رانت‌خواری؛ عامل عقب ماندگی در تولید روغن
سیده ریحانه موسوی
اخیراً مجری طرح دانه‌های روغنی وزارت جهاد کشاورزی از انحصار پنج نفر در واردات دانه‌های روغنی، پرده برداشت و تأکید کرد که واردکنندگان در ۴۰ سال گذشته اجازه افزایش ضریب اتکایی روغن را در کشور نداده‌اند.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» ایران برای تأمین روغن مورد نیاز داخلی بیش از 90 درصد وابسته به واردات است، به طوری که سرپرست سابق وزارت جهاد کشاورزی در دوران مسئولیتش وابستگی بیش از ۹۰ درصدی به واردات روغن را یک ننگ بزرگ برای وزارت جهاد کشاورزی خواند. مسئولان وزارت جهاد کشاورزی در حالی از انحصار ۴۰ ساله در واردات دانه‌های روغنی خبر می‌دهند که در طول این سال‌ها در دولت‌های مختلف هیچ تلاشی برای شکستن آن انجام نشده است.
رسیدن به خودکفایی در تولید دانه‌های روغنی در یک دهه اخیر به قدری برای کشور اهمیت داشته که برای این بخش مجری انتخاب شده، اما هیچ گزارشی از فعالیت‌های سالانه و کاهش اتکا به واردات این محصول ارائه نمی‌شود. پرسش اینجاست آیا صرفاً اعلام خبر انحصار توسط پنج نفر یا وابستگی ۹۰ درصدی به واردات کافی است؟ چرا متولیان امر در طول این سال‌ها سکوت کرده‌اند؟
محمد حسین برخوردار، کارشناس اقتصادی و رئیس اسبق مجمع عالی واردات کشور در گفت‌وگوی اختصاصی با «صبح امروز» در خصوص دلایل واردات بی‌رویه روغن چنین توضیح می‌دهد: باید به این موضوع از دو منظر نگاه کرد یک بحث سودجویی و رانت‌خواری و دوم بحث نیاز کشور است. علاوه بر نیاز کشور ۶ ماه نیز دپو برای زمان‌های اضطراری در نظر گرفته می‌شود که اگر کشتی‌ها نرسیدند و تحریم‌ها شدیدتر شد کشور با مشکل روبرو نشود.
رانت اصلی به جیب چه کسانی می‌رود؟
وی با بیان اینکه «باید بررسی شود که رانت اصلی به جیب چه افرادی می‌رود» ادامه داد: ممکن است ظرفیت کارخانه‌های ما به اندازه‌ای باشد که مواد اولیه را وارد کرده و بتوانند روغن‌گیری کنند، اما این کارخانه‌ها باید به اندازه کافی سیلو داشته باشند؛ زیرا مواد اولیه و دانه‌های روغنی بر پایه آب هستند و اگر سریع وارد سیلو‌ها نشوند، باعث خرابی آن‌ها می‌شود.
دولت به معنای واقعی الکترونیک نیست
رئیس اسبق مجمع عالی واردات کشور معتقد است وضعیت کشور به گونه‌ای پیش برده می‌شود که کمبود‌ها را به موقع اعلام نمی‌کنند. او در این باره توضیح داد: متأسفانه دولت به معنای واقعی الکترونیک نیست. در دولت الکترونیک باید آمار و ارقام به انداره کافی وجود داشته باشد و با یک کلیک بر روی آن نسبت به ظرفیت کشور برای تولید روغن‌های مختلف اطلاع پیدا کنیم. داشتن آمار برای مسئولینی که تصمیم‌گیرنده هستند بسیار اهمیت دارد و اگر آمار را به طور دقیق داشته باشند رانتی به وجود نمی‌آید و تولید در کشور صورت خواهد گرفت.
اقتصاد دولتی مانع پیشرفت کشور است
وی با بیان اینکه «متأسفانه اقتصاد کشور اقتصاد دولتی است و با وجود اینکه انقلاب کردیم تا خصوصی سازی بیشتر صورت بگیرد متأسفانه در طول 41 سال این اقدام صورت نگرفت» بیان کرد: در اقتصاد دولتی کارمندان به دلیل میزان حقوق پایین انگیزه‌ای برای کار کردن ندارند؛ به همین دلیل به کار خود اهمیت نمی‌دهند. متاسفانه قوانین در کشور ما به گونه‌ای است که اگر خطایی هم از کارمندی سر زد نمی‌توانند او را مواخذه کنند؛ بنابراین از روی بی‌علاقگی نسبت به مملکت و نارضایتی نسبت به حقوق خود کار می‌کند و یا به دلیل رانت‌گیری در دیر‌ترین زمان اعلام می‌کنند که برای نمونه با کمبود روغن روبه‌رو هستیم تا بتواند از رانت امضای طلایی خود استفاده کند.
محمد تقی نقدعلی: وظیفه دولت این است که با دادن یارانه از کشاورز حمایت کند و انگیزه کشاورز را به سمت کشت دانه‌های روغنی سوق دهد، تا در نهایت به خود کفایی بینجامد
رئیس اسبق مجمع عالی واردات کشور با اشاره به وضعیت کشور گرجستان بیان کرد: گرجستان، کشوری عقب‌افتاده و زیر مجموعه شوروی سابق بود، اما در حال حاضر کشوری نمونه است. این کشور ۱۰ سال پیش اقدام به الکترونیکی کردن سیستم خود کرد و با این کار تمام فساد‌های موجود را از بین برد. درکشور‌هایی مانند گرجستان به دلیل اینکه رانتی وجود ندارد، تمام اقدامات به صورت شفاف صورت می‌گیرد، تورمی به وجود نمی‌آید و کار نیز به وفور وجود دارد، تمام بازرگانان به آن‌جا هجوم می‌برند و سرمایه گذاری خارجی نیز دررآن انجام می‌شود. حال آنکه در کشور ما ۴۱ سال است که شعار دولت الکترونیک داده می‌شود و در عمل چیزی دیده نمی‌شود.
