اقتصاد و سیاست جزیره های جدا از هم نیستند
سارا ایزدخواه
دبیر کانون نهادهای سرمایه‌گذاری در ایران گفت: حوزه‌های گوناگونی مانند اقتصاد، سیاست، مسائل اجتماعی و … جزیره‌های جدا از هم نیستند؛ بنابراین طبیعی است که توان اقتصادی دولت در چگونگی مدیریت بحران‌ها تأثیرگذار است.
سعید اسلامی بیدگلی در گفت‌وگو با صبح امروز در رابطه با اینکه وضعیت آشفته اقتصاد کشور و تحریم‌های موجود چه تأثیری در مدیریت بحران کرونا توسط دولت داشته است، اظهار کرد: افزایش فشارهای بین‌المللی در اقتصاد کشور و خروج آمریکا از برجام همچنین فشار آمریکا بر متحدان خود برای عدم همکاری‌های اقتصادی با ایران، منجر به کاهش بسیار جدی فروش نفت ایران به‌طور بی‌سابقه‌ای شد. این شرایط موجب رشد منفی اقتصاد در سال گذشته گشت و پیش‌بینی‌هایی نیز در مورد رشد منفی اقتصاد در سال جاری ارائه شد و با شیوع بیماری کرونا رشد منفی اقتصاد، شدت گرفت.
سال‌های 97، 98 و 99 بالاترین نرخ تورم پس از انقلاب را تجربه کردیم
وی افزود: از آنجا که دست‌آورد مهم دولت نخست آقای روحانی کنترل تورم بود به نظر می‌رسد که در دولت دوم افسار تورم از کنترل خارج شده و در سال‌های متوالی ۹۷، ۹۸ و ۹۹ بالاترین نرخ تورم پس از انقلاب را تجربه کرده‌ایم. درنتیجه پیش‌بینی نرخ تورم بالای 30 درصد -پیش از بیماری کرونا- برای سال جاری در نظر گرفته شده بود. همچنین به‌دلیل کسری بودجه 150 تا 200 هزار میلیارد تومانی دولت -بسته به نوع تأمین مالی کسری بودجه- ممکن است با تورم‌های بسیار بالاتری روبه‌رو شویم.
عدم دست‌اندازی دولت به منابع بانکی برای تأمین کسری بودجه
اسلامی بیدگلی ادامه داد: خوشبختانه به‌دلیل رونقی که در بازارهای مالی و به‌ویژه بازار بورس ایجاد شده کمی از این چالش کاهش یافت؛ چرا که دولت، فرصت مناسبی برای فروش سهام و اوراق خود در بازار سرمایه پیدا کرد. در همین راستا این امیدواری برای برخی از کارشناسان اقتصادی به وجود آمد که دولت برای تأمین کسری بودجه خود دست‌اندازی به منابع بانکی به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم نداشته باشد. با وجود چنین شرایطی چشم‌انداز اقتصادی کشور پیش از بیماری کرونا چندان مثبت نبود؛ چراکه پیش‌بینی می‌شد با رشد منفی اقتصادی در صورتی که گشایش‌های بین‌المللی ایجاد نشود و ایران به بازارهای بین‌المللی بازنگردد روبه‌رو باشیم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه «نکته کلیدی این است که پس از پایان یافتن بیماری کرونا، دولت با کسری بودجه بیشتری روبه‌رو خواهد شد» گفت: چراکه دولت هزینه‌هایی در بخش سلامت کرده و از سوی دیگر ناچار است پوشش‌های معیشتی برای چند دهک پایین جامعه ارائه دهد. باید توجه داشت اگرچه که دولت ایران در این زمینه جزو دولت‌هایی بوده که برنامه‌های مدونی ارائه نکرده و برنامه‌های ارائه شده نیز به‌درستی عملیاتی نشده است.
توان اقتصادی دولت در چگونگی مدیریت بحران‌ها تأثیرگذار است
وی در پاسخ به این پرسش که آیا برخی از گفته‌ها مبنی بر اینکه تحریم‌های بین‌المللی تأثیری در مدیریت صحیح و مناسب بحران کرونا در کشور نداشته، می‌تواند وجاهت داشته باشد؟ بیان کرد: طبیعتاً این گونه صحبت‌ها در مورد اینکه وضعیت تحریم‌ها یا رکود اقتصادی تأثیری در مواجه با بحران‌ها و مدیریت درست آن‌ها نگذاشته اشتباه است. به هر حال حوزه‌های گوناگونی مانند اقتصاد، سیاست، مسائل اجتماعی و … جزیره‌های جدا از هم نیستند؛ بنابراین طبیعی است که توان اقتصادی دولت در چگونگی مدیریت بحران‌ها تأثیرگذار است.
