گردبادی در حال چرخیدن

مریم اصغری

شیوع کرونا این روزها تقریبا تمام ابعاد زندگی بشر را تحت‌الشعاع قرار داده و حوزه شعر و ادبیات نیز از این قاعده مستثنی نیست. بدون تردید ماحصل بحرانی که این ویروس در زندگی فردی و اجتماعی ما انسان‌ها ایجاد کرده است، به همین جا و همین لحظه ختم نمی‌شود. بدون تردید این روزها اتفاقات دیگری را به واسطه خانه نشینی افراد شاهد هستیم. برخی به شبکه های مجازی خود پناه برده‌اند و عده ای با برگزاری جلسات شعر مجازی به دنبال گمشده روزهای خود می‌گردند. حتی گاها شاعران در آثاری که قبل از شیوع کرونا نوشته بودند نیز دست می‌برند تا با ایجاد تغییرات لازم آن را به اثری تبدیل کنند که بازتابی از جهان پس از همه‌گیری این ویروس مرگبار است. بی شک انچه در دنیای پساکرونا انتظار ما را می‌کشد بازتابی از تلاش‌های امروز است که هم می‌تواند به واسطه برگزار نشدن جلسات ادبی، ادبیات افت پیدا کند و هم با تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها، زمان را مغتنم شمرده و به خلق آثار ادبی بهتر منجر شود.

صدمات تقابل فضای مجازی با انتشار کتاب

محمدکاظم کاظمی شاعر و پژوهشگر برجسته ادبیات با اشاره به اینکه فضای مجازی را خیلی رصد نمی‌کند بیان کرد: برگزاری جلسات ادبی مجازی از لحاظی می‌تواند موثر باشد، چراکه شاعران شهرهای دیگر و بعضا محدودتر و کوچکتر نیز دسترسی راحتتری پیدا می‌کنند، مهمان جلسات می‌شوند و با ارائه آثار خود و به تبع دیده شدن به واسطه حضور در جلسات مجازی شناخته می‌شوند.

وی با اشاره به اینکه صدمات تعطیلی جلسات شعری که این روزها به واسطه شیوع کرونا، برگزاری آنها را شاهد نیستیم را از دو جهت می‌توان جبران کرد افزود: در رویکردهای پیش رو درجه اول افزایش زمان مطالعه در فرصت فراغتی که پیش آمده است و دوم، برقراری ارتباط زنده و تغییر سیاست جلسات به گونه‌ای که ارتباط برقرار بماند. در این زمینه آموزش‌های مجازی بصورت مکتوب، صوتی و…  می‌تواند به ارتقا شاعران بیانجامد و خلا برگزاری جلسات نقد و بررسی کتاب و… را پر کند.

این پژوهشگر ادبیات تاکید کرد: البته فضای مجازی را از جهات دیگر نیز می‌توان ارزیابی کرد. از وقتی فضای مجازی در مقابل انتشار کتاب قرار گرفته، مسئله بزرگنمایی به وجود آمده است. پیش از این که  هرکس بتواند در صفحه شخصی‌اش با انتشار پستی شعرش را به اشتراک بگذارد، نشریات و ناشران بودند که آثار خاص‌تری را منتشر میکردند و چرخه انتشار را به عهده داشتند. بنابراین روش‌های انتشار آثار، تا حدود زیادی تغییر کرده است.

بدون شک زمانی که هر کسی به هر شکلی آثار خود را منتشر می‌کند، عرضه انتشار بی در و پیکر می‌شود . فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به نوعی روی فروش کتاب‌ها تاثیر منفی گذاشته است. در این وضعیت است که هر کسی نیز با ابتکار و امکانات شخصی و با یک گوشی جلسه شعر برگزار می‌کند و طبیعتا نظارت و کیفیت نیز مطلوب نیست و شعر افول پیدا خواهد کرد.

کاظمی افزود: در واقع بزنگاه دیگری است که مسیر اتفاقات جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در ادبیات نیز بی تاثیر نیست. در شرایط کنونی این توقع وجود داشت که برخی شاعران مطرح‌، آثار فاخری را ارائه دهند و خود را با جریانات شعری درگیر نکنند، چراکه درگیری با جریانات شعری آن‌ها را از خلق آثار دور می‌کند.

