اگر وتو شود!
در صورتی که قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران در شورای امنیت رای نیاورد کاخ سفید چه خواهد کرد؟
علی روغنگران
به دنبال تلاش هاو اصرار کاخ سفید برای جلوگیری از رفع تحریم های تسلیحاتی ایران، سرانجام 15عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد روز چهارشنبه 4 تیر (24 ژوئن) برای بررسی پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی آمریکا به منظور تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران تشکیل جلسه دادند. برایان هوک، نماینده وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران در مصاحبه ای با خبرگزاری رویترز هشدار داد که اگر روسیه و چین علیه تمدید تحریم تسلیحاتی رای بدهند بیش از پیش منزوی خواهند شد.
برای تصویب یک قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل متحد از 15 عضو باید حداقل 9 کشور عضو، با آن موافقت کنند و همچنین قطعنامه از سوی هیچ یک از پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد (آمریکا، روسیه، چین، بریتانیا و فرانسه) وتو نشود. هر چند که هنوز تاریخ مشخصی برای رای گیری اعضای شورای امنیت درباره آن تعیین نشده است.
همچنین مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا در ویدیویی که در سایت وزارت خارجه آمریکا گذاشته شده گفت: «ایران از سال 2007 تحت محدودیت‌های تسلیحاتی سازمان ملل بوده است و یکی از بزرگترین ناکامی‌های برجام اجازه دادن به رفع این محدودیت‌ها بدون توجه به چگونگی رفتار رژیم بود.»
پمپئو تاکید کرد: «قطعنامه‌ای که ما به شورای امنیت سازمان ملل ارائه کردیم تحریم تسلیحاتی متعارف علیه این بزرگترین حکومت حامی تروریسم را تمدید خواهد کرد. اکنون تمرکز ما متوجه همکاری با شورای امنیت برای تصویب این قطعنامه است، اما اگر این اتفاق نیفتد، من به جهانیان یادآور می‌شوم كه مقام‌های دولت اوباما به صراحت بیان کردند كه ایالات متحده توانایی بازگرداندن یکجانبه تحریم‌ها را دارد و میتواند تحریم‌ها را دوباره به اجرا گذارد.»
روسیه و چین، دو عضو دائم شورای امنیت اما مخالفت خود را با تمدید تحریمهای تسلیحاتی علیه ایران اعلام کرده‌اند. خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام چینی می‌نویسد که “امکان پذیرش این قطعنامه پیشنهادی آمریکا وجود ندارد.” مقام چینی که رویترز نامش را ذکر نکرده گفته است؛ پیش‌نویس قطعنامه آمریکا بر مبنای سیاست فشار حداکثری علیه ایران است و هیچ ارزش و پایه‌ای برای بحث ندارد.
در پاسخ به رایزنی های ضد ایرانی مقامات آمریکایی، مجید تخت روانچی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل در توئیتی نوشت: «چرا آمریکا درباره عکس العمل اعضا به زیاده خواهی هایش چیزی نمی گوید؟
تخت روانچی افزود شاید دلیل سکوت آمریکا این است که اعضای شورای امنیت خواستار اجرای کامل “برجام” شدند.»
طبق مفاد برجام، تحریمهای تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران باید در اواسط ماه اکتبر آینده (حدود چهار ماه دیگر) رفع شوند. اما آمریکا به شدت با رفع این تحریم‌ها مخالف است و برای تمدید «نامحدود» این تحریم‌ها تلاش می‌کند. تحریمهای تسلیحاتی، در مارس2007 در قالب قطعنامه شماره 1747 علیه ایران اعمال و در سال 2010 طی قطعنامه 1929 تمدید شد. با امضای برجام در سال 2015، شورای امنیت قطعنامه 2231 را در تایید برجام صادر کرد. به موجب همین قطعنامه، تحریمهای تسلیحاتی باید در اکتبر آینده رفع شوند. اما دولت آمریکا، با ادعای اینکه رفع این تحریم‌ها صلح و امنیت بین المللی را به خطر می‌اندازد، با رفع این تحریم‌ها مخالفت می‌کند. در همین رابطه، آمریکا قطعنامه‌ای تهیه و در شورای امنیت توزیع کرده است. خبرگزاری بلومبرگ، به نقل از دیپلمات‌ها، مدعی شده که این قطعنامه خواستار تمدید نامحدود تحریمهای تسلیحاتی شده است. در این قطعنامه از همه کشور‌ها خواسته شده که از تامین، فروش و انتقال سلاح‌ها به ایران جلوگیری کنند مگر اینکه کمیته‌ای از جانب شورای امنیت یک ماه قبل با این امر موافقت کند. آمریکا قطعنامه خود را ذیل ماده 41 فصل هفتم منشور سازمان ملل قرار داده است. طبق این ماده، شورای امنیت میتواند اقداماتی را انجام دهد که مستلزم استفاده از نیرو‌های مسلح برای اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت نیست. همچنین، شورای امنیت میتواند از اعضای سازمان ملل بخواهد که این اقدامات را انجام دهند. توقف کلی یا جزئی روابط اقتصادی، حمل و نقل ریلی، دریایی، هوایی، پستی و قطع روابط دیپلماتیک از جمله این اقدامات هستند.
