خودکفایی غذایی؛ فاکتوری امنیتی
سیده ریحانه موسوی
یکی از ضروریات توسعه و پیشرفت اقتصادی در هر کشوری، منوط به توسعه کشاورزی است، اما این مهم باید متناسب با وضعیت آب، خاک و جمعیت هر کشور تحقق پیدا کند. در این راستا گاهی خودکفایی در محصولات کشاورزی و غذایی می‌تواند فشار مضاعفی بر آب و خاک کشور وارد کند، به‌ویژه در ایران که 85 درصد هدررفت آب در بخش کشاورزی اتفاق می‌افتد.
به گزارش روزنامه صبح امروز، یکی از سیاست‌های اخیر کشور تأکید بر خودکفایی در حوزه غذا است درواقع خودکفایی غذایی عاملی برای جلوگیری از اعمال فشارها بر ایران در زمان تحریم‌ها است، درواقع اعتقاد مسدولان مربوط در این حوزه بی‌اثر کردن تحریم‌ها است. در این راستا اسماعیل اسفندیاری، مجری طرح گندم وزارت جهاد کشاورزی در دی ماه 1398 بیان کرده که «در سال زراعی جاری ۵ میلیون و ۹۵۰ هزار هکتار به زیر کشت گندم رفته و ۹۹ درصد برنامه کشت محقق شده است». پرسش اینجاست که اقلیم ایران شرایط خودکفایی در محصولات غذایی را داراست و آیا کشاورزان ما دانش لازم برای کشاورزی مکانیزه را دارند؟
در این راستا محمدحسين انصاري‌فرد معاون سازمان نظام دامپزشكى و سخنگوى سابق وزارت جهاد كشاورزى در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار صبح امروز در خصوص آسیب‌ها و طبعات خودکفایی در کشاورزی به خصوص تولید گندم گفت: گندم بهانه‌ای شد تا ما بتوانیم بگوییم باید توجه بیشتری به بخش کشاورزی شود، متأسفانه ۱۲ درصد از رشد ناخالص داخلی کشور متعلق به بخش کشاورزی است، اما بهره‌مندی کشاورزی از وام و بودجه دولتی کمتر از این مقدار است و این امر نشان‌دهنده عدم توجه کافی به بخش کشاورزی است و کشاورزی مدرن و درآمد زا هنوز درک نشده است که جای تاسف زیادی دارد و امیدواریم که اصلاح شود.
ضعف در ترویج کشاورزی نوین
انصاری‌فرد با توضیح اینکه «خودکفایی ما در تولید گندم ۱۴ میلیون تن است که ۱۰ میلیون تن آن برای خرید و مصرف در نانوایی‌ها، قنادی‌ها و سایر واحد‌ها است و ۴ میلیون تن برای خود مصرفی کشاورزان است» بیان کرد: پیش‌بینی می‌شود تا پایان فصل برداشت که مهر‌ماه است ۱۰ میلیون تن دیگر برداشت شود. گندم جزو گیاهان فسفرطلب است؛ یعنی فسفر خاک را مصرف می‌کند تا رشد کند. در علوم نوینی زراعی اگر کشاورزی در یک سال گندم می‌کارد، سال بعد باید محصولی اَزُت‌خواه بکارد تا مجدداً فسفر به زمین بازگردد و قوت کافی داشته باشد؛ به همین دلیل به کشاورزان توصیه می‌شود در سال بعد به جای گندم حبوبات، یونجه و به خصوص دانه‌های روغنی مانند کلزا و سویا بکارند تا زمین برای کشت گندم در سال بعد غنی شود به این نوع کشت تناوب کشت می‌گویند که باید در این زمینه اطلاع رسانی و ترویج کافی در بین کشاورزان انجام شود تا اهمیت این مسئله را درک کنند.
وی معتقد است که بیش از ۵۰ درصد از کشاوزران به دلیل داشتن سواد قدیمی و اعتقاد به روش‌های کشاورزی سنتی؛ بنابراین نیاز است ترویج دانش لازم بین آن‌ها باید با ابزار‌های خاصی صورت بگیرد، یعنی نمی‌توان با این افراد از طریق اینترنت، فضای مجازی و الکترونیکی اطلاع‌رسانی کرد، بلکه باید به روش اقناعی آموزش‌های لازم به آن‌ها ارائه شود.
