پیام روشن توافق نظامی تهران و دمشق
علی روغنگران
همکاری نظامی میان ایران و سوریه چند سالی است که ادامه دارد و حتی پیش از شروع بحران در سوریه، توافقهای همکاری نظامی و اقتصادی میان ایران و سوریه به امضا رسیده بود. روز چهارشنبه گذشته یک توافقنامه امنیتی نظامی با حضور علی عبدالله ایوب، وزیر دفاع سوریه و سرلشگر محمد باقری، رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در دمشق به امضا رسید که یکی از اهداف آن تقویت سامانه دفاعی سوریه توسط ایران عنوان شده است. در بیانیه مشترک دو کشور آمده است: «یکی از اهداف، ادامه مبارزه با تروریسم است. این قرارداد جدید در راستای کمک به فرماندهی نظامی و سیاسی دو کشور در ایفای نقش موثرتر در رویارویی با تهاجمات خارجی از راه افزایش امکانات تدافعی تهران و دمشق می باشد».
این توافق در حالی امضا شده که آمریکا و رژیم صهیونیستی به شدت در پی جلوگیری از استقرار نظامیان ایرانی و متحدانش در سوریه‌اند. از سوی دیگر روسیه نیز ظاهرا تمایل زیادی به افزایش نفوذ ایران در سوریه ندارد. پس قاعدتا این توافق پیام هایی برای این سه دولت دارد. هدف این توافق بیش از هر چیز مقابله با حملات هوایی رژیم اسرائیل است اما به عقیده تحلیلگران پیام سیاسی مهمی هم برای روسیه دارد. روسیه تاکنون به طور رسمی واکنشی به توافق تهران و دمشق نشان نداده، اما برخی نشریات عربی‌زبان، روسی زبان و روزنامه آلمانی “فرانکفورتر روندشاو” در گزارش‌هایی بر ناهمخوانی این توافق با برنامه‌های روسیه در سوریه تاکید دارند. نشریه آلمانی می‌نویسد رئیس جمهوری روسیه، ولادیمیر پوتین مایل است جنگ داخلی سوریه هر چه زودتر خاتمه یابد و در یک روند “عادی‌سازی بلند مدت” این کشور به ثبات و حاکمیتی کارآمد رهنمون شود. بنابر این گزارش هدف مسکو حفظ جایگاه استراتژیک به دست آمده برای روسیه در منطقه و سهیم شدن در تجارت میلیارد دلاری بازسازی سوریه است. به نوشته این نشریه روسیه و جمهوری اسلامی که به عنوان مهمترین حامیان دولت بشار اسد محکوم به همکاری بوده‌اند اکنون در مورد نظم دوران پس از جنگ داخلی وارد یک مناقشه شده‌اند.
ایمن عبدالنور، از شخصیت‌های اپوزیسیون سوریه هم در گفتگو با نشریه “العرب”، نزدیک به عربستان سعودی، توافق امنیتی نظامی ایران و سوریه را دارای چند پیام می‌داند که به گفته او یکی از آن‌ها متوجه روسیه‌ای می‌شود که مخالف سیاست‌های اخیر نظام سوریه است. عبدالنور گفته است: «ایران از طریق توافق اخیر تلاش می‌کند توانایی‌های خود در مقابله با فشار‌هایی که برای خروج آن از سوریه وجود دارد را گسترش دهد. ضمن آنکه این توافق، سخت باعث به چالش کشیدن روسیه‌ای می‌شود که برگ برنده مهمی را در سیطره بر سامانه‌های دفاع هوایی سوریه از دست می‌دهد.”
توافق نظامی ایران و سوریه سه پیام منطقه‌ای و بین المللی دارد؛ اول به رژیم صهیونیستی که باید عملیات‌های هوایی‌اش در سوریه را متوقف کند. دوم به آمریکا که باید سیاست بازگذاشتن دست اسرائیل برای هرگونه حمله‌ای به همسایگانش را تغییر دهد و سوم به روسیه که باید امنیت جان نیروهای حاضر در سوریه حفظ شود و اگر روسیه حمایت نکند خود آن کشور‌ها این کار را می‌کنند
در تقابل با این دیدگاه‌ها بوریس دولوگف، کارشناس و محقق ارشد انستیتو مطالعات شرقی روز پنج‌شنبه به خبرگزاری روسی اسپوتنیک گفت موضوع تلاش ایران برای رقابت با روسیه در سوریه “تبلیغات غرب” است و این موضوع برای مسکو “کاملا بی‌معنی” است. او افزود: «موافقت نامه‌هایی که بین روسیه و سوریه وجود دارد سال‌هاست که به‌صورت مرحله‌ای و با موفقیت اجرا می‌شوند و توافق فعلی ایران و سوریه بر مشارکت روسیه و سوریه تاثیر نخواهد گذاشت.»
