شبی به پشتوانه یک سال
مریم اصغری
این روزها حال خوبی نداریم. این روزها که چقدر از گریه سرریزیم و چقدر به تلنگر احتیاج داریم. این روزها که حتی چاه خالی نیست که در آن فریاد بکشیم. این روزها و شب‌ها مسجد کوفه داغدار می‌شود و تا ابد رخت سیاه بر تن کعبه می‌کند.
هرسال به این حوالی که می‌رسیم دنبال بهانه می‌گردیم تا شب‌های قدر را تا صب بیدار بمانیم و روسیاهیمان را بی‌صدا فریاد بزنیم و با دستان نیمه باز الهی العفو را نه ده بار، که صدبار بگوئیم. بی‌قراریم تا قران بر سر بگیریم و خدا را به مقدساتش قسم دهیم تا آنچه که خوبیست را قسمتمان کند.
اما همانگونه که می‌دانیم امسال شرایط تغییر کرد و از همان ابتدای سال این تغییر آداب و فرهنگ به آسانی در زندگی افراد رخنه کرد و شرایط را به سمت و سوی دیگری پیش برد. این روزها خبری از اجتماعات نیست و این موضوع بر همه چیز تاثیر گذاشته است. به طور یقین مراسم احیا دیگر رنگ و بوی هر ساله را نخواهد داشت و بی‌شک جای خالی آن نه تنها در تجمعات که در دل آدم‌ها هم احساس می‌شود.
مشهد داغدارتر از بقیه کشور است و تعطیلی حرم مطهر رضوی بار سنگینی را بر دوش مردم گذاشته است. مردمی که عادت داشتند تا سحر در حرم بمانند و طنین صدای بک یا الله را در هوای شهر پراکنده کنند. مردمی که از میدان شهدا تا حرم را اذن دخول می‌خواندند تا اجابت شوند. مردمی که…
شب قدر، مبدا سال معنوی
حجت‌الاسلام و المسلمین سید حسین سیدی، معاون فرهنگی و هنری بنیاد بین‌المللی امام رضا(ع) در توصیف ارزش شب‌های قدر می‌گوید: امسال شب قدر ویژه‌ای را تجربه می‌کنیم که در طول تاریخ تشیع بی‌نظیر و بی‌تکرار بوده است. امسال برگزاری مراسم شب قدر را آن گونه که تا کنون بوده است، نداریم. این اتفاق می‌تواند هم تهدید و هم فرصت باشد. مبدا سال معنوی آدم‌ها شب قدر است و از منظر عرفانی شب‌های قدر با ارزش‌ترین شب سال است و سفارش شده است که در این شب معنویت کسب کنیم و با انرژی دریافت شده از شب قدر، سال آینده را طی کنیم. عدم برگزاری این مراسم می‌تواند برای ما که نیاز به تزکیه روح داریم، تهدید باشد و در کنار آن می‌تواند از این منظر که تامل کنیم و قدر این شب‌ها را بهتر بدانیم، فرصت محسوب شود. چرا که وقتی نعمتی را از دست بدهی، پس از مراجعه و وقتی دوباره خدا آن را برمی‌گرداند، قدر آن را بیشتر می‌دانی و متوجه می‌شوی چیزهایی اصلا آن‌ها را نعمت نمی‌دانستی و از آن غافل بوده‌ای چقدر با ارزش هستند. این تجمع‌ها و مناجات دور هم تبادل انرژی های مثبت است. باید بدانیم که بدون این‌ها چقدر ضعیف می‌شویم و چه اندازه نیاز به این ارتباط با خداوند داریم.
سیدی ادامه می‌دهد: در این ایام که مراسم به شکل مجازی و نسبت به سال‌های قبل ضعیف‌تر برگزار می‌شود، لزوم ارتباط با خدا را درک می‌کنیم. امسال اگر چه سخت و تلخ خواهد گذشت، اما برای سال‌های آینده ما سودمند خواهد بود و قطعا قدر این ایام و خیلی از نعمت‌هایی که در تکرار روزگار برای ما عادی شده است را بیشتر خواهیم دانست.
مولفه‌های فرهنگی در اسلام به شکل متغیر عمل می‌کنند
حسن حکیم باشی، محقق، پژوهشگر و مدرس دانشگاه در این زمینه بیان می‌کند: بر اساس آموزه‌های اسلام، در فرهنگ سلوک و عمل ایمانی، یