حفظ هویت مشهد؛ شاید در بازنگری
اوایل دهه 70 مسئولان استانی و ملی در نگاهی خوشبینانه از سر ارادت به بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) و زائران و مجاوران طرح نوسازی بافت اطراف حرم مطهر رضوی را در دستور کار قرار دادند، البته امروز هم که حدود 3 دهه از آن سال ها می گذرد وقتی به اهداف طرح مراجعه می کنیم، آن چنان پرطمطراق نوشته شده که جذب کلمات قشنگ‌اش می شویم اما در پس از زییبایی های ظاهری بی توجهی های زیادی به بافت تاریخی و هویتی مشهد صورت گرفته است و نگاه بولدزری به بافت با ارزش کالبدی و اجتماعی و فرهنگی پیرامون حرم مطهر رضوی باعث شده تا بسیار از آثار تاریهی و هویتی مشهد به کلی نابود شود که اکنون فقط می توان براین تفکر نابودگر فرهنگ و هویت افسوس خورد.
البته در همان سال های اول اجرای طرح مردم که پس از سال ها زندگی در جوار بارگاه ملکوتی حضرت رضا (ع) رانده می شدند، مخالفت هایی شنیده می شد اما پیچیدگی در روابط اقتصادی طرح و سازمان مجری و شرایط اقتصادی ناشی از فریز بودن املاک این منطقه حربه ای شده بود تا صدای مالکان این بافت ها شنیده نشود و اگر شنیده هم می شود در همان نطفه به وسیله افرادی که به منابع قدرت و ثروت وصل بودند خفه شود.
اعتراضات ادامه یافت تا این که رهبر معظم انقلاب دستوری را برای اصلاحات در این بافت به استاندار وقت در سال 86 ابلاغ فرمودند اما با وجود همه ابراز ارادتی که مدیریت شهری، شورای شهر و استانداری و تصمیم سازان و تصمیم گیران ابراز می کردند اما باز هم هم چنان مردم رانده شدند و اتفاقی به نفع مردم دیده نشد.
حقوق مکتسبه از کجا آمد؟
روز به روز مالکان قدیمی تعداد شان کمتر و افرادی که به نام سرمایه گذار املاک مردم را خریده بودند بیشتر شد و اگر چه سازمان مجری طرح تا چند سال قبل املاک را به قیمت بسیار ناچیز به دلیل فریز بودن و ریزدانه بودن از مردم خریداری کرد و صحبتی از حقوق مکتسبه نبود اما با تغییر در رویکرد شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و بیداری شدن از خواب غفلت و اهتمام برای حفظ بافت تاریخی بهانه‌ای به نام حقوق مکتسبه پیدا شد تا سد راهی در برابر اراده شورای عالی برای حفظ بخش باقی مانده از بافت و آثار تاریخی و هویتی شود.
نامه 230 نماینده به مقام معظم رهبری
چند روز قبل نامه۲۳۰ نفر از نمایندگان مجلس خطاب به مقام معظم رهبری منتشر شد، در این نامه خطاب به ایشان تاکید شده بود، «اهتمام و حساسیت حضرتعالی در زمینه الگوهای توسعه و پیشرفت بر کسی پوشیده نیست و همواره بر هویت اسلامی ـ ایرانی و عدالت انقلابی به عنوان ویژگی‌های لاینفک، پیشرفت مطلوب تاکید کرده‌اید. در طرف مقابل بسیاری اهداف جریان نفوذ نه از طریق جاسوسی‌های متعارف که با قالب کردن الگوهای توسعه وارداتی و لیبرال سرمایه‌داری محقق می‌شود، مشهد الرضا به عنوان قطب فرهنگی جهان اسلام و پایتخت معنوی ایران اسلامی یکی از کانون‌های چالش بین الگویی پیشرفته اسلام ایرانی و الگوهای توسعه ای منهای هویت و عدالت بوده است. اجرای دقیق و کامل دستورات صریح و مکتوب فروردین سال ۸۶ حضرتعالی خطاب به استاندار وقت می‌توانست طی ۱۳ سال گذشته از تضییع گسترده حقوق شرعی و قانونی جمعیت بزرگی از مجاوران حرم مطهر رضوی جلوگیری کند و مانع تاراج هویت معنوی بافت پیرامون حرم امام رضا (ع) و لطمه به اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی نظام شود.
شایان ذکر است که همین جریان خسارت‌ساز مصالح زیست محیطی پایتخت معنوی کشور را نیز علیرغم هشدارها و نهی صریح حضرتعالی مورد تهدید قرار داده است. متاسفانه در ماه‌های اخیر هم‌افزایی غافلانه یا متعمدانه برخی عناصر، مراکز و ایستادگی در برابر مصوبه قانونی شورای عالی شهرسازی و معماری کشور نور امیدی را که برای اصلاح برخی کج رفتاری‌های دو دهه گذشته روشن شده است، تهدید می‌کند، ایستادگی در برابر قانون‌دانانِ قانون شکن که به دنبال خم کردن قانون و افزایش اختیارات غیرقانونی خود و تداوم انفاذ الگوهای بی هویت توسعه و صیانت از منافع عده‌ای قلیل به ضرر عامه مردم و نفی هویت تمدنی مشهد الرضا هستند با تصریح مجدد منویات نورانی حضرتعالی تحکیم خواهد شد. ما نمایندگان مجلس یازدهم که اصلاح روندهای غلط و تقویت مبانی گفتمانی انقلاب اسلامی در سیاست گذاری و نظارت بر امور کشور را فلسفه وجودی این مجلس می دانیم، از حضرتعالی می خواهیم فرزندان خود را در پیگیری منویات و دغدغه هایتان در این امر و بازنگری در طرح بافت پیرامون حرم رضوی به منظور تقویت هویت اسلامی ایرانی پایتخت معنوی کشور و احقاق حقوق مجاوران و زائران ثامن الحجج و پیگیری تخلفات و جرم‌انگاری قانون‌گریزی‌های صورت گرفته راهنمایی و حمایت بفرمایید.»
