سفره‌هایی که با یک سال بارش پُر نمی‌شود
بحران آب و راهکارهای آن مدت‌هاست که دغدغه مسئولان شده و تلاش دارند تا بتوانند این معضل را حل کنند، اما همچنان بی‌نتیجه بوده است. افراد دانشگاهی بسیاری نیز راهکارهایی در این زمینه ارائه دادند که همچنان عملیاتی نشده است.
به گزارش صبح‌امروز، اگرچه که وارد دوره ترسالی شده‌ایم، اما به عقیده برخی از محققان زمانی که میزان بارندگی‌ها افزایش یابد، میزان مصرف آب نیز به مراتب بیشتر میشود. شرایط به گونه‌ای است که برخی از دانشگاهیان معتقدند: «فرصت زیادی تا پایان منابع آبی در ایران وجود ندارد و اگر به برنامه‌ای که برای بحران آب ریخته شده به درستی عمل شود، ممکن است 15 تا 20 سال طول بکشد تا ایران بتواند بحران را از سر بگذراند. البته 8 هزار نیروی کار که می توانند بحران آب را مدیریت کنند امروز بیکار هستند»(خبرآنلاین).
بر اساس پژوهشی که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال 97 ارائه داده، مطرح شده است که «کم‌آبی وارد قلب زندگی روزانه مردم شده و این وضعیت منجر به شروع ناآرامی‌های اجتماعی شده است که وضعیت به وجود آمده در کنار تمام پیامدهایی که برای محیط‌زیست و زندگی مردم دارد، پیامدی اجتماعی به بار می‌آورد و ممکن است به موضوعی امنیتی تبدیل شود. در نتیجه کمبود و تنش‌های آب شرب، نارضایتی‌هایی در برخی از شهرهای کشور مانند آبادان، خرمشهر، برازجان، کازرون، بوشهر، اکثر شهرهای استان اصفهان و غیره رخ داد و چالش‌هایی را برای مسئولان ایجاد کرد. این امر حاکی از آن است که تنش‌های ناشی از کمبود آب شرب به سرعت به صورت نارضایتی‌های اجتماعی نمود پیدا کند و به چالشی امنیتی تبدیل شود. علاوه بر آن تسری نارضایتی‌های مذکور و گسترش ابعاد آن نیز بسیار محتمل است.»(همان).
تشویق برای خودکفایی غذا؛ عاملی برای از بین بردن منابع آب زیرزمینی
«نیویورک‌تایمز» سه سال پیش در مقاله‌ای با موضوع بحران آب و تنش‌های اجتماعی در ایران به بررسی چرایی کاهش میزان آب در ایران و تأثیراتی که می‌تواند به همراه داشته باشد، پرداخته است. در این مقاله بیان شده «ایران نیز مثل بسیاری از کشورهایی همچون هند و سوریه پس از انقلاب ۱۹۷۹ تصمیم گرفت در زمینه غذا به خودکفایی برسد. این هدف در نفس خود، هدف بدی نبود، ولی همان طور که کاوه مدنی کارشناس آب خاطرنشان می‌کند این خودکفایی به معنای آن بود که دولت کشاورزان را تشویق کند تا به کشت محصولات گیاهی نیازمند آب مانند گندم در سراسر کشور بپردازند».
«دولت همچنین با ارائه برق ارزان به کشاورزان و نیز قیمت تضمینی برای گندم تولید شده از سوی آن‌ها تلاش کرد این هدف را تحقق بخشد: یک یارانه سخاوتمندانه دو قسمتی که چونان انگیزه‌ای برای کاشت بیشتر گندم و بهره‌برداری بیشتر و بیشتر از منابع آب زیرزمینی قلمداد می‌شد. نتیجه این تصمیم طبق گزارشی که کلودیا سادوف، متخصص آب درباره بحران آب در ایران برای بانک جهانی تهیه کرده چنین است: ۲۵ درصد از کل آبی که از سفره‌های آب زیرزمینی، رودخانه‌ها و نهرها برداشته شد، بیشتر از مقداری است که می‌تواند دوباره جایگزین شود».
50 سال آینده، بخش وسیعی از سفره‌های زیرزمینی بدون آب خواهد بود
«میزان ذخایر آب زیرزمینی در ایران با نرخ قابل توجهی نسبت به نقاط دیگر جهان در حال کاهش است و طبق محاسبات آقای مایکل طی ۵۰ سال آینده، سفره‌های آب زیر زمینی در بخش وسیعی از ایران بدون آب خواهند بود. در بخش‌هایی از کشور نیز فقدان آب زیرزمینی موجب نشست زمین خواهد شد. در نتیجه بسیاری از دریاچه‌های ایران رو به خشک شدن و کوچک شدن خواهند رفت»(نیویورک تایمز، 20 ژانویه 2018).
روند افزایشی مصرف آب در مرحله هشدار است
اگرچه که میزان بارندگی‌ها در دو سال اخیر افزایش داشته و به اعتقاد برخی از متخصصان وارد دوره ترسالی شده‌ایم، اما همچنان مطرح میشود که میزان مصرف آب در کشور به‌ویژه در خراسان رضوی بالاست و این مصرف بالا منجر به بروز مشکلاتی برای تأمین آب در تابستان میشود. در همین رابطه حسین اسماعیلیان، مدیرعامل شرکت آب‌وفاضلاب مشهد مطرح کرده است«روند صعودی افزایش مصرف آب در این کلان‌شهر نگران‌کننده و قابل اعلام هشدار عمومی برای تأکید بر لزوم ایجاد تعادل در مصرف این مایع حیاتی است. حجم مصرف آب در کلان‌شهر مشهد از ابتدای اسفندماه سال گذشته با وجود تعطیلی بسیاری از مراکز تجاری، رستوران‌ها و مراکز اقامتی به میزان هفت درصد نسبت به مدت مشابه سال 97 بیشتر شده است».
