میراث عابدزاده در فهرست آثار ملی ایران
علی نژاد
مدیر کل میراث فرهنگی خراسان رضوی از ابلاغ ثبت ملی حسنیه عابدزاده در فهرست آثار ملی ایران به استاندار خراسان رضوی خبر داد.
عابدزاده که بود؟
علي اصغر چراغچي باشي آستانه معروف به عابد زاده خراساني در سال 1290 در محله نوغان، کوچه جنب گنبد خشتي (امام زاده سيد محمد) در ابتداي خيابان طبرسي، در خانواده کم بضاعت و مذهبي متولد شد. وي فرزند زين العابدين، معروف به ملاعابد بود. پدري داشت که چون در آستان قدس امام رضا (ع) به روشن کردن چراغها معروف بود، به چراغچي باشي آستانه شهرت يافت.
او تحصيلات اندک و توانايي و جرأت بالايي داشت و از ذوق سرشاري در نوآوري برخوردار بود. مردي دين دار، زاهدپيشه، سخنور، داراي نفوذ کلام، پر نيرو، با اراده، علاقمند به دين سنتي و قشري و مروج آن به شمار مي رفت. استخاره هاي عجيبي مي گرفت و در ميان توده هاي مردم، محبوبيتي ويژه و احترام خاصي داشت. کساني که با او آشنايي دارند، عنوان مي کنند که تکيه کلام حاجي عابدزاده «يابن العسکري» بود.
او چند سال بعد از گذراندن دوره سربازی به اين فکر افتاد که به نام چهارده معصوم (ع) چهارده بنا بسازد که هم بتوان در آنها بخشي از دروس مدارس دولتي را آموزش داد و هم پايگاهي براي فعاليت هاي مذهبي و تبليغي باشد، حسنیه یکی از بناهای ساخته شده توسط مرحوم عابدزاده است.
780 متر مربع زیربنا در دوطبقه
به گزارش صبح امروز ابوالفضل مکرمی‌فر با اعلام این خبر افزود:«پرونده اثر تاریخی فرهنگی مدرسه حسنیه عابدزاده در سال 98 تکمیل و در شورای ثبت کشور تصویب شده است.»
او ادامه داد: «مساحت اين مدرسه 1260 متر مربع و با زيربناي تقريبي 780 متر مربع در دو طبقه احداث شده است.»
مکرمی‌فر گفت: «کلاس های مدرسه مشرف بر تالار و داراي 12 کلاس است. صحن حياط 670 متر مربع است و تالار آن 350 متر مربع وسعت دارد.»
او یادآور شد: «در ساخت تمامی مدارس، سعی می شد که ظواهر دينی و مذهبی مشهود باشد، بنابراين در ساخت بیشتر بناها و دبستان های انجمن، وجود آيات، احاديث و روايات و نقاشی مشاهد ائمه (ع) بر در و ديوار دبستان ها و حتی در داخل کلاس ها ديده می شود.»
سبک معماری و عناصر کالبد تا حد زيادي نزديک به بناي مهديه است
مکرمی‌فر با بیان این که به لحاظ سبک معماری و عناصر کالبد تا حد زيادي نزديک به بناي مهديه دارد، تصریح کرد: «آنچه که با ورود به محوطه اصلی و حياط بنا بيش از هر موضوع ديگري توجه را به خود جلب مي کند، انحنای ديوارهای شمالی و فضاهای درون آن ها است، مشابه اين انحنا در ديوارها را مي توان از عکس های مهديه عابدزاده قبل از تخريب، در ديوارهای داخل رو به حياط مرکزی مشاهده کرد.»
مکرمی‌فر درباره ویژگی خاص این اثر تاریخی اظهار کرد: «سبک معماری سنتی (حیاط دار)، تعلق داشتن به مرحوم عابدزاده به عنوان شخصیت مهم و برجسته نزد مردم، بستر شکل دهی به اعتقادات مذهبی و سیاسی، عناصر معماری از جمله ایوان ستون دار رو به حیاط، توالی قاب های قوس شکل با تناسبات «پنج او هفت» دور تا دور تراس ها از جمله ویژگی های خاص اين بنا است.»
نقش حسنیه در شکل گيری عقايد سياسی و مذهبی، و هويت بخشی به شهر مشهد
هم چنین محمود طغرایی مدیر دفتر ثبت آثار تاریخی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان‌رضوی در این خصوص گفت: «حسنیه از بناهای تاريخی ساخته مرحوم عابدزاده است که در شکل گيری عقايد سياسی و مذهبی، و هويت بخشی به شهر مشهد در سده های گذشته ،نقش مهمي داشته است.»
او افزود: «علاوه بر معماری سنتی و نقش پررنگ اين بنا در وقايع سياسی و مذهبی زمان خود و نقش پررنگ آن در شکل دهی به اعتقادات مذهبي و دينی، باید به نقش و جايگاه سازنده آن يعنی مرحوم عابدزاده به عنوان فردی متدين، شخصيتی برجسته و تأثيرگذار نزد عامه مردم و خواص اشاره کرد که از طريق احداث اين مدارس مذهبی تحولی عظيم در جامعه، شيوه های آموزشي و ترويج آموزه های مذهبی پديد آورد.»
احياء و تقويت وجوه مختلف حيات شهری
طغرایی تاکید کرد: «رسيدگی به اين اماکن و اقدامات بازسازی هماهنگ و سازگار با کالبد و هويت بنا به حفظ آن ها کمک کرده و ثبت آنها در فهرست آثار ملي می تواند سبب احياء و تقويت وجوه مختلف حيات شهری و اجتماعی شود.»
در نامه دکترعلی اصغر مونسان وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به علیرضا رزم‌حسینی استاندار خراسان‌رضوی آمده است: «در اجرای بند (ج) ماده واحد قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب 1364 مجلس شورای اسلامی و بند ششم ماده سوم قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب 1367 مجلس شورای اسلامی مبنی بر ثبت اثار ارزشمند منقول و غیر منقول فرهنگی – تاریخی کشور در فهرست آثار ملی و فهرست‌های ذیربط مراتب ثبت اثر تاریخی فرهنگی «مدرسه حسنیه عابدزاده» در استان خراسان رضوی، شهرستان مشهد،بخش مرکزی شهر مشهد، خیابان شهید اندرزگو،(خسروی نو)، کوچه امین دفتر که پس از طی تشریفات قانونی لازم به شماره 32761 در فهرست اثار ملی ایران به ثبت رسیده است، ابلاغ می‌شود.»
در ادامه این نامه آمده است: «اثر مذکور تحت حفاظت و نظارت این وزارت است و هرگونه دخل و تصرف یا اقدام و عملیاتی که منجر به تخریب یا تغییر هویت آن شود، برابر مواد 558 لغایت 569 از کتاب پنجم قانون مجازات‌های اسلامی، تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده جرم محسوب می‌شود و مرتکب مشمول مجازات‌های قانونی خواهد شد و مرمت و بازسازی اثر صرفا با تائید و نظارت این وزارت خواهد بود.»