پیشتازی ایران در تولید بذرهای مقاوم گندم
معاون سازمان نظام دامپزشكى توضیح داد: متأسفانه ما در این زمینه ضعیف هستیم و کشاورزان ما به سادگی توجیه نمی‌شوند. ایران در تولید بذرهای خوب گندم جزو کشورهای پیشرفته در جهان است که بذرهای مقاوم در خم‌شدگی، باد، آفت، خشکی و شوری را تولید می‌کند و این امر باعث می‌شود بذر مناسب برای هر منطقه که اصطلاحاً به آن پهنه‌بندی گفته می‌شود، داشته باشیم. اگر این پهنه‌بندی درست رعایت شود و کشاورزان توصیه‌ها را مد نظر قرار داده و بذر مناسب را از مراکز خدمات کشاورزی تهیه کنند نتیجه مطلوبی به همراه خواهد داشت.
وی با بیان اینکه «قیمت بذرها در این مراکز قدری گران‌تر است؛ بنابراین دولت باید به کشاوزان یارانه بدهد؛ زیرا کشاورز منافع ساده خود را می‌بیند و بذری که برایش ارزان‌تر باشد را مصرف می‌کند در صورتی که بذر اصلاح‌شده محصول بیشتر و باکیفیت‌تری را به او خواهد داد.
18.5 میلیون هکتار، اراضی ثابل کشت در ایران
انصاری‌فرد توضیح داده که اگر دولت -حداقل برای مدتی کوتاه- به کشاورزان یارانه استفاده از بذراصلاح‌شده را بدهد و کشاورزان نتیجه استفاده از این بذر را ببینند، حاضر می‌شوند با قیمت بیشتر نیز آن را بخرند، این مثال بسیار ساده‌ای است و اگر به آن عمل شود، کشور ما می‌تواند تبدیل به یکی از قطب‌های بزرگ در کشاورزی دنیا شود؛ زیرا ما ۱۸.۵ میلیون هکتار اراضی قابل کشت داریم که در ۶ تا ۷ میلیون هکتار آن کشت صورت نمی‌گیرد.
سخنگوى سابق وزارت جهاد كشاورزى خاطرنشان کرد: ایران دارای حداقل ۱۲ میلیون هکتار از زمین‌هایی است که بعضی از آن‌ها مثل خوزستان چند بار کشت صورت می‌گیرد؛ زیرا آب کافی و رودهای بزرگ در آن منطقه وجود دارد و می‌توانیم از لحاظ کشاورزی جزو قطب‌های بزرگ دنیا شویم.
نکته اینجاست که در گذشته کسانی چون عیسی کلانتری به طرح خودکفایی محصولات غذایی انتقاد کرده‌اند، کلانتری بیان کرده «اینکه اعلام کردید امنیت غذایی کشور را به طور کامل تأمین می‌کنید و به خودکفایی در این زمینه می‌رسید، قول بسیار بزرگی است؛ چرا که باید توجه داشته باشید ما در کشورمان با مسئله آب و چالش در این زمینه مواجه هستیم». اما انصاری‌فرد معتقد است که خودکفایی در هر محصولی و با هر قیمتی به شرایط کشور بستگی دارد. وی توضیح داد که «گندم ممکن است 8 هزار مترمکعب آب در هر هکتار مصرف کند، ما می‌توانیم این آب را صرفه جویی و به‌جای آن گندم وارد کنیم، اما اکنون ثابت شده که اینطور نیست. آمریکا در زمان تحریم به دارو و واکسن هم رحم نمی‌کند، در زمان صدام یکی از چیزهایی که او را به زانو درآورد نفت در برابر غذا بود».
