حذف پدیده دلالی
مهناز اصغری
تا چندی پیش پایانه بزرگ اتوبوس‌های برون شهری مشهد، به عنوان دومین کلانشهر کشور با معضلاتی چون دلالی بلیت، جارچی‌ها و تاخیر حرکت اتوبوس‌ها و عدم نظم اقتصادی در تهیه بلیت‌های سفرهای بین شهری روبرو بود که بر اساس وعده مسئولان قرار بر مرتفع کردن این مشکلات شد.
مرداد ماه سال گذشته بود که شهرداری مشهد قول داد تا سه ماه دیگر ساختار ناکارآمد پایانه مسافربری امام رضا(ع) در این شهر را با هدف جلوگیری از ورود دلالان به محیط پایانه اصلاح کند. در آن زمان معاون عمران ،حمل و نقل وترافیک مشهد در نشست شورای اسلامی این شهر گفت: تمهیداتی اندیشه می‌شود که فروش بلیت در پایانه مسافربری مانند فرودگاه انجام و با ایجاد گیت‌های لازم از ورود دلالان و جارچی‌ها به محوطه سالن انتظار جلوگیری شود.
مدتها از وعده معاون شهردار مشهد مبنی بر سروسامان دادن به پایانه امام رضا(ع) گذشت اما خبری از تحول در آن نشد تا این که در اواخر سال گذشته جواد وحدتی فرد معاون حمل‌ونقل اداره کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای خراسان رضوی دوباره وعده داد و گفت: مقرر شده است شرکت‌ها و دفاتر فروش بلیت به خارج از این پایانه منتقل شوند و تهیه بلیت اتوبوس بین شهری مانند پایانه‌های راه آهن و فرودگاه در دفاتر فروش و آژانس‌های مسافرتی سطح شهر انجام شود. این تصمیم در راستای تکریم حقوق مسافران و تحقق حقوق شهروندی، سهولت و سرعت بخشی به تهیه بلیت، حذف دلالی و واسطه‌گری، انتظام بخشی سرویس‌ها، ایجاد رقابت سالم و اقتصادی نمودن حمل و نقل اتخاذ شده و بزودی فروش بلیت اتوبوس درپایانه مسافربری امام رضا (ع) مشهد متوقف می‌شود.
دلالان، جارچی‌ها و واسطه‌گرها
بر آن شدیم تا پس از گذشت چند ماه از آخرین وعده مسئولین سری به پایانه مسافربری بزنیم و شرایط را بسنجیم. نسبت به قبل پایانه بسیار خلوت‌تر بود که البته بی ربط به مسئله کاهش ترددهای 65درصدی سفرهای بین شهری نسبت به نمودار مشابه سال گذشته نیست. با یک خانواده چهار نفره گفتگو کردم که از شرایط تهیه بلیت در خارج از پایانه راضی بودند و حتی از تخفیفات نیز استفاده کرده بودند.
موضوعی که نظرم را جلب کرد عبور فردی از بالای دیوار بود که به نظر راه گریزی برای عبور نکردن از درگاه و کنترل نشدن توسط نگهبانی آن است. چراکه کسی که بلیت ندارد احتمالا یا دلال و جارچی است و یا مسافری است که مجاب به خرید بلیت از آنها شده است. جارچی‌ها و دلالان حق ورود به سالن را ندارند و به مسافران می‌گویند بلیت گران است و ما به شما بلیت با قیمت مناسب می‌دهیم و برای تحقق این کار باید از درگاه رد نشوید و از بالای دیوار عبور کنید.
از مردی که از این روش برای ورود استفاده کرده بود علت را پرسیدم. می‌گفت بلیت را از دلال و با قیمت پائینتر می‌گیرد و وقتی از او پرسیدم از قیمت بلیت، تعرفه‌ها و تخفیفاتش مطلع است اظهار بی‌اطلاعی کرد و تنها به جهت اعتماد به حرف دلال مجاب به این نوع خرید شده بود.
