آش ایرانی با حبوبات خارجی
سیده ریحانه موسوی
زمزمه گرانی کاذب کالاهای اساسی در ماه‌های اخیر با شیوع کرونا انگار که با گوشت و پوست جامعه عجین شده و مردم و اقشار ضعیف با این گرانی‌ها خو گرفته‌اند، آنها هربار با سیر صعودی و تامل‌برانگیز قیمت‌ها باید یا به نظاره بنشینند یا در صف‌های طولانی با خریداری بیش از نیاز خودشان، جیب‌های دلالان را از پول سرریز کنند.
در تمام دنیا وقتی کالایی گران می‌شود مردم از خرید آن خودداری می‌کنند، اما در کشور ما هنگامی که حتی زمزمه گرانی کالایی به گوش می‌رسد، مردم چنان برای خرید آن هجوم می‌برند که قیمت آن کالا دو برابر می‌شود.
عوامل مهمی در افزایش قیمت حبوبات نقش دارند که از آن جمله می توان به افزایش نرخ ارز در کشور، وقفه در واردات برخی حبوبات و صادر شدن برخی انواع آن اشاره کرد. صادرات حبوبات به خارج از کشور و میزان تقاضای بالای کشورهای دیگر برای دریافت حبوبات ایران یکی از علل کمبود در بازار داخلی است. فعالان بازار می گویند اگر محموله های وارداتی در کنار تولیدات داخلی حبوبات به بازار عرضه شود، قیمت ها در بازار متعادل خواهد شد
اسفندماه سال گذشته روزنامه خراسان رضوی اعلام کرد که کاسبان کرونا همچنان مسئولان را غافلگیر می‌کنند و غفوری مقدم معاون سازمان صمت خراسان رضوی اعلام کرده بود که افزایش قیمت حبوبات در بازار مشهد کاذب و به دلیل هیجانات بازار از سوی مردم بوده و تصریح کرده بود هیچ‌گونه کمبودی در انبار‌ها وجود ندارد و انبار‌ها مملو از مواد غذایی است، با وجود این در تاریخ ۲۶ بهمن ماه قیمت لوبیا قرمز کیلویی ۱۳ هزار و ۲۰۰ تومان و عدس ۱۰ هزار و ۵۰۰ تومان بود که امروز افزایش ۱۰ هزار تومانی پیدا کرده اند.
ارز، واردات و صادرات مشکلات بازار حبوبات
به گزارش روزنامه «صبح امروز»، عوامل مهمی در افزایش قیمت حبوبات نقش دارند که از آن جمله می توان به افزایش نرخ ارز در کشور، وقفه در واردات برخی حبوبات و صادر شدن برخی انواع آن اشاره کرد. صادرات حبوبات به خارج از کشور و میزان تقاضای بالای کشورهای دیگر برای دریافت حبوبات ایران یکی از علل کمبود در بازار داخلی است. فعالان بازار می گویند اگر محموله های وارداتی در کنار تولیدات داخلی حبوبات به بازار عرضه شود، قیمت ها در بازار متعادل خواهد شد.
سرانه مصرف حبوبات در ایران چقدراست؟
سرانه مصرف انواع حبوبات در ایران ۸ تا ۱۰ کیلوگرم بوده در حالی که این نسبت در کشورهای دیگر ۱۰ تا ۱۸ کیلوگرم گزارش است ، از طرف دیگر سالانه نزدیک ۷۰۰هزار تن انواع حبوبات در سطح ۷۹۶هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور تولید می شود و نزدیک به ۲۰۰ هزار تن از این محصولات به کشورمان وارد می شود که عمدتا از روسیه، آمریکا، کانادا و اتیوپی است. ایران همچنین سالانه ۱۰۰ هزار تن صادرات حبوبات دارد که عواملی همچون افزایش نرخ ارز، موجب تقویت آن شده کمبود عرضه در بازار داخلی را به دنبال داشته است.
