تبعات یک گزارش
ادعای دبیرکل سازمان ملل در خصوص منشأ ایرانی سلاح های به کار رفته در حمله به تاسیسات نفتی عربستان
علی روغنگران
روز جمعه آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، طی گزارشی به شورای امنیت، ادعا کرد که موشک‌های به کار رفته در حملات به یک فرودگاه بین المللی در عربستان و تاسیسات نفتی این کشور، منشأ ایرانی داشته‌اند. همچنین، گوترش گفته سلاح‌هایی که آمریکا در نوامبر 2019 و فوریه 2020 مصادره کرده بود، نیز منشأ ایرانی داشته اند. دبیرکل سازمان ملل مدعی شده است که برخی از این سلاح‌ها شبیه به سلاح‌هایی هستند که در ایران تولید می‌شوند یا علائم فارسی دارند. برخی دیگر، بین فوریه 2016 و آوریل 2018 به ایران تحویل داده شده اند. گوترش در ادامه ادعا‌های خود، گفته سلاح‌هایی که توسط آمریکا در سواحل یمن مصادره شده بودند، نه تنها ایرانی بوده‌اند بلکه ممکن است «به شکلی ناسازگار» با قطعنامه 2231 شورای امنیت منتقل شده باشند. طبق ادعای گوترش، سازمان ملل بقایای سلاح‌های به کار رفته در حملات به فرودگاه بین المللی «ابها»، تاسیسات نفتی «عفیف» و تاسیسات نفتی «بقیق» و «خریص» در عربستان سعودی را بررسی کرده و به این ارزیابی رسیده که موشک‌های مورد استفاده در این حملات منشأ ایرانی داشته اند. همچنین، گوترش گفته پهپاد‌های به کار رفته در حملات به تاسیسات نفتی شرق عربستان نیز منشأ ایرانی داشته اند. در 14 سپتامبر 2019، بزرگترین تاسیسات نفتی جهان در شرق عربستان، مورد حملات موشکی و پهپادی قرار گرفت. این حملات ناگهان نصف تولید نفت عربستان (حدود پنج میلیون بشکه در روز) را مختل کرد. آمریکا و برخی کشور‌های اروپایی، ایران را متهم کردند. اما ایران این اتهام را قویا رد کرد. حالا سازمان ملل هم به نوعی ادعای آمریکا و کشور‌های اروپایی را تایید کرده است. ایران، ادعا‌های مطرح شده در گزارش جدید دبیرخانه سازمان ملل را رد کرده و آن‌ها را به مثابه «استفاده ابزاری از دبیرخانه سازمان ملل متحد برای اهداف سیاسی» دانسته است. وزارت خارجه ایران در بیانیه‌ای گفته است ادعا‌های جدید سازمان ملل، «تحت فشار‌های سیاسی رژیم‌های آمریکا و عربستان» مطرح شده اند.
گزارش گوترش هنوز به طور کامل منتشر نشده است، اما رسانه‌های غربی بخش‌هایی از آن را منتشر کردند. این گزارش، از جهت‌های گوناگون حائز اهمیت است و می‌تواند تنش‌ها پیرامون ایران را در سازمان ملل تشدید کند. شاید مهمترین جنبه گزارش گوترش در ارتباط با بحث تمدید یا رفع تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران معنا یابد. محتوای این گزارش در شرایطی افشا شد که آمریکا به سختی برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران تلاش می‌کند. در همین راستا، آمریکا، پیش نویس قطعنامه‌ای را تهیه و آن را میان اعضای شورای امنیت توزیع کرده و قرار است این قطعنامه را به رای‌گیری بگذارد. هدف اصلی این قطعنامه، تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران است. وزارت خارجه ایران، احتمال دست داشتن آمریکا در تهیه گزارش سازمان ملل را مطرح کرده و آن را با مسئله تمدید تحریم‌های تسلیحاتی مرتبط دانسته است. در بیانیه وزارت خارجه ایران آمده است: «جالب‌تر آن که گزارش دبیرخانه {سازمان ملل} همزمان با اقدام آمریکا در ارائه پیش نویس قطعنامه خطرناکی برای تمدید غیرقانونی محدودیت‌های تسلیحاتی علیه ایران منتشر می‌شود و مفاد آن دو هفته قبل از انتشار توسط آمریکا مورد استناد قرار گرفته و این شائبه را تقویت می‌کند که این گزارش به سفارش آمریکا و برای بهره‌برداری توسط آن کشور در شورای امنیت علیه ایران تهیه شده است.»
