جیب خالی پز عالی
مشکل کم‌ارزش بودن پول ملی را باید از ریشه حل کرد، تغییر در تعداد صفرها کمکی نمی‌کند
انسیه سروش
« من سواد زیادی ندارم اما اگر قیمت‌ها بیشتر نشود، خوب است. اینطوری حساب و کتاب کردن هم آسان‌تر می‌شود» این جمله یک کارگر سبزی‌فروشی است که در پاسخ به سوال خبرنگار ما مبنی بر تغییر و اصلاح واحد پول ملی می‌گوید.
اصلاح واحد پول ملی، روشی است که دولت برای افزایش ارزش پول ملی در پیش گرفته است، البته این طرح، پیشنهاد جدیدی نیست اما زمزمه‌هایی از اجرایی شدن آن به گوش می‌رسد چراکه در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در انتظار مهر تایید شورای نگهبان برای ورود به فاز اجراست.
از آنجایی که بیشترین تاثیر تصمیمات دولت چه صحیح باشد و چه دارای خطا، بر روی زندگی و معیشت مردم است، برآن شدیم تا به سراغ اقشار مختلف رفته و نظر و درک آنان از شرایط پیش‌رو را بپرسیم.
علیرضا، فرد تحصیل‌کرده‌ای که اطرافیانش او را صاحب نظر و به قول خودشان، آدم حسابی می‌دانند، در این رابطه می‌گوید: تغییر واحد پول ملی درصورتی که هزینه‌ای برای دولت و مردم نداشته باشد، طرح خوبی است چراکه در حال حاضر ما با دو واحد ریال و تومان به طور همزمان کار می‌کنیم و این سیستم درستی نیست اما متاسفانه به دلیل اقتصاد بیماری که کشور ما دارد این اتفاق قطعا با خود تورم به همراه می‌آورد. وی ادامه می‌دهد: ارزش پول ملی در شرایط فعلی، پایین است و اگر صفری هم از آن کم شود سبب فشار اقتصادی بیشتری بر قشر متوسط و پایین جامعه می‌شود. اگر حمایت و پشتیبانی درستی از این طرح نشود قطعا به نظام اقتصادی کشور و اقشار مختلف جامعه آسیب وارد می‌کند. حتما این تصمیم، با بررسی و تایید کارشناسان گرفته شده است اما آنچه که مبین است درشرایط فعلی اقتصادی کشور، تورم را به دنبال خواهد داشت و قشر ضعیف جامعه را تحت فشار قرار می‌دهد.
محمد، یکی از کاسبان با سابقه، کم‌ارزش بودن پول ملی، تورم بالا و عقب افتادگی اقتصادی کشور را دلیل این تصمیم دولت می‌داند و می‌گوید: در ترکیه هم این اتفاق افتاد و واحد پول آن‌ها تغییر کرد. وی خاطر نشان می‌کند: این تغییر، فقط پاک کردن صورت مسئله است و کمکی به ما نمی‌کند، متصدیان امور باید به فکر راه حلی برای بالا بردن ارزش ریالی پول کشور باشند، حذف کردن صفرها کمکی نمی‌کند. با این کار مردم را به گران شدن اجناس عادت می‌دهند و زمانی که نرخی تغییر کند به زبان ناچیز می‌آید و سبب می‌شود که مردم آن را به راحتی بپذیرند.
یکی دیگر از افرادی که با او گفت‌وگو کردیم خاطرنشان کرد: تغییر واحد پول ملی، برای افراد ثروتمند فرقی ایجاد نمی‌کند اما قشر ضعیف جامعه را دچار مشکل می‌کند و به آن‌ها لطمه وارد می‌کند. این اصلاح، سبب افزایش تورم می‌شود زیرا قشر متوسط و ضعیف جامعه برای اینکه بتوانند کمی از مشکلات خود را جبران کنند، قیمت اجناس خود را بالا می‌برند. مشکلات اقتصادی کشور ما، عمیق‌تر از آن است که با این روش‌ها و حذف صفرها حل شود و دولت باید فکر اساسی در این زمینه بکند. وی تبیین می‌کند: یکی دیگر از معضلات کشور ما این است که مردم هر چه جنسی گران‌تر شود، بدون توجه به ارزش واقعی آن، بیشتر به سمت آن جنس رفته و از آن خریداری می‌کنند، درحالی که باید با نخریدن به برگشتن به قیمت واقعی کمک کنند اما آن‌ها در حقیقت از افزایش قیمت‌ها پشتیبانی کرده و خود، سبب افزایش تورم می‌شوند.