ایران، یکی از بزرگ‌ترین وارد کنندگان حبوبات
براساس آمار وزارت جهادکشاورزی، تولید حبوبات در کشور بین سال‌های۱۳۶۰ تا ۱۳۸۴ از ۲۹۰ هزارتن به ۶۳۹ هزارتن افزایش پیدا کرده است و این میزان تولید در سال جاری به ۶۹۰ هزار تن رسیده است.این آمار و ارقام بیانگر این است که ایران پتانسیل و ظرفیت تولیدی کافی و لازم را برای رسیدن به خودکفایی در تولید حبوبات دارد.
آمار و ارقام وزارت جهادکشاورزی نشان می‌دهد که حجم واردات برخی از اقلام حبوبات به کشور هر ساله افزایش پیدا می‌کند بهطوری که در حال حاضر ایران یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان حبوبات در دنیاست. عوامل متعددی باعث افزایش مقدار واردات حبوبات به کشور شده است. بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که سرانه مصرف حبوبات درکشور هرساله افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل است که علی‌رغم افزایش میزان تولید حبوبات درکشور، واردات این محصول روز به روز افزایش پیدا می‌کند.
آش ایرانی با حبوبات خارجی
کاهش قدرت خرید مردم برای خرید گوشت و مرغ به عنوان اقلام اساسی، باعث شده است که مصرف حبوبات در کشور افزایش پیدا کند و این امر افزایش مقدار واردات حبوبات به کشور را رقم زده است به‌طوری‌که آشی که مردم به عنوان غذای اصیل ایرانی بر سر سفره‌های خود می‌گذارند با نخود، عدس و لوبیای چینی، کانادایی و یا استرالیایی طبخ شده است.
همچنین طی چند سال اخیر بروز پدیده خشکسالی و محدودیت‌های موجود در تعرفه واردات و عوارض صادراتی ،باعث افزایش مقدار واردات حبوبات به کشور شده است به‌گونه‌ای که بیشترین مقدار تولید حبوبات مربوط به سال 1375 با 704 هزار تن است که درحال حاضر این رقم به 690 هزار تن رسیده است.
در دولت روحانی نیز به‌خصوص در چهار سال اخير اقدام هاي موثري براي اجراي طرح افزايش خوداتكايي كشور در توليد حبوبات انجام گرفته است،سطح كشت‌هاي پاييزه و انتظاري نخود و عدس از 38 هزار و 874 هكتار در سال‌هاي زراعي 95-94 به 63 هزار و 970 هكتار در سال زراعي 96 -95 افزايش يافته است
براساس آمار جهادکشاورزی، واردات حبوبات طی سال‌های 1380 تا 1386 از 6.2 هزارتن به بیش از 100 هزارتن افزایش پیدا کرده است.
طی سال‌های 1384 تا 1387 استفاده از دو ابزار تعرفه و عوارض صادراتی باعث ایجاد تغییراتی در شرایط صادرات و واردات حبوبات کشور شد. متاسفانه سیاست‌های متفاوت و حتی متناقضی از سوی دولت احمدی‌نژاد اجرایی شد بهطوری که دولت نهم در سال 1384 برای حمایت از تولیدات داخلی حبوبات، تعرفه واردات را از چهار درصد به 15 درصد برای نخود و 30 درصد برای لوبیا افزایش داد اما نکته قابل توجه و جالب این است که با وجود افزایش تعرفه واردات، مقدار واردات نیز در این دوره بالاتر رفت بهطوری که حجم حبوبات وارد شده به کشور از یک هزار تن در سال 1383 به 25 هزار تن در سال 1384 و 134 هزار تن در سال 1385 و 100 هزارتن در سال 1386 رسید.
دولت احمدی‌نژاد در راستای افزایش تقاضای مصرف و عدم کفایت تولیدات داخلی، با وجود ایجاد محدودیت برای صادرات که باعث افزایش قیمت انواع حبوبات درکشور شده بود، برای مقابله با عدم تعادل در بازار و کاهش قیمت های داخلی، مجدد تعرفه های وارداتی اقلام عمده حبوبات شامل نخود رسمی، لوبیا قرمز و عدس را به پنج درصد در سال 1387 کاهش داد.