پایین بودن توان اقتصادی دولت؛ عاملی برای محدود شدن سیاستگذاریهای لازم در مسائل اجتماعی
دبیر کانون نهادهای سرمایه‌گذاری در ایران تصریح کرد: تنها نکته مثبت این است که کرونا اقتصاد جهانی را به شدت تحت تأثیر قرار داد برای مثال کشورهایی که تجارت بین‌المللی و وابستگی به بازارهای کالایی در جهان داشتند با آسیب بسیار جدی روبه‌رو شدند. طبیعتاً اقتصاد ایران از بخش‌های بسیاری از اقتصاد جهانی منفک بوده درنتیجه آسیب‌پذیری اقتصاد ایران از این وضعیت کمتر است، اما پایین بودن توان اقتصادی دولت باعث می‌شود که دست دولت برای سیاستگذاریهای اقتصادی در مسائل اجتماعی محدود و پایین باشد.
اسلامی بیدگلی افزود: به‌طور کلی دولت نتوانسته برنامه‌های اقتصادی برای اقشار آسیب‌دیده ناشی از شیوع بیماری کرونا داشته باشد و عمدتاً صحبت‌هایی که در مورد برنامه‌های مختلف در این زمینه شده نیز در حد شعار باقی مانده است؛ بنابراین دولت احتمالا نمی‌تواند پوشش‌های معیشتی برای دهک‌های پاین جامعه داشته باشد و این مسائل تأثیراتی جدی به همراه خواهند داشت.
ایجاد تنش‌های جهشی در ارز، تورم و مسکن به دلیل رشد نقدینگی
وی در پاسخ به این پرسش که در زمان وقوع بحران‌های اقتصادی کشورهای دیگر دنیا برای حمایت از اقتصاد اقدام به خرید اوراق می‌کنند این در حالی است که ایران اقدامی برعکس مبنی بر فروش اوراق انجام می‌دهد این اقدام در بلند‌مدلت می‌تواند چه تبعاتی به همراه داشته باشد؟ گفت: اگرچه که این سیاست‌گذاری‌ها همواره مورد انتقاد اقتصاددان‌ها نیز بوده است، اما باید دقت کرد که اقتصاد ایران با چالش بسیار جدی در رشد نقدینگی روبه‌رو است. درواقع رشد نقدینگی منجر می‌شود که هرچند وقت یکبار دچار تنش‌های جهشی در اقتصاد و حوزه‌های ارز، تورم، مسکن شویم. به نظر می‌رسد سرازیر شدن نقدینگی در بخش مالی، منجر به افزایش شاخص‌ها در بازار سرمایه شده و از سویی دیگر ایجاد حباب روانی موجود منجر شده تا افراد منابع نقدی بیشتری را وارد بازار کنند.
نرخ رشد نقدینگی پس از انقلاب همواره بالای 25 درصد بوده است
دبیر کانون نهادهای سرمایه‌گذاری در ایران با بیان اینکه «دولت، نگران افزایش نقدینگی و نرخ رشد آن است که پس از انقلاب همواره به طور متوسط بالای ۲۵ درصد بوده است» اظهار کرد: در سال‌های ۹۷ و ۹۸ رشد نقدینگی به ۲۸ تا ۲۹ درصد رسیده است. در این راستا دولت با توجه به مسأله کسری بودجه قصد در زمینه نرخ رشد نقدینگی هدف‌گذاری‌هایی را درنظر داشته و از سویی دیگر در راستای کنترل تورم سیسات‌گذاری‌هایی را مد نظر قرار داد. در این راستا دولت تصمیم گرفت با کاهش نرخ‌های سود بانکی بر رشد نقدینگی اثر بگذارد. هرچند که این اقدامات از لحاظ بسیاری از فعالان اقتصادی از جمله خود من با چالش روبه رو است.
افزایش سرعت گردش پول به‌دلیل کاهش نرخ بهره بانکی
اسلامی بیدگلی در رابطه با چالش‌های نظام سیاست‌گذاری اقتصادی کشور تشریح کرد: به اعتقاد من کاهش نرخ بهره بانکی منجر به تغییر ترکیب نقدینگی در کشور شده؛ بنابراین ممکن است به افزایش سرعت گردش پول منجر شود و اثرات معکوس در کنترل تورم داشته باشد. همچنین اگر هدف‌گذاری برای کنترل تورم ناموفق باشد منجر به کاهش اعتبارات سیاست‌گذاری بانک مرکزی خواهد شد و به نظر من با این شرایط تورم به حدود ۲۰ تا ۲۴ درصد نخواهد رسید.
