صفرهای رانده‌شده
انسیه سروش
از زمان رواج اسکناس تاکنون بیش از ۱۳۰ مورد اصلاح واحد پول در حدود یکصد کشور دنیا اجرا شده است. در قرن نوزدهم کشورهایی مانند اتریش، دانمارک، کانادا و… اقدام به تغییر ارزش واحد پول کرده‌اند. در قرن بیستم و بعد از جنگ جهانی اول آلمان و اتریش اقدام به اصلاح واحد پول خود کردند.
برخی کشورها نیز چندین بار اقدام به اصلاح واحد پول کرده‌اند؛ برزیل و صربستان ۶ بار، آرژانتین ۴ بار، ویتنام، آلمان، کنگو و زیمبابوه ۳ بار و بسیاری از کشورها نیز دو بار اقدام به اصلاح واحد پول خود کرده‌اند. برخی کشورها نیز در طول یکسال دوبار اقدام به اصلاح واحد پول کرده‌اند.
در کشور ما نیز در سال ۱۳۱۱(۱۹۳۲ میلادی) واحد پول از تومان (و قران) به ریال (و دینار) تغییر یافت و ارزش آن ۱۰ برابر کاهش یافت.
بعد از آن نیز سخن از تغییر واحد پول ایران، به میان آمد اما فراتر از سخن نرفت اما از سال 1386 ۱۳۸۶ این ایده به‌صورت جدی‌تر بار دیگر مطرح و بحث‌های کارشناسی بسیاری درباره آن درگرفت، ولی به سرانجام نرسید تا اینکه هیأت دولت در جلسه نهم مرداد ۱۳۹۸ به ریاست حسن روحانی رئیس جمهور، لایحه پیشنهادی بانک مرکزی مبنی بر تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان و حذف چهار صفر را به تصویب رساند و در نشست علنی روز گذشته مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی لایحه اصلاح ماده (1) قانون پولی و مالی کشور با تصویب ماده واحده این لایحه، به موافقت نمایندگان مجلس رسید.
استفاده از تجارب دیگر کشورها
اقتصاددان و استاد دانشگاه فردوسی مشهد می‌گوید: اتفاقی که در کشور ما در حال وقوع است « رفرم پولی» نام دارد. تجربه این اتفاق را کشورهایی مانند ترکیه که با تورم بالا و سه رقمی مواجه بوده‌اند، داشته‌اند. ما نیز باید از این فرصت استفاده کرده و با توجه به این تجربه‌ها، شرایط لازم برای موفقیت در اصلاح واحد پولی را بررسی و فراهم کنیم.
به گزارش صبح امروز، علی چشمی در گفت‌وگو با خبرنگار این رسانه، می‌افزاید: یکی از پیش‌شرط‌های لازم برای این تغییر، ثبات در اقتصاد و نرخ تورم پایین و ثابت است که متاسفانه شرایط واقعی اقتصاد کشور ما این گونه نیست، به طوری‌که در سه سال 97، 98 و 99 تورم بالای 30 درصد را داشته و خواهیم داشت؛ تصمیم به این تغییر در ابتدای سال 99، درست زمانی است که بی‌ثباتی اقتصادی بالایی در کشور وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه زمانی باید این اصلاح واحد پولی صورت گیرد که مطمئن باشیم به کم کردن تعداد بیشتری صفر، نیاز نیست، خاطر نشان می‌کند: هیچ تضمینی وجود ندارد که در چند سال آینده، دوباره نیاز به کم کردن صفرها نداشته باشیم.
چشمی ادامه می‌دهد: این فرآیند، سبب تحمیل هزینه‌هایی برای خانواده‌ها و کسب‌وکارها می‌شود در حالی‌که در شرایط فعلی به دلیل بحران ناشی از بیماری کووید19، کاهش قیمت نفت و بحران‌های ناشی از تحریم‌ها و قطع روابط بین‌المللی، فشار اقتصادی بر روی جامعه زیاد است و به عبارت دیگر، اکنون زمان مناسبی برای اضافه کردن به این هزینه‌ها نیست.
کسب‌وکارها حجم کاری بیشتری در زمینه حسابداری خواهند داشت و هزینه‌های حسابداری به بنگاه‌های اقتصادی و هزینه‌های تغییر در لیست قیمت‌ها به فروشندگان، اضافه خواهد شد. علاوه بر این هزینه‌های محاسباتی نیز به لیست هزینه‌ها اضافه می‌شود و افراد پس از آن با دو نوع ارقام سروکار دارند؛ یک رقم که با آن آشناییت دارند و یک رقم جدید در واحدهای پولی که باید به مرور زمان به آن عادت کنند. هنگامی که در یک جامعه ثبات اقتصادی وجود داشته باشد، این هزینه‌ها کمتر می‌شود اما وقتی ثباتی نباشد ممکن است بعد از چند سال مجددا لازم باشد تا تعدادی صفر کم شود و این‌گونه، دولت هزینه‌های جانبی بیشتری را متحمل می‌شود.
این هزینه‌ها برای بانک‌ها به سبب آموزش نیروهای خود، تغییر در صورت‌های مالی و.. بیشتر است.
در حالت کلی، این هزینه‌ها جزئی است اما در شرایط فعلی که همه کسب‌وکارها بخاطر ویروس کرونا دچار زیان شده‌اند، می‌تواند مهم باشد و نباید به بنگاه‌های اقتصادی تحمیل شود.
چشمی در خصوص تاثیر اصلاح واحد پولی بر تورم ابراز می‌کند: پول، فقط جنبه اسمی و ظاهری دارد و در نقش یک شمارشگر برای نام‌‌گذاری قیمت کالاها است، بنابراین در نرخ تورم تاثیری ندارد و فرقی نمی‌کند که به عنوان مثال، قیمت یک نان را یک تومان جدید یا هزار تومان قدیم بنامیم؛ تورم وقتی ایجاد می‌شود که قیمت اقلام اضافه شود.
وی در رابطه با تاثیر روانی اصلاح واحد پولی بر جامعه، بیان می‌کند: تاثیر این تغییر بر رفتار مردم جامعه زمانی اتفاق می‌افتد که افراد در تشخیص و شناخت موضوعات دچار اشتباه می‌شوند و این رویداد معمولا پیش می‌آید و افراد به پنج نوع اشتباه مرتکب می‌شوند؛ اما در این بحث، این گونه مطرح می‌شود که این تغییر ساختار، سبب افزایش تقاضای مردم می‌شود که این صحیح نیست و قوه محاسباتی مردم بالاتر از این گونه اشتباهات است. مبنای این اشتباهات رفتاری، عدم قدرت محاسباتی ذهن افراد در پردازش همه اطلاعات است که در این مورد، داده‌های پیچیده‌ای نیست که چنین رویدادی را در پی داشته باشد.
اقتصاددان و استاد دانشگاه فردوسی مشهد اضافه می‌کند: اصلاح پولی بر اقتصاد کلان و نرخ ارز تاثیر خاصی ندارد و آنچه اهمیت دارد ثبات ارزش پول و اقتصاد و ثبات درقیمت‌ها و درواقع کنترل تورم است.
چشمی در پایان می‌گوید: در حال حاضر، زمان مناسبی برای این تغییر نیست؛ هنگامی اصلاح واحد پولی نتیجه مثبت دارد که ثبات اقتصادی بیشترباشد و تضمین‌کننده اقتصاد با ثبات، نظام سیاسی پشتیبان با ثبات اقتصادی است، به همین دلیل شاید این زمان مناسب در آینده‌ای نزدیک نباشد.