یادداشت جعفر مروارید به مناسبت روز خیام
«به نام خدا»
اسرار ازل را نه تو دانی و نه من
وین حرف معمّا نه تو خوانی و نه من
هست از پس پرده گفت‌وگوی من و تو
چون پرده برافتد نه تو مانی و نه من
بدون تردید حکیم عمر خیّام نیشابوری، پرآوازه‌ترین شاعر فارسی‌زبان و یکی از نام‌آوران و نشانداران بزرگ علم و فلسفه و نجوم و ریاضیات و هندسه در پهنهٔ پهناور جهان است.
از ترجمه و انتشار گستردهٔ رباعیات اگرچه اندک‌شمار ولی پرمغز او به اکثر زبانهای زندهٔ دنیا و نقل و استقبال آن از سوی شخصیتهای مهم و تاثیرگذار تا تشکیل باشگاهها و انجمنهای متعدّد خیام خوانی و‌خیام‌شناسی در کشورهای مغرب‌زمین و از درج نام او بر سردر بسیاری از اماکن علمی و تحقیقاتی در زمین و فضا تا رجوع و استناد مکرّر مراکز علمی و تحقیقاتی صاحب‌نام جهان به دستاوردهای او در زمینه‌های ریاضیات و نجوم، مثل حل معادلات چند مجهولی و تقویم جلالی پس از گذشت چندین قرن از حیات او، نام حکیم نامدار نیشابور را با بزرگی و جلال و افتخار و شگفتی همراه ساخته است.
افتخار به این که چنین شخصیتی بزرگ و‌جامع‌الاطراف، در شهری از سرزمین ایران، به نام نیشابور به دنیا آمده، در زیر آسمان فیروزه‌‌رنگ آن نفس کشیده و قد برافراشته و از مبدأ این دیار کهن آوازه در عالم درافکنده است، و شگفتی از شخصّیت بی‌بدیلی چون او که دانش و خرد و اندیشه و ادب و معرفت ایرانی و اسلامی را در وجود خویش تردستانه به تعادل و تفاهم رسانده و دقایق و حقایق علمی را با لطایف و ظرایف ذوقی و حکمی همراه و همدوش ساخته است.
بر همین اساس، اکنون که رشد و توسعهٔ ناموزون و نامتعادل بشر در ابعاد فردی و اجتماعی پایه و مایهٔ بسیاری از مشکلات و معضلات انسان مدرن گردیده و خطر انسان تک‌بعدی بسیاری از ساحتهای مادی و معنوی زندگی او را تهدید می‌کند، شناخت و معرّفی شخصیتی همچون حکیم عمر خیام نیشابوری و بررسی ابعاد شخصیتی وی به عنوان یک وظیفهٔ مهم و اساسی بر دوش پژوهشگران و اندیشه‌ورزان بیش از پیش سنگینی می‌کند و بر تمام شیفتگان و خدمتگزاران علم و فرهنگ و ادب و هنر کشور واجب است که در این راه از هیچ کوششی فروگذار نکنند.
این‌جانب ضمن تبریک و گرامیداشت ۲۸ اردی‌بهشت، روز بزرگداشت حکیم عمر خیّام نیشابوری به عموم مردم و بویژه اصحاب و اهالی علم و فرهنگ و ادب کشور، از تمام کسانی که با وجود اوضاع و شرایط نه چندان مساعد ناشی از بیماری همه‌گیر، همچنان با بهره گیری از فرصتها وفضاهای موجود در راه شناخت و معرفی و بزرگداشت وی مجدّانه سعی و تلاش می‌کنند، سپاسگزاری و قدردانی می‌کنم.
جعفر مروارید
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیر انجمن آثار و‌مفاخر فرهنگی خراسان رضوی