نباید اقتصاد ایران را با کشورهایی که تعادل اقتصادی دارند، مقایسه کرد
این استاد دانشگاه در رابطه با بازار سرمایه و اثرات مثبت آن خاطرنشان کرد: ما دولتی داریم که به‌طور عادی کسری بودجه بسیاری دارد؛ بنابراین نباید نوع سیاستگذاریهای آن را با دیگر کشورهایی که دارای تعادل اقتصادی هستند، مقایسه کرد. از نظر من دولت تلاش می‌کند تا کسری بودجه خود را از طریق بازار سرمایه و انتشار و فروش اوراق با درآمد ثابت فراهم کند. همچنین با فروش بخشی از سهام خود در بازار پررونق بورس تلاش دارد تا به اهدافی که در راستای واگذاری بخشی از شرکت‌های دولتی – که چندین دهه قرار بر تحقق آن بوده- برسد و میزانی از نقدینگی در کشور را کاهش دهد.
پیش‌بینی برای اقتصاد ایران، کاری بسیار پیچیده است
وی در پاسخ به این پرسش که در صورت عدم کنترل بیماری کرونا و ادامه آن وضعیت اقتصادی ایران به چه سمتی پیش خواهد رفت؟ تصریح کرد: پیش‌بینی برای اقتصاد امروز و به‌ویژه اقتصاد ایران کاری بسیار پیچیده است. باید توجه داشت تلنگری از جنس برگشتن ایران به بازارهای بین‌المللی می‌تواند بر باراز ارز و سرمایه تأثیر مثبتی داشته باشد و هم وضعیت فروش نفت را در میان‌مدت به طور جدی تغییر دهد و درنهایت بخشی از کسری بودجه را جبران کند.
دبیر کانون نهادهای سرمایه‌گذاری در ایران افزود: از این جهت پیش‌بینی دقیق، کار چندان صحیحی نیست. گفتنی است که دولت مدت‌ها در آستانه این بود که چرخشی از سوی درآمدهای نفتی به سمت درآمدهای مالیاتی داشته باشد، اما بیماری کرونا لطمه‌های زیادی به کسب‌وکارها وارد کرده است؛ بنابراین دولت در سال جاری با چالش جدی دریافت مالیات روبه‌رو خواهد بود.
افزایش بخش آسیب‌پذیر جامعه
اسلامی بیدگلی بیان کرد: ادامه بیماری کرونا و ثابت ماندن شرایط امروز به قدری رشد اقتصادی ایران را منفی خواهد کرد که با چالش‌های جدی در بخش‌هایی از اجتماع روبه‌رو شویم. فراموش نکنید که بخش آسیب‌پذیر جامعه ما بسیار بزرگ شده و افزایش یافته و طبقه متوسط جامعه بسیار کوچک شده است. هرچند که به نظر نمی‌رسد دولت در این رابطه برنامه‌های جدی داشته باشد.
سیاستگذاران پوپولیست به سمت اصلاحات اقتصادی نمی‌روند
این استاد دانشگاه در رابطه با سهام عدالت و توزیع آن گفت: محدودیت‌های اقتصادی ایران، چالش‌های اجتماعی و رونق بورس منجر شده که حکومت گشایش‌هایی را در سهام عدالت ایجاد کند تا بتواند میزان کمی از این فشارها را کاهش دهد، اما اگر دولت بنا دارد سمت اطلاحات حرکت کند باید در بلندمدت به فکر تأمین معیشت حداقل سه دهک پایین جامعه باشد. در غیر این صورت بهانه تأمین حداقل معیشت برای دهک‌های پایین و مشکلات اجتماعی این اجازه را به‌ویژه به سیاستگذاران پوپولیست که در کشور ما نیز قشری از این سیاستگذاران وجود دارد، نمی‌دهد تا در جهت اصلاحات اساسی اقتصادی حرکت کند.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا مجلس و تناقض‌هایی که می‌تواند با دولت داشته باشد وضعیت اقتصادی کشور را به سمت سراشیبی می‌برد؟ دولت تنها یک سال مشترک با مجلس یازدهم خواهد داشت که به لحاظ جناح سیاسی اختلافات جدی با هم دارند. این موضوع مطرح است که آیا مجلس و سردمداران جناح سیاسی آن تصمیمی بر همراهی یک ساله با دولت دارند؛ چراکه به نظر می‌رسد بخش‌هایی از مشکلات موجود گریبانگیر اقتصاد و تمام کشور خواهد شد و مختص یک بخش از جامعه نیست.
اسلامی بیدگلی ادامه داد: به نظر من عقلانیت حاکم بر نظام‌های سیاسی به این سمت حرکت می‌کند تا مدارای اساسی بین دولت و مجلس صورت بگیرد و آسیب‌های کلیدی و اساسی به طبقات اجتماعی با درآمدهای پایین وارد نشود؛ چرا که عواقب آن به حدی است که پس از یک مدت کوتاه رفع نخواهد شد، بلکه ممکن است آثار این تصمیمات تا چند سال در کشور باقی بماند و دولت‌هایی با عقاید راست یا چپ با آن عواقب روبه رو باشند.