احتکار، پیامد تورم و طمع است
برخوردار در خصوص بحث احتکاری که در مورد روغن صورت می‌گیرد، توضیح داد: در ابتدای امر دولت و بانک مرکزی باید تلاش کنند تا تورم کاهش پیدا کند و افراد گرایش به احتکار نداشته باشند و این کار را انجام ندهند؛ زیرا دلیل احتکارگری بعضی از افراد این است که می‌خواهند همگام با تورم حرکت کنند.
در این راستا محمدتقی نقدعلی، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی توضیح می‌دهد: با توجه به اینکه انحصار در تمام عرصه‌‌ها فساد‌زا است و زمانی که کاری در دست شخص یا اشخاص معدودی می‌افتد با خود، فساد را به همراه می‌آورد، به‌ویژه زمانی که انحصار در خصوص منابع دولتی باشد. اگر منابع دولتی را به دست اشخاص معدودی بدهیم، رانت و مسائل دیگر را نیز به همراه خواهد داشت. درواقع سوء سیاست‌گذاری و تدبیر است که باعث منحصر کردن کار به افرادی معدود می‌شود، به دلیل اینکه گسترده کردن کار در عرصه مدیریتی مشکلاتی دارد، انحصار کار بیشتر مورد پسند برخی از مسئولان قرار می‌گیرد.
وی با تأیید اینکه در شرایط تحریم چاره‌ای جز خوداتکایی نداریم، تشریح کرد: باید در تولید محصولات استراتژیک روی پای خودمان بایستیم، اما لزومی ندارد که در تولید تمام محصولات خود‌کفا و خود‌اتکا باشیم و باید بسیاری از محصولات غیراستراتژیک را وارد کنیم؛ زیرا کشت آن‌ها به‌هیچ‌وجه به صلاح نیست. هیچ اشکالی ندارد که ما بتوانیم در عرصه صادرات آب مجازی، محصولاتی را که مستلزم مصرف آب بالایی است وارد کنیم؛ چراکه به سود کشور است.
ایجاد انگیزه در کشاورزان موجب خودکفایی در تولید دانه‌های روغنی
نقدعلی در پاسخ به این پرسش که چطور می‌توانیم در عرصه تولید دانه‌های روغنی به خودکفایی برسیم که برای کشاورز صرفه اقتصادی داشته باشد، می‌گوید: این کار امری دستوری نیست که بخشنامه‌ای صادر و قانونی گذاشته شود و طی آن کشاورز مکلف به تولید دانه‌های روغنی یا سایر محصولات باشد، بلکه باید انگیزه در کشاورزان زیاد شود. وقتی کشاورز محصولی را تولید کند که سود آن از تولید دانه‌های روغنی بیشتر است قطعاً دست به تولید آن نمی‌زند، اما وظیفه دولت این است که با دادن یارانه از کشاورز حمایت کند تا انگیزه کشاورز را به سمت کشت دانه‌های روغنی سوق دهد و در نهایت به خودکفایی بینجامد.
فقدان الگوی کشت؛ عاملی برای درماندگی در تولید
این عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی گفت: دلیل افزایش میزان واردات این است که ما زیر‌ساخت‌های لازم را که شامل حمایت، آمایش سرزمینی و تدوین الگوی کشت است برای تولید داخلی فراهم نکرده‌ایم و طبیعتاً نیاز داخلی باعث می‌شود که به واردات روی بیاوریم؛ زیرا نمی‌توان بازار را بدون پاسخ گذاشت. نبود الگوی کشت کار را به جایی می‌رساند که ما با وجود داشتن آب و زمین درمانده بمانیم.
محمدحسین برخوردار: ممکن است ظرفیت کارخانه‌های ما به اندازه‌ای باشد که مواد اولیه را بیاورند و بتوانند روغن‌گیری کنند، اما این کارخانه‌ها باید به اندازه کافی سیلو داشته باشند؛ زیرا مواد اولیه و دانه‌های روغنی وارداتی بر پایه آب هستند و اگر سریع وارد سیلو‌ها نشود، نفوذ میکروب‌ها باعث خرابی آن‌ها می‌شود
نقدعلی معتقد است دو دلیل باعث عدم توجه به نظرات کارشناسان در این زمینه است، دلیل اول این است که واردات در نقطه مقابل خوداتکایی ملزومات و لوازم آن که حمایت و تولید داخلی است، قرار دارد و کاری آسان برای فعالان و مسئولان در این عرصه است. گاهی دیده می‌شود در عرصه‌های اجرایی افرادی که از واردات سود می‌برند در این زمینه عاملان نفوذی دارند و برخی از مدیران، توانایی ابلاغ سیاست‌ها و پای مصالح کشور ایستادن را در این عرصه ندارند.
این نماینده مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه «دلیل عدم توجه به نظر کارشناسان، سختی عرصه کار جهادی است» توضیح داد: تمام مدیران می‌دانند که اگر بخواهند به مبحث خود اتکایی وارد شوند، باید خود و مجموعه تحت امرشان به صورت شبانه‌روزی به دنبال مطالبات کشاورزان باشند و با مشکلات زیادی روبرو می‌شوند، به همین دلیل آسان‌ترین راه را که واردات است، انتخاب می‌کنند، متأسفانه امروز در عرصه اجرایی کشور روحیه مجاهدانه دیده نمی‌شود و مدیران جهادی کنار‌گذاشته شده‌اند.