یکی از مشکلات عمده این سیستم این است که در اینجا دلال‌ها برای مسافرین سیاه‌نمایی می‌کنند و شهروند‌ها به دستگاه متولی خدمات اعتماد نکرده، حرف افراد خارج از چرخه را می‌پذیرند و با این کار نه تنها از قوانین تخطی کرده و امکان کلاهبرداری را افزایش می‌دهند، بلکه امنیت خود را نیز به خطر می‌اندازند.
هرچند حضور افراد به اصطلاح جارچی و دلال بسیار کمتر از قبل و محدود بود، اما کماکان آنها حضور و فعالیت داشتند و به طور حتم دستگاه‌های متولی مثل نیروی انتظامی و مسئولین موظف در پایانه‌ها باید این مشکل را ساماندهی و از حضور این افراد جلوگیری کنند.
اجرای طرح ارتقا الگو خدمات
مدیر روابط عمومی سازمان پایانه‌های مسافربری شهرداری مشهد با اشاره به اینکه این طرح از ابتدای نوروز در مشهد اجرا شده است، بیان کرد: سیستم پایانه‌های مسافربری از گذشته تا به حال سبک‌های سنتی متفاوتی را پشت سر گذاشته است. پایانه‌های مسافربری از سال گذشته طرحی را به نام «طرح ارتقا الگوی خدمات» در جهت ساماندهی سفرهای برون شهری و ارتقا ارائه خدمات به مسافرین و زائرین آغاز کرده است.
حسین کاظمی بیان کرد: ما در گذشته دو سالن، یکی برای سرویس‌های خارج استان و دیگری سرویس‌های داخل استان داشتیم که شرکت‌های مسافربری در آنها مستقر بودند. در فاز اول طرح ارتقا، خدمات تمام شرکت‌ها متمرکز و مستقر در هسته مرکزی شد تا توسط یک کارگزار خدمات دریافت کنند. به ابن معنا که در یک باجه امکان تهیه بلیت برای سایر نقاط کشور وجود داشت. با این کار حس رقابت ساماندهی می‌شد و از رقابت‌های ناسالم و نابرابر نیز جلوگیری به عمل می‌آمد.
وی ادامه داد: با توجه به این که طرح پایلوت بود، فاز دوم آن به عنوان طرحی مناسب برای کل کشور پرزنت و ارزیابی شد و به سرانجام رسید. به صورتی که فروش بلیت مسافرت‌های برون شهری خارج از پایانه انجام شود که از ابتدای خرداد ماه این طرح در کل کشور اجرایی می‌شود و مسافرین دیگر برای خرید بلیت نیاز به مراجعه به پایانه ندارند. در واقع اصلا امکانپذیر نیست و بلیت را باید قبل از سفر از طریق درگاه‌های اینترنتی یا آژانس‌های مسافرتی سطح شهر خریداری کنند و همراه با بلیت به پایانه مراجعه کنند. این همان روالی است که از ابتدی فروردین در مشهد در حال انجام است و به امید خدا با شرایطی بهتر از قبل به انجام خواهد رسید
افق دید روشن اجرای طرح
مدیر روابط عمومی سازمان پایانه‌های مسافربری شهرداری مشهد افزود: این طرح چند عامل مثبت به ارمغان آورد. وقتی افراد بلیت را از درگاه‌های اینترنتی یا آژانس‌های مسافرتی تهیه کنند، در حوزه عملکرد افراد سودجو و دلالان قرار نمی‌گیرند و قیمت، ساعت حرکت، مبدا و مقصد و… کاملا شفاف و روشن است و دلالان از چرخه خارج می‌شوند. همچنین اینکه مسافر رفت و برگشت مضاعف به جهت خرید بلیت انجام نمی‌دهد و این موضوع از سفرهای اضافی درون شهری نیز جلوگیری می‌کند. در نهایت از مزایای دیگر این طرح این است که خرید بلیت اینترنتی با تخفیف‌های ویژه همراه است و مسافر می‌تواند تمامی سرویس‌ها به مقصد را ملاحظه کرده و بر اساس تخفیفات و نوع خدمات قابل ارائه انتخاب داشته باشد. عامل اصلی این موضوع این است که وقتی خرید بلیت اینترنتی داشته باشید و ناوگان بداند در چه ساعتی باید سرویس دهی و حرکت را انجام دهد، قطعا رضایت مسافر را بیشتر جلب می‌کند و سر ساعت مقرر سرویس دهی و سفر انجام می‌شود. با اینکار راننده، مالک اتوبوس، شرکت مسافربری و همینطور مسافر ذینفع خواهند بود.
