‌آورد.
مشکلات اقتصادی، مردم را مجبور به ویران کردن می‌کند
این جامعه‌شناس با بیان اینکه «مشکلات اقتصادی در حال به وجود‌آوردن دین‌ها و منطق‌های حاشیه‌ای است» تصریح می‌کند: متأسفانه ایدلوئوژی‌های حاشیه‌ای در حال تشکیل شدن است. در اواخر جنگ تحمیلی که کشور دچار بحران شد در محله کوی طلاب مشهد که مذهبی‌ترین منطقه شهر بود، افراد به دلیل وجود مشکلات اقتصادی دست به تظاهرات زدند از کنار امام رضا (علیه السلام) گذشتند و از این محله تا میدان شهدا را غارت کرده و تبدیل به ویرانه کردند، اما این‌بار اگر این اتفاق رخ دهد ابعاد گسترده‌تری پیدا خواهدکرد، این امر مصداق همین است که فقر ایمان را از بین می‌برد.
قصور دولت در رسیدگی به عدالت و اقتصاد
وی خاطرنشان کرد: ای کاش دولت بیشتر به مبحث عدالت و زندگی اقتصادی مردم می‌پرداخت؛ یعنی به جای اینکه به مردم بگوید دروغ نگویند، کاری کنند که مردم راست بگویند. دولت باید کاری کند که مردم در زندگی، امنیت اقتصادی و اجتماعی داشته باشند در این صورت است که مشکلات اجتماعی و فرهنگی به کمترین حد خواهد رسید، وقتی که حق مردم به آنان داده شود، حق‌الناس را نمی‌خورند.
فیاض با بیان اینکه «دولت، چهارچوب‌های اسلام را رعایت نمی‌کند» گفت: در اسلام سه مبحث امنیتی وجود دارد اول امنیت جان، دوم امنیت مال و سوم امنیت زور اگر این سه وجود داشته باشند بسیاری از مسائل حل می‌شوند، امنیت فقط در دزدی نیست بلکه در این است که قیمت مسکن هرروز نسبت به دیروز افزایش نداشته باشد.
حاشیه نشینی/ افزایش اجاره بها/ مشکلات مسکن/ مغازه‌خوابی/ پشت‌بام‌خوابی/ ماشین‌خوابی
ایمیل: srm.6671@gmail.com