نباید برای صرفه‌جویی از مصرف آب به کشورهای خارجی نیازمند باشیم
سخنگوى سابق وزارت جهاد كشاورزى گفت: قحطی غذایی در عراق و نارضایتی‌های مردم از شرایط، زمینه‌های سقوط صدام را ایجاد کرد؛ درنتیجه اگر ما بخواهیم برای صرفه‌جویی در مصرف آب مواد غذایی خود را از کشورهای خارجی تهیه کنیم، امری اشتباه است. از این گذشته ۹۰ درصد محصولات غذایی که برزیل، آمریکا و حتی اروپا به دنیا صادر می‌کنند تراریخته است و خودشان از این محصولات مصرف نمی‌کنند؛ زیرا خطراتی چون سرطان و… بر زندگی انسان‌ها دارد. بنابراین هیچ تضمینی وجود ندارد که یک محصول همیشه در بازار وجود داشته باشد و ممکن است تولید کشوری کاهش پیدا کرده و صادرات نداشته باشد.
حراست از منابع آب امری ضروری است
وی با اشاره به کم‌آبی کشور توضیح داد: ایران، کشور کم‌آبی است و باید از منابع آبی خود حراست کنیم؛ زیرا آب نیمی از چاه‌ها در حال فروکش کردن است که موجب نشست زمین می‌شود و باعث آسیب رسیدن به جاده‌ها و زمین‌ها می‌شود، اما چاره در ایجاد آبخیزداری است. با انجام این کار، چاه‌ها پر و قنات‌ها برقرار می‌شود. درواقع آبخیزداری و آب‌خان‌داری منجر به جمع آوری و صرفه‌جویی در آب می‌شود.
آبخیزداری داری راهی برای جلوگیری از هدر رفت آب
نظر افضلی، عضو سابق کمسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی نیز در خصوص راه‌کارهای دولت برای جلوگیری از هدررفت آب‌های زیرزمینی در اثر تلاش برای خودکفایی محصولات کشاورزی به خصوص گندم چنین توضیح داد: مناطقی که دارای رود‌خانه‌های فصلی هستند در این زمینه مشکل چندانی ندارند، اما در مناطقی که دشت بوده و دارای سفره‌های آب زیرزمینی هستند می‌توان تعادل‌بخشی را به وجود آورد؛ یعنی به همان میزانی که آب برداشت می‌شود نفوذ نیز صورت می‌گیرد. در این راستا مبحث آبخیزداری حدود سه سال است که آغاز شده و اثرات مثبتی را نیز داشته است.
وی افزود: به عنوان مثال در خراسان جنوبی ۷۵۰ میلیون متر مکعب روان‌آب داریم که ۸۰ میلیون متر مکعب آن را به‌وسیله سد ذخیره کرده‌ایم، اما سایر اقدامات آن در حال عملیاتی شدن است تا بتوانیم میزان بیشتری از هدررفت آب جلوگیری کنیم.
اقدامات برای حراست از آب دیر اتفاق افتاده است
افضلی معتقد است که اقدامات لازم برای حراست از آب دیر اتفاق افتاده است. وی در این زمینه توضیح داد: اگر میزان برداشت و نفوذ آب در فروچاله‌ها و سفره‌های زیرزمینی را در نظر بگیریم متوجه خواهیم شد که در این زمینه کمی دیر به فکر افتاده و عمل کرده‌ایم. از سویی دیگر مجوز چاه‌هایی که داده می‌شود باید به میزانی باشد که به سفره‌های زیرزمینی لطمه نزند، اما مسئله این است که تعداد چاه‌های غیر مجاز بسیار زیاد است.
12 میلیون تن گندم فاکتوری برای داشتن امنیت غذایی
عضو سابق کمسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی بیان کرد: گندم محصولی مهم و استراتژیک است؛ بنابراین با توجه به شرایط تحریم در کشور باید در تولید آن خود‌کفا باشیم. باید توجه داشت که تولید گندم ما به روش کشت دیم است و مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما بایستی برای امنیت غذایی، حداقلی مانند۱۰تا۱۲ میلیون تن را در نظر داشته باشیم و مابقی را وارد کنیم تا بر روی تولید داخلی فشار وارد نشود. متأسفانه مسئله ما مصرف‌گرایی بالای مردم و تنوع غذایی است که باید در این زمینه فرهنگ‌سازی لازم صورت بگیرد.