بوریس دولوگف اظهار کرد حضور نظامی جمهوری اسلامی و روسیه در سوریه مکمل یکدیگر است، زیرا به باور او “ایران توانایی‌های نظامی و فنی خاص خود را دارد که از آن در سوریه استفاده می‌کند.”
توسعه توافقات نظامی میان ایران و سوریه سیاستی است که باید در دستور کار ایران قرار گیرد. تاکنون در مواردی با تاخیر و در مواردی هم به موقع این توافقات انجام شده است. جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفته از سقوط حکومت در سوریه، تسلط تروریسم در منطقه و اشغال این کشور جلوگیری کند. حضور روسیه در سوریه در مقطعی انجام گرفت که نقش ایران در تثبیت حکومت سوریه و شکست دادن تروریسم در میدان مبارزه برجسته بود. مشکل اصلی حمله‌های هوایی، پهپادی و موشکی از سوی گروه‌های تروریستی و یا دولت‌های حامی آن‌ها است. رژیم صهیونیستی و ترکیه از جمله این دولت‌ها هستند. قرار بود که با حضور نظامی روسیه در سوریه این کشور بتواند آسمان سوریه را ایمن کند. تا از این طریق ارتش سوریه، نیروهای بسیج مردمی سوریه، نیروهای حزب الله و دیگر نیرو‌هایی که در این کشور فعالیت داشتند و دارند از تهاجم هوایی در امان باشند. در مناطقی این اتفاق رخ داد و در مناطقی هم چتر حمایت هوایی روسیه کارساز نبود. در مناطقی که نظامیان روسی حضور داشتند پوشش هوایی مناسب بود، اما در مناطقی که ارتش سوریه و دیگر متحدانش به جز روسیه حضور داشتند پوشش هوایی ضعیف بود. در حال حاضر معادلات سیاسی روسیه با رژیم صهیونیستی قابل تغییر نیست. روسیه به دلایل زیادی با رژیم اسرائیل ارتباط دارد. انتظار می‌رفت این ارتباط به عدم دخالت رژیم اسرائیل در خاک سوریه منجر شود، اما این موضوع برای روسیه اولویت نداشت. در مقاطع مختلف رژیم اسرائیل دست به حملات هوایی به مناطقی می‌زد که نیروهای دولتی، حزب‌الله لبنان و نیروهای ایرانی حضور داشتند؛ بنابراین ایران و سوریه باید فکری برای حفاظت از منافع و نیروهای خود می‌کردند. طبعا این توافق ایران و سوریه آثار میدانی دارد. ایران در سوریه با رعایت قواعد بازی دولت سوریه عمل کرده و عمل خواهد کرد. یکی از این قواعد حفظ امنیت نیروهای حاضر در خاک سوریه است. ایران تلاش دارد خلأیی که روس‌ها نتوانستند و یا نخواستند پر کنند را با همکاری دولت سوریه پر کند.
احتمال تقابل فنی و نظامی میان ایران و روسیه در سوریه بعید به نظر می رسد. در بحث‌های فنی حتما باید هماهنگی‌هایی به وجود آید. حفاظت از آسمان سوریه بحثی ضروری است. در روی زمین تا حدود زیادی موفقیت حاصل شده است. روسیه به دلیل ملاحظات سیاسی خود با رژیم صهیونیستی قادر نیست فضای امن را در آسمان سوریه تامین کند. پس اصولا باید بپذیرد نیروهای دیگری که در خاک سوریه مستقر هستند، امنیتشان حفظ شود. البته این نکته را باید در نظر داشت که هدف استقرار دفاع هوایی در سوریه، حمله به رژیم صهیونیستی نیست، بلکه دفاع در برابر حملات این رژیم است. این موضوع باید برای روسیه قابل درک باشد. رژیم صهیونیستی شش دهه عادت کرده که با حمایت آمریکا به همه کشور‌های همسایه حمله کند. حالا اگر کشوری بیاید در مقابل این حمله‌ها سدی ایجاد کند قطعا در سیاست‌های تجاوزگرانه رژیم اسرائیل محدودیت ایجاد می‌شود. از سوی دیگر آمریکا هم پی می‌برد که نباید برای رژیم اسرائیل چتر حمایتی برای حمله به همسایگان ایجاد کند. در نهایت باید گفت که توافق نظامی ایران و سوریه سه پیام منطقه‌ای و بین المللی دارد «اول به اسرائیل که باید عملیات‌های هوایی‌اش در سوریه را متوقف کند. دوم به آمریکا که باید سیاست بازگذاشتن دست اسرائیل برای هرگونه حمله‌ای به همسایگانش را تغییر دهد و سوم به روسیه که امنیت جان نیروهای حاضر در سوریه حفظ شود و اگر روسیه حمایت نکند خود آن کشور‌ها این کار را می‌کنند.