بازنگری طرح بافت پیرامون حرم رضوی ابلاغ شد
در نهایت پنج‌شنبه پنجم تیر ماه، نصرالله پژمان‌فر ـ نماینده مردم مشهد و کلات و عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی ـ در صفحه شخصی خود دراینستاگرام نوشت، «بازنگری طرح بافت پیرامون حرم رضوی ابلاغ شد.»
و در ادامه ویژگی‌های این طرح را این طور برشمرد؛ «این طرح باید طبق منویات مقام معظم رهبری درخصوص هویت بافت پیرامون حرم رضوی باشد»، «اولویت‌دهی به موضوعات تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و حقوقی»، «قابل پیوند با شهر مشهد»، «زمینه‌ساز برای اسکان طیف زائران در محدوده حرم رضوی»، «صیانت از حقوق مجاوران» و «اعلام تخلفات در صدور مجوزات و اقدامات اجرایی در طرح گذشته توسط استاندار خراسان رضوی به مراجع قضایی».
در این نامه که به امضای فرزانه صادق مالواجرد ـ معاون شهرسازی و معماری و دبیر شورایعالی شهرسازی و معماری ایران ـ رسیده و خطاب به علیرضا رزم‌حسینی ـ استاندار و رییس شورای برنامه‌ریزی و توسعه خراسان رضوی ـ نوشته شده، آمده است: «شورایعالی معماری و شهرسازی در جلسه ۱۹ خرداد به منظور بررسی مواجهه با «اقدامات اجرایی در محدوده پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع)» و تاثیرات آن بر طرح محدوده مذکور، و در راستی اجرای بند سوم صورتجلسه مشترک ۱۳ آبان سال گذشته، وزیر راه و شهرسازی و استاندار خراسان پس از شنیدن گزارش بررسی «شیوه نامه پیشنهادی استانداری خراسان رضوی در مورد تعیین تکلیف حقوق مکتسبه و تعیین نحوه برخورد با مصادیق پاسخگویی‌های صورت گرفته» ضمن تاکید بر شأن و جایگاه شهر مشهد و بافت شهری پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع) به عنوان یکی از کانون‌های مهم مذهبی و فرهنگ جهان اسلام و تشییع و مقیاس فراملی آن و پیرو رویکردها و مفاد مصوبات پیشین شورایعالی در مورد محدوده پیرامون حرم مطهر مقرر کرد تا؛
۱- فرمایشات مقام معظم رهبری در مورد محدوده پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع) ـ خطاب به استاندار وقت خراسان رضوی ـ و رعایت بند نهم سیاست‌های کلی نظام در حوزه شهرسازی، موضوع رعایت هویت تاریخی و معنوی شهرها در توسعه و بهسازی محیط شهری به ویژه شهرهایی از قبیل قم و مشهد در کلیه اقدامات، اعم از تهیه طرح و اقدامات و اجرای شیوه نامه، در سطح ملی و استانی، محور سیاست‌ها و رویکردهای شورای عالی شهرسازی و معماری است.
۲- شیوه‌نامه ارسالی استانداری خراسان رضوی با انجام اصلاحات بر اساس نظرات نمایندگان قوا و اعضای شورای شهرسازی و معماری تایید و ابلاغ می‌شود.
۳- تخلفات صورت گرفته در اقدامات اجرایی و صدور مجوزها توسط استاندار برای پیگیری به مراجع قضایی و حقوقی اعلام می‌شود.
تبصره: بررسی و تعیین تکلیف مجوزهای بهره‌برداری کاربری‌های گردشگری و اقامتی، طبق شیوه نامه، براساس قوانین موضوعه وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بر عهده ان وزارتخانه است.
۴- در اجرای بند ۱۰ ماده یک «آیین نامه نحوه بررسی و تصویب طرح‌های توسعه و عمران محلی، ناحیه‌ای، منطقه‌ای و ملی و مقررات شهرسازی و معماری کشور» ضروری است طرح ویژه محدوده پیرامون حرم مطهر در مقیاس تفصیلی، وفق منویات مقام معظم رهبری، متضمن وجوه تاریخی، اجتماعی، اقتصادی، حقوقی و پیوند با شهر و با تاکید بر ایجاد زمینه‌های حضور و اسکان طیف متنوع زائران، در محدوده و صیانت از حقوق مجاوران، در مدت یک ماه آینده توسط وزارت راه و شهرسازی تکمیل شود. دبیرخانه موظف است ظرف مدت دو ماه آینده طرح ویژه و نظرات مراجع استانی درخصوص طرح را جهت تصمیم گیری نهایی به شورایعالی ارائه کند.