مسعود، از دیگر مخالفان اجرای طرح اصلاح پول ملی است که ابراز می‌کند: این عمل هزینه بالایی دارد که در نهایت مردم آن را می‌پردازند، پول بیت‌المال که باید برای خود مردم هزینه شود، صرف چاپ مجدد اسکناس‌های جدید می‌شود. وی می‌افزاید: این تغییر رویه و آموزش استفاده از اسکناس‌ها و واحد پولی جدید نیز سختی‌هایی را به همراه دارد، افرادی که سواد ندارند نمی‌توانند به راحتی با این تغییر کنار بیایند. من به کارگرم اسکناس پنجاه هزار تومانی طرح جدید دادم، گیج شد و فکر می‌کرد پانصد تومانی است؛ چنین افرادی چطور می‌خواهند به محاسبه تومان و قران بپردازند.
فرد دیگری، اصلاح واحد پول ملی و حذف چهار صفر از آن را بی‌تاثیر در رشد اقتصاد کشور می‌خواند و تصریح می‌کند: قیمت‌ها که تغییری نمی‌کند و فقط صفرها کم می‌شود. در زمان قدیم هم این‌طور بود اما آن موقع تورم و گرانی معنایی نداشت و همه اقلام به وفور و با قیمت مناسب وجود داشت.
تعدادی از افراد هم با این تغییر، موافق بوده و دلیل آن را، ساده‌تر شدن انتقال پول و محاسبات مالی دانستند و اجرای این طرح را مرتبط با تغییر نرخ تورم نمی‌دانستند.
محسن، فروشنده مواد غذایی معتقد است که این تصمیم سران دولتی بسیار به جا و درست است چراکه تورم افسارگریخته را مهار می‌کند و سبب ثبات قیمت‌ها می‌شود و این ثبات خود به مردم کمک می‌کند که بتوانند برای آینده برنامه‌ریزی و پس‌انداز کنند. وی با اشاره به زمان گذشته که واحد پول کشور تومان بود، بیان می‌کند: در آن زمان، پول دارای ارزش بود و مردم و خانواده‌ها به آن بها می‌دادند و کاسبان سعی می‌کردند آن را حفظ کنند اما اکنون دیگر پول ارزش زیادی ندارد و مردم جامعه آن را بی‌رویه خرج می‌کنند. هرچه پول بی‌ارزش‌تر شود مردم هم آن را راحت‌تر خرج می‌کنند. در دراز مدت این تغییر سبب ثبات قیمت‌ها می‌شود و مردم می‌توانند به راحتی برای آینده خود برنامه‌ریزی کنند اما در شرایط کنونی این آینده‌نگری، انجام‌شدنی نیست و هر فروشنده‌ای، کالایش را به قیمت دلخواه عرضه می‌کند و همین امر سبب تورم افسارگریخته می‌شود.
عده‌ای نیز از صحبت در این باره اجتناب کرده و خود را مثل همیشه به دست تصمیم‌گیران اصلی می‌سپارند و با اینکه تاثیر مستقیم این تصمیمات را در زندگی خود لمس می‌کنند اما حاضر به تفکر در این‌باره و ابراز عقیده نیستند. در این گفت‌وگو، تعدادی زیادی از این جملات شنیدیم همچون: « کارشناسان می‌گویند…» یا « تصمیمی است که دولت گرفته و باید ببینیم که چه می‌شود» و یا اینکه « اولش کمی سخت است اما بعد عادت می‌کنیم، مسئولان می‌گویند که این کار به نفع مردم است».
تعدادی از مردم نیز اصلاح واحد پولی را حاصل بررسی و مذاکرات گروهی متخصص در حوزه اقتصاد می‌دانند و در مورد آینده این کار ابراز امیدواری دارند.
ناگفته نماند که عده‌ای از مردم، به درستی این تغییر را درک نکرده و تصور می‌کنند که فقط یک صفر از واحد پول کم می‌شود، آن‌ها با این برداشت، ابراز خرسندی کرده که از این پس از اشتباهات رایج در نقل و انتقال پول در خصوص کم یا زیاد گذاشتن یک صفر و سردرگمی در محاسبه ریال و تومان، در امان خواهند بود.
در این رابطه، به گفت‌وگو با دکتر روح‌الله ایزدخواه، تحلیل‌گر مسائل اقتصادی می‌پردازیم که آن را می‌خوانید.
قدرت پول مهم است نه صفرهای آن
این کارشناس مسائل اقتصادی می‌گوید: مسئله اصلی، قدرت پول ملی و توان خرید افراد است نه تعداد صفرهای روی اسکناس‌ها. ریشه این مشکل، عدم قدرت پول کشور است که یک دلیل آن پشتوانه پولی ماست که به جای منابع ارزشمند بر مبنای دلار قرار داده شده است. عامل دیگر کاهش ارزش پول ملی، تورم است، راه حل افزایش ارزش پول ملی، پرداختن به دلایل اصلی است و تغییر در تعداد صفرهای آن کمکی نمی‌کند.