افزایش 15 درصدی مصرف آب در مشهد
وی با بیان این که «بر اساس قرائت کنتور‌های آب ۱۲ هزار مشترک مشهدی حجم مصرف آب در این جامعه آماری از ابتدای سال تاکنون ۱۵ درصد نسبت به مدت مشابه در سال 98 افزایش نشان می‌دهد. با توجه به نزدیک شدن فصل تابستان و روند افزایشی گرمای هوا گرچه ممکن است با روند افزایش حجم مصرف آب شهروندان مشهدی در تأمین آب مشکلی ایجاد نشود، اما به هر حال شبکه آب‌رسانی در سطح این کلان‌شهر به لحاظ فشار و سرعت انتقال آب در مسیر لوله‌ها دچار افت شده که نتیجه آن ضعف قدرت شبکه در توزیع آب است. کاهش فشار و سرعت انتقال آب در مسیر لوله‌های شبکه آب‌رسانی مشهد موجب کم شدن توان پاسخ‌گویی و افت فشار آب در مناطقی از این کلان‌شهر خواهد شد».
برای آگاهی بیشتر از اقداماتی که مسئولان استان در جهت رفع معضل مصرف بالای آب به کار گرفته‌اند با علی گل‌کاریان، استاد دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه فردوسی مشهد گفت‌وگو کردیم.
وی در این زمینه اظهار کرد: طرحی در رابطه با مدیریت آب با همکاری استانداری به نام طرح همیاران آب درحال اجرا است. در این طرح سازمان‌های مختلف در زمینه مصرف، تولید و مدیریت آب نقش داشته و هر کدامشان وظایفی بر عهده دارند تا در میزان آب‌های تجدیدپذیر و مصرف آب تعادل ایجاد شود. گفتنی است در حال حاضر با اضافه برداشت آب در استان روبه‌رو هستیم و با عملیاتی کردن چنین طرحی می‌توان میزان برداشت آب را متعادل کرده و کاهش دهیم.
راهکارهای قهری برای کاهش مصرف آب، تبعات به همراه دارد
این استاد دانشگاه در رابطه با اِعمال راهکارهای قهری برای کاهش مصرف آب شهروندان پرمصرف خاطرنشان کرد: شخصا با راهکارهای قهری موافق نیستم؛ چراکه تبعات زیادی به‌همراه دارد. باید توجه داشت که میزان مصرف آب در بخش شهری نسبت به حوزه کشاورزی بسیار اندک است. درواقع در بخش کشاورزی با مشکلات متعددی از نوع کشت، آبیاری و… روبه‌رو هستیم؛ بنابراین اصلاح هرکدام از این بخش‌ها می‌تواند میزان قابل توجه‌ای از مصرف آب را کاهش دهد.
فرهنگ‌سازی در مصرف آب به‌درستی انجام نشده است
وی با بیان اینکه «با وجود اقدامات فرهنگی صورت گرفته در رابطه با بحران آب می‌توان گفت که شاید فرهنگ‌سازی در این زمینه پاسخ نداده؛ چراکه به درستی به آن پرداخته نشده است» گفت: سال گذشته با دوندگی‌های بسیار و انعقاد تفاهم‌نامه‌های لازم با سازمان‌های مربوط توانستم نخستین مرکز فرهنگی آب، انرژی و محیط‌زیست در مشهد را راه‌اندازی کنم. هدف این مرکز ایجاد فرهنگ‌سازی لازم در مصرف درست و بهینه آب و انرژی است هر چند که چالش‌های زیادی در این زمینه برای ما وجود دارد.
کشورها برای کاهش مصرف آب چه می‌کنند؟
گفتنی است در بسیاری از کشورها راهکارهای گوناگونی افزون بر تشویق مردم به کاهش مصرف آب وجود دارد. از این میان می‌توان به بازیافت و استفاده مجدد از پساب و جمع‌آوری آب باران اشاره کرد. درواقع استفاده مجدد از پساب به‌عنوان یکی از راه حل‌های مناسب و دارای تجارب موفق در زمینه مدیریت آب شهری در شهرهای گوناگون دنیا برای حل مشکل تأمین آب و دفع فاضلاب شهری است که تأثیرات اقتصادی و محیط زیستی به همراه دارد.
بازیابی و استفاده مجدد از آب خاکستری جهت مصارف غیرشرب، سهم عمده‌ای در کاهش مصرف آب دارد. در بسیاری از کشورهای جهان جایی که منابع آب از نظر کیفی به مقدار کافی جهت مصرف ساکنان موجود نباشد آب باران به عنوان یک منبع جایگزین مورد استفاده قرار می‌گیرد و با جمع‌آوری آب‌های سطحی شهر می‌توان نیازهای آبی ساکنان را تاحدی تأمین کرد. هرچند که در این زمینه طرحی کشوری از سوی دانشگاه فردوسی مشهد برای مدیریت آب ارائه شده، اما به‌دلیل چالش‌های موجود و عدم حمایت‌های لازم به نتیجه نرسیده و عملیاتی نشده است.