حسین کاظمی تصریح کرد: دو درگاه کارگزاری بلیت اینترنتی در سطح کشور سامانه (SAFAR724.COM) و (PAYANEH.IR) است که خدمات مورد نیاز مسافرین را ارائه می‌دهند. نهایت تلاش ما این است مردم را مجاب به خرید بلیت اینترنتی کنیم و اگر نتوانستند، از درگاه‌های سطح شهر مثل آژانس‌های مسافرتی این کار را انجام داده و دست دلالان را از چرخه اقتصادی این موضوع به جهت رفاه بیشتر حال شهروندان کوتاه کنیم.
وی توضیح داد: همه ارکان باید دست به دست هم بدهند تا شرایط مهیا شود. پایانه مسافربری زیرساخت‌ها را مهیا کرده و داخل پایانه نیاز است با توجه به مصوبه شورای اسلامی شهر مشهد، کمیسیون عمران حمل و نقل ترافیک، مساعدت شهردار محترم و معاونت محترم حمل و نقل ترافیک که بازوی اجرایی قوی هستند طرح اجرا شود و آورده خوبی برای مسافرین داشته باشد.
95درصد فروش بلیت در بیرون از پایانه‌ها انجام می‌شود
در ادامه به سراغ دبیر انجمن صنفی شرکت‌های مسافربری مشهد و حومه رفتیم. حسام آسیابان بیان کرد: برنامه‌ای را که با حمایت مسئولین و تشکل‌های صنفی انجام دادیم بر این اساس است که فروش بلیت را در پایانه‌های مسافربری محدود کنیم که اکنون نیز بیش از ۹۵ درصد فروش بلیت در بیرون از پایانه‌ها انجام می‌شود و مزایای خاص خود را دارد. به طور نمونه مسافر حق انتخاب پیدا می‌کند، ترددهای درون شهری و به تبع آن آلودگی‌های صوتی حذف می‌شود، هزینه‌های سفر کاهش پیدا می‌کند، حقوق مسافرین روی سایت‌ها درج شده و شرایط استرداد بلیت و مسائلی که مسافر باید آنها را بداند در روی سایت قرار دارد.
آسیابان افزود: در حال حاضر برای تشویق خریداران اقداماتی انجام شده است و به طور مثال کسانی که از بلیت اینترنتی تهیه می‌کنند از تخفیف ۳۰درصدی بهره مند می‌شوند. به طور کلی ۳۵ درصد فروش بلیت، خارج از پایانه‌های مسافربری است که توسط دفاتر اختصاصی آژانس‌ها، اینترنت و دفاتر پیشخوان دولت اتفاق می‌افتد. اما اگر بخواهیم مقیاس را روی شرکت‌های مسافربری بگذاریم، این عدد تفاوت دارد. شرکت مسافربری بیش از ۷۰ درصد فروش بلیت را بیرون از پایانه انجام می‌دهند. این ۷۰درصد میانگین سال شرکت‌های مسافربری مستقر در پایانه مسافربری است.
حمایت همه جانبه در جهت دستیابی به اجرای موفق طرح
بی شک اقدامات انجام شده در راستای حذف پدیده واسطه‌گری در تهیه بلیت پایانه مسافربری حائز اهمیت است، اما این چرخه هنوز موفق به حذف کامل این آیتم نشده است. به طور قطع دستیابی به این مهم، حمایت همه جانبه ارگان‌های بیشتری را می‌طلبد. نظارت دقیق بر ورود و خروج به پایانه و استفاده از راهکارهای مقابله با دلالان، واسطه‌گرها و جارچی‌ها باید تشدید شود. به هرحال ورود به هر فعالیت جدید، همت می‌خواهد و به طور یقین مشکلات و معضلات کنونی نیز در آینده‌ای نه چندان دور مرتفع خواهد شد.