در سال 1393 از کشورهای اتیوپی و امارات متحده عربی حدود 13هزار تن نخود و 51 هزار تن لوبیا از چین، امارات متحده عربی، ترکیه، ازبکستان و اوگاندا وارد کشور شده است.
متاسفانه سیاست‌های غلط دولت احمدی‌نژاد ضربه بزرگی به امکان ایجاد خودکفایی در تولید حبوبات وارد کرد که اثرات آن همچنان نیز باقی است.
بیشترین مقدار صادرات در برنامه سوم توسعه
در برنامه اول توسعه در سال 1372 صادرات حبوبات 7 هزار و۱۱۵تن رسید و در سال 73 به 8 هزار و ۴۰تن کاهش یافت. در برنامه دوم توسعه با توجه به سیاست‌های تشویق صادرات محصولات کشاورزی، صادرات حبوبات از 3 هزار و۲۹۳تن در سال 1374 به5 هزارو۱۱۷ تن در سال 1376 رسید و بیشترین مقدار صادرات به برنامه سوم توسعه اختصاص دارد. با توجه به اتخاذ سیاست جهش صادراتی توسط دولت اصلاحات، صادرات حبوبات در سال 1380 به بالاترین مقدار خود یعنی ۴ هزار و۱۵۵ تن رسید.
در برنامه چهارم توسعه نیز با وجود تاکید قانون برنامه بر اینکه تنظیم بازار داخلی نباید مانع صادرات شود، ابتدا براساس دستورالعمل نحوه پرداخت جوایز صادراتی در سال 1385 حبوبات از لیست کالاهای مشمول پرداخت جوایز صادراتی حذف شد و در سال‌های بعدی به علت افزایش قابل توجه قیمت‌های جهانی انواع مواد غذایی و بروز عدم تعادل در بازار حبوبات در داخل کشور، عوارض صادراتی برای صادرات انواع حبوبات برقرار شد که این امر کاهش صادرات حبوبات را به دنبال داشت، به‌گونه‌ای که صادرات حبوبات در سه سال اول برنامه چهارم توسعه از۹۷۳ هزار تن در سال 1384 به ۵۲۳ هزار تن در سال 1386 کاهش یافت.
در سال 1393 صادرات نخود ایران به حدود 32 هزار تن رسید و کشورهای پاکستان، گرجستان، آذربایجان، آلمان، افغانستان، امارات متحده عربی، انگلستان، بحرین، صربستان، عراق، قطر و کانادا از مقاصد نخود ایرانی بوده‌اند. در همان سال 22 هزار تن، آمار صادرات عدس ایرانی به کشورهای اتریش، افغانستان، انگلستان، عراق و عربستان سعودی است.
در دولت روحانی نیز به‌خصوصدر چهار سال اخير اقدام هاي موثري براي اجراي طرح افزايش خوداتكايي كشور در توليد حبوبات انجام گرفته است،سطح كشت‌هاي پاييزه و انتظاري نخود و عدس از 38 هزار و 874 هكتار در سال‌هاي زراعي 95-94 به 63 هزار و 970 هكتار در سال زراعي 96 -95 افزايش يافته است.
براساس برنامه ریزی انجام شده به منظور قطع وابستگی به واردات محصولات اساسی زارعی با توجه به اهمیت و ارزش غذایی این محصولات و افزایش مصرف سرانه آن در سبد غذایی مردم و تامین امنیت غذایی کشور، ۶۹۶ هزار تن حبوبات، در سال ۹۷ تولید شد.
حبوبات گروهی از موادغذایی است که از جهت ارزش غذایی دارای پروتئین همسان با پروتئین گوشت است با این تفاوت که فاقد کلسترول و دارای فیبر غذایی مناسب برای سلامت دستگاه گوارش است. اما با افزایش قیمت‌ها، این بار دیگر به نظر باید حبوبات را هم در ردیف خوردنی‌های گران قیمتی قرار داد که از سفره اقشار کم‌درآمد جامعه کنار گذاشته خواهد شد!