اگر قطعنامه آمریکا در شورای امنیت از سوی روسیه یا چین وتو شود، آمریکا به گزینه فعال سازی «مکانیسم ماشه» توسل خواهد کرد. اما هنوز معلوم نیست که آمریکایی‌ها چگونه می‌خواهند از مکانیسمی استفاده کنند که برخی از اعضای برجام هیچ حقی برای آمریکا در استفاده از آن قائل نیستند. روسیه و چین می‌گویند آمریکا از برجام خارج شده و بنابراین، درخواست آن برای فعال سازی مکانیسم ماشه وجاهت قانونی ندارد. این بن بست حقوقی موضع کشور‌های اروپایی عضو برجام را بسیار مهم کرده است. برخی گمانه‌های رسانه‌ای حاکی از این است که آمریکا احتمالا برای جلوگیری از مداخله روسیه و چین، یکی از کشور‌های اروپایی عضو برجام را به فعال سازی مکانیسم ماشه متقاعد خواهد کرد. سپس به روسیه و چین پیشنهاد خواهد داد که در ازای موافقت با تمدید تحریمهای تسلیحاتی، مکانیسم ماشه را غیرفعال کند. چنین اتفاقی مستلزم هماهنگی اروپا و آمریکا است. در صورتی که یکی از کشور‌های اروپایی عضو برجام مکانیسم ماشه را فعال کند، روسیه و چین هیچ قدرتی برای جلوگیری از بازگرداندن تحریمهای سازمان ملل علیه ایران نخواهند داشت. اروپا فعلا موضع شفافی در رابطه با فعال سازی مکانیسم ماشه نگرفته است. اما، از احتمال رفع تحریمهای تسلیحاتی ایران در اکتبر ابراز نگرانی کرده و به نوعی موضع آمریکا در تمدید تحریمهای تسلیحاتی را تایید کرده است. اروپایی ها، اخیرا در اقدامی کم سابقه، قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی ارائه کردند که با وجود مخالفت روسیه و چین، با اکثریت قاطع اعضای شورای حکام تصویب شد. پس از این قطعنامه، وزرای خارجه اروپا بیانیه مشترکی صادر کردند و گفتند: «سه کشور اروپایی به اجرای کامل قطعنامه 2231 که از طریق آن برجام در سال 2015 تایید شد، متعهد هستند. با این حال، معتقدیم که رفع برنامه‌ریزی‌شده تحریم تسلیحات متعارف سازمان ملل در اکتبر آینده که توسط قطعنامه 2231 مقرر شده، برای ثبات و امنیت منطقه‌ای تبعات بزرگی خواهد داشت. ما یادآوری می‌کنیم که تحریمهای اتحادیه اروپا بر صادرات سلاح‌های متعارف و فناوری موشکی، تا 2023 برقرار باقی خواهند ماند.» همچنین در ادامه این بیانیه آمده است: «ما معتقد هستیم که باید در بلندمدت به نگرانی‌های مشترک درباره برنامه هسته‌ای ایران، برنامه موشک‌های بالستیک و فعالیت‌های بی ثبات کننده منطقه‌ای آن بپردازیم.»
در ماجرای تحریمهای تسلیحاتی، اروپایی‌ها در حال نزدیک شدن به آمریکا هستند. مواضع اخیر آنان، این را نشان می‌دهد. اندکی پیش از تصویب قطعنامه شورای حکام، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در توئیتی به اروپایی‌ها پیشنهاد داد که با ایران درباره بازرسی‌های آژانس، به یک راه حل توافقی برسند. اما اروپایی‌ها به این پیشنهاد توجهی نکردند و قطعنامه را به شورای حکام بردند. در حالی که اگر اروپایی‌ها واقعا دنبال راه حلی برای حل و فصل نگرانی‌هایشان در خصوص دسترسی‌ها و بازرسی‌های آژانس در ایران بودند، حداقل به پیشنهاد ظریف توجه می‌کردند و بعد قطعنامه علیه ایران صادر می‌کردند. در حال حاضر، به خاطر نزدیکی روزافزون اروپا به آمریکا، موضع روسیه و چین، اهمیت یافته است. این دو کشور، تنها کشور‌هایی بودند که به قطعنامه اروپایی‌ها رای منفی داده اند. همچنین، آمریکا از وتوی آن‌ها در شورای امنیت نگران است. با این حال، روسیه و چین تنها در صورتی می‌توانند با تمدید تحریمهای تسلیحاتی مقابله کنند که اروپا در این موضوع از آمریکا حمایت نکند. البته مواضع روسیه و چین نیز ابهاماتی دارد. مثلا روسیه بعد از تصویب قطعنامه شورای حکام، از ایران خواست مشکلاتش با آژانس را حل و فصل کند. امری که نشان می‌دهد روسیه نیز مانند اروپایی‌ها از مشکلات میان ایران و آژانس نگران است، ولی به خاطر ملاحظات دیپلماتیک به قطعنامه اروپا رای منفی داده است. در ماجرای این قطعنامه، مواضع چین، محکم‌تر بود که البته این امر ممکن است با مناقشات کلان چین و غرب بی ارتباط نباشد.
به هر حال، با نزدیک شدن موعد رفع تحریمهای تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران، تحرکات دیپلماتیک میان اعضای برجام و آمریکا شدت گرفته است. اما اینکه این تحرکات به کجا ختم خواهد شد، هنوز معلوم نیست. اروپایی‌ها گفته اند که در ماه‌های آینده با روسیه و چین در خصوص تحریمهای تسلیحاتی ایران رایزنی‌هایی انجام خواهند داد. اما برخی محافل رسانه‌ای ادعا می‌کنند که میان ایران و اروپا نیز تحرکاتی در حال انجام است. در همین رابطه، روزنامه کویتی الجریده روز چهارشنبه همزمان با نشست شورای امنیت در خصوص قطعنامه آمریکا علیه ایران، به نقل از یک دیپلمات اروپایی از پیشنهادات جدید میان ایران و اروپا پرده برداشت. به ادعای این روزنامه، تهران به پاریس پیشنهاد داده که ایران و اروپا مذاکراتی درباره «همه پرونده‌های دارای اهمیت مشترک» از جمله برنامه موشک‌های بالستیک و نفوذ منطقه‌ای ایران انجام دهند. به نوشته الجریده، طبق پیشنهاد تهران، در ابتدا ایران و اروپا مذاکراتی سری انجام می‌دهند، سپس اگر دو طرف به یک تفاهم رسیدند، روسای جمهور ایران و فرانسه – حسن روحانی و امانوئل ماکرون – دیدار می‌کنند تا تفاهمات دو طرف تثبیت و اجرای آن‌ها تضمین شود. ایران پیشنهاد کرده که تفاهمات «گام به گام» اجرا شوند تا اروپایی‌ها نتوانند دوباره دبه کنند. بر اساس گزارش الجریده، پاریس پیشنهاد ایران را به واشنگتن منتقل کرد، اما واشنگتن از آن استقبال نکرد و به پاریس اطلاع داد که تهران قبلا به واشنگتن پیشنهاد داده بود که مذاکرات تبادل زندانیان شامل موضوعات افغانستان و یمن شود. منبع الجریده گفته است که واشنگن به دنبال این است که هرگونه توافق با ایران، حتی اگر در حد تفاهم اولیه باشد، باید شامل دیدار روحانی و دونالد ترامپ شود. شاید روایت الجریده کاملا درست نباشد، اما نشان دهنده تحرکات روزافزون دیپلماتیک برای حل و فصل اختلافات میان ایران و غرب است. تحرکاتی که با شروع نبرد دیپلماتیک در شورای امنیت، در ماه‌های آینده قطعا شدت خواهد گرفت. ایران قبلا گفته است که تمدید تحریمهای تسلیحاتی به «مرگ ابدی» برجام منجر خواهد شد. این کشور تاکنون تقریبا از همه منافع اقتصادی برجام محروم شده، ولی هنوز به منافع برجام در رفع تحریم تسلیحاتی امیدوار است. اما تمدید این تحریم‌ها برای ایران به این معنا خواهد بود که برجام دیگر هیچ فایده بزرگ اقتصادی یا غیراقتصادی نخواهد داشت. خصوصا که با وجود برجام، تحرکات غربی‌ها برای بردن پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت و درج آن ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل شدت گرفته است.