ادبیات از مرکزیت تامل به دور افتاده است

محمدباقرکلاهی اهری از شاعران مطرح نیز در رابطه با جلسات شعر مجازی گفت: من با دنیای اینترنت بیگانه‌ام و جلسات مجازی را دنبال نمی‌کنم. بنابراین نمی‌توانم ارزیابی درستی از این جلسات ارائه دهم، اما به نظرم موضوع جمع کردن مخاطب یا همان فالوئر باعث شده است که گاها عده‌ای از شاعران دنبال راهکار «الآنیت» بگردند. به عبارتی تلاش می‌کنند فرزند زمانه خود باشند و با جریانات هم سو شوند، اما به این موضوع باید توجه کنند که شاعر کنونی اگر در گذشته خوب نگشته باشد، نمی‌تواند آینده را خوب بفهمد و هدف مشخصی داشته باشد

 

کلاهی اهری: تمام اتفاقات تاریخ تاثیری بر شعر زمانه داشته‌اند. مثل جنگ جهانی که باعث ایجاد مکتب‌های جدید ادبی شد. همین حوادث شوم نیز می‌تواند به خلق نوزایی و مکتب‌های ادبی جدیدی بیانجامد و هر اتفاقی در دنیا باید منجر به ایجاد نگاه جدیدی به زندگی شود

 

وی افزود: من فکر می‌کنم که آدم‌ها باید خود را ارزیابی کنند و ببینند تا الان چه کاری انجام دادند و در آینده به چه چیزی می‌خواهند برسند. ما موجودات جامعه تولید و مصرف هستیم که نه تولید کننده خوبی هستیم و نه مصرف کننده خوبی! درواقع نه برای تولید مشارکتی داشتیم و نه برای مصرف آنالیزی داریم و اسیر گردبادی هستیم که در حال چرخیدن است. شاعران به صرف نازک طبع بودن، بیشتر به در و دیوار زندگی می‌کوبند و به همین دلیل است که آدم احساس می‌کند شهر ادبیات امروز از یک مرکزیت تامل به دور افتاده است.

 

کاظمی: بدون تردید زمانی که هر کسی به هر شکلی آثار خود را منتشر می‌کند، عرضه انتشار بی در و پیکر می‌شود . فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به نوعی روی فروش کتاب‌ها تاثیر منفی گذاشته است.

 

کلاهی اهری در ارتباط با این پرسش که آیا در پسا کرونا با کاهش آفرینش‌های ادبی مواجه خواهیم بود بیان کرد: اگر به این فکر کنیم که شاعران در مجامعی در کنار هم جمع می‌شدند و محافل ادبی، منجر به خلق اشعار جدید می‌شده است، بله قطعا تولید آثار کمتر و شعر لاغر و ضعیف خواهد شد. اما اگر شاعر تامل کند و عامل ارتباط با خودش را پیدا کند، اتفاقات کنونی منجر به نوزایی هم خواهد شد. هیچ تغییری صد در صد منفی نیست و هر شرایطی می‌تواند به فرصت تبدیل شود. در واقع ادبیات هیچ وقت بر پایه و بستر مشخصی نچرخیده است.

تاثیر اتفاقات تاریخ بر شعر زمانه

این شاعر برجسته تصریح کرد: تمام اتفاقات تاریخ تاثیری بر شعر زمانه داشته‌اند. مثل جنگ جهانی که باعث ایجاد مکتب‌های جدید ادبی شد. همین حوادث شوم نیز می‌تواند به خلق نوزایی و مکتب‌های ادبی جدیدی بیانجامد و هر اتفاقی در دنیا باید منجر به ایجاد نگاه جدیدی به زندگی شود. بهداشت عمومی، کاهش رفاه و تمام موارد این چنینی بحرانی است که می‌تواند منجر به خلق اتفاقات جدید شود و اگر این تحولات بتوانند در چهارچوب زبان ورود پیدا کنند و به کلمات تبدیل شوند، شاید بتواند به نوبه خود در گذر از این دوران تاثیر گذاشته و به درد روانشناسی آیندگان بخورد. چراکه جامعه مواد خامی بهتر از کلمات پیدا نخواهد کرد. به طور نمونه از آثار هدایت، بزرگ علوی و جلال آل احمد چه منابعی برجسته‌تری داریم که به واسطه آن بتوانیم به لایه‌های زیرین تفکر انسان آن دوره دست پیدا کنیم؟ چرا که مطبوعات تحت تاثیر قوانین مجبور به تابعیت از نیروهایی هستند، اما ادبیات می‌تواند به لایه‌های عمیق‌تری نفود کند.

او در رابطه با آسیب‌های شعر در دوران کرونا گفت: به نظر من با توجه به این که معاشرت شاعران با هم تاثیرات خود را دارد، کرونا صدماتی را بر مجامع ادبی وارد کرده است. البته در این دوران فرصتی برای مطالعه پیش آمده و در واقع هر کسی انبار گردانی کرده و جمع و تفریقی برای ارزیابی خود می‌کند.