روح‌الله ایزدخواه در ادامه می‌افزاید: در حالت کلی شاید تغییر در تعداد صفرها، عامل مثبتی باشد اما در شرایط فعلی کشور که دولت توانایی مدیریت یکپارچه اقتصاد را ندارد، تاثیر مثبتی نخواهد داشت و دولت نمی‌تواند در اداره آثار منفی این عمل، موفق باشد.
وی تصریح می‌کند: تغییر پول ملی و بازگشت به تومان و قران، ممکن است سبب تحمیل تورم جدیدی شود و دولت بارها نشان داده است که نمی‌تواند آثار منفی تصمیمات خود را مدیریت کند؛ همان‌طور که در هنگام تغییر نرخ بنزین و یا بازار ارز نتوانست و یا شرایط جدیدی که در بازار بورس به وجود آمده است به خوبی نشان می‌دهد که در حوزه اقتصاد دولت مقتدری نداریم.
نماینده منتخب مردم در مجلس یازدهم تبیین می‌کند: اکنون زمان مناسبی برای اجرای این اصلاح پولی نیست و باید زمانی این طرح اجرا شود که اعتماد عمومی به سیاست‌های دولت در حوزه اقتصاد، وجود داشته باشد و مجری این طرح دولت مقتدری باشد که بتواند آثار منفی آن را به خوبی مدیریت کند در غیر این صورت، بیم آن می‌رود که با تورم و تنش‌های اقتصادی جدیدی روبرو شویم.
روبرویی با تورم روانی
وی خاطرنشان می‌کند: تورم در بازار و جامعه لزوما عقلایی پیش نمی‌رود بلکه تورم روانی و تورم ناشی از انتظارات نیز مد نظر است؛ همیشه آنچه که بر روی یک کاغذ محاسبه می‌شود، برای مردم ملاک نیست. رخ دادن تورم روانی و تورم ناشی از انتظارات، به فرمول‌های روی کاغذ و گزارش‌های کارشناسی ارتباطی ندارد و لذا می‌تواند پالس منفی به جامعه بدهد، از طرفی مدیریت اینکه از قیمت اقلام فقط تعدادی صفر کم شود، دشوار بوده و ممکن است خودبه خود تورم جدیدی بر روی اقلام اعمال شود.
ایزدخواه ادامه می‌دهد: بالا بردن ارزش پول ملی اهمیت دارد و تغییر در صفرهای موجود بر روی اسکناس‌ها، کمکی به بهبود شرایط نمی‌کند؛ برای انجام این مهم، باید سیاست‌های پولی و مالی مخصوصا سیاست‌های پولی اصلاح و مصارف جامعه کنترل شود، سوداگری که سبب ایجاد تورم می‌شود، کنترل و مدیریت شود، همین‌طور که در بازار خودرو مشاهده می‌شود.
وی می‌افزاید: هرچه فضای حاکم بر اقتصاد جامعه، سوداگرانه باشد تورم کاذب بیشتری بر آن تحمیل می‌شود و درنتیجه، ارزش پول ملی نیز کاهش می‌یابد؛ این شرایط باید کنترل شود تا به وضعیت تعادل برگردیم.
علاوه بر این، پیش‌بینی می‌شود که هزینه‌های اجرایی این طرح از جمله چاپ اسکناس‌های جدید، تغییر در مدارک مالی و حسابداری جدید، بالا و سنگین باشد در حالی که دولت با کسری بودجه شدیدی مواجه است.در شرایط فعلی، اجرای این طرح هیچ منفعتی برای کشور ندارد.
این تحلیل‌گر مسائل اقتصادی در پایان ابراز می‌کند: تاثیر این طرح بر اقتصاد کلان، ایجاد تورم، افزایش هزینه‌های دولت، پیش‌آمدن اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی که ممکن است الان نتوان آن را پیش‌بینی کرد. نکته مهم این است که فعلا با توجه به سیاست‌های پولی دولت، توان مدیریت این تغییر را نداریم، دولت سال آخر خود را می‌گذراند و مناسباتی ریاست جمهوری در پیش‌رو است و مدیریت یکپارچه اعمال نخواهد شد. ضمنا با توجه به تورم فعلی و حباب ایجاد شده در بازار بورس، این تصمیم خطرناک است و می‌تواند مسئله را پیچیده‌تر کند.