به احتمال زیاد، دولت آمریکا برای متقاعد کردن اعضای شورای امنیت به تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران، به گزارش اخیر گوترش استناد کند. از این رو، شاید بتوان گفت که گوترش با تهیه گزارش جدید خود علیه ایران، در زمین دونالد ترامپ بازی کرده و آگاهانه یا ناآگاهانه استدلال دولت آمریکا در حمایت از تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران را تقویت کرده است. اما سوای بحث تحریم‌های تسلیحاتی که روز به روز داغ‌تر می‌شود، گزارش دبیرخانه سازمان ملل، نبرد حقوقی دیگری در رابطه با قطعنامه 2231 شورای امنیت آغاز می‌کند. گزارش گوترش درباره اجرای قطعنامه 2231 بود. اما وزارت خارجه ایران می‌گوید اساسا دبیرخانه سازمان ملل اختیاری برای تهیه چنین گزارشی ندارد. وزارت خارجه ایران تاکید کرد: «در حالی که دبیرخانه بر اساس تفسیر غیرمعمول از قطعنامه 2231 تاکنون از گزارش موارد متعدد نقض برجام توسط آمریکا و کشور‌های اروپایی خودداری کرده و حتی با خروج آمریکا از برجام که نقض آشکار قطعنامه 2231 است در نهایتِ تسامح و ابهام برخورد کرده است؛ اما در موضوعی که دبیرخانه طبق ترتیبات مرتبط با اجرای قطعنامه 2231 اساسا اختیاری در آن ندارد ورود کرده و اقدام به تهیه گزارش به اصطلاح تخصصی می‌کند.»
قطعنامه2231 شورای امنیت که در سال 2015 در تایید برجام صادر شد، به دلیل متن مبهم و قابل تفسیر آن، از همان ابتدا منشأ اختلاف بود. تا حالا در رابطه با این قطعنامه حداقل سه اختلاف نظر شکل گرفته است. اختلاف نخست، بعد از آزمایش‌های موشکی ایران پس از امضای برجام عیان شد. در متن این قطعنامه از ایران «درخواست» شده که از انجام آزمایشات مرتبط با موشک‌های بالستیک قاره پیمای دارای قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای خودداری کند. بعد از آزمایشات موشکی، آمریکایی‌ها با استناد به این قطعنامه، توسعه موشک‌های بالستیک ایران را محکوم می‌کردند. اما در مقابل ایران ضمن تاکید بر ماهیت دفاعی بودن برنامه موشکی‌اش، همواره گفته است که این قطعنامه، آزمایشات موشکی را «ممنوع» نمی‌کند، بلکه فقط از ایران «می خواهد» که آزمایشات موشکی انجام ندهد. اختلاف نظر دوم، بعد از جدی شدن بحث تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران برجسته شد. آمریکا از برجام خارج شده است، ولی حالا با استناد به قطعنامه 2231 می‌گوید حق استفاده از مکانیسم ماشه را دارد. اکنون، ظاهرا همین قطعنامه به عامل اختلاف نظر میان ایران و سازمان ملل نیز تبدیل شده است. وزارت خارجه می‌گوید دبیرخانه سازمان ملل اختیار تهیه گزارش درباره تسلیحات ایران را ندارد. اما گزارش گوترش در امتداد گزارش‌های وی درباره قطعنامه 2231 بوده است. اما علاوه بر جنبه‌های حقوقی، گزارش گوترش می‌تواند تبعات سیاسی در سطح منطقه داشته باشد. در واقع گوترش ادعا‌های عربستان و آمریکا درباره مداخله ایران در یمن را تایید کرده است. چنین اقدامی، می‌تواند علاوه بر توجیه جنگ عربستان در یمن، روند واردات سلاح توسط عربستان را تشدید کند. عربستان به تازگی قرارداد‌های تسلیحاتی جدیدی با بریتانیا امضا کرده که شامل سامانه‌های پدافند موشکی می‌شوند. افزون بر این، عربستان ممکن است با استناد به گزارش گوترش، کشور‌های غربی را برای فروش تسلیحات پیشرفته‌تر به آن تحت فشار قرار دهد. به هر حال، گزارش دبیرخانه سازمان ملل متحد، فی نفسه متضمن اقدام خاصی از جانب سازمان ملل علیه ایران نیست، اما می‌تواند از سوی کشور‌ها برای پیگیری مقاصدشان در مقابل ایران مورد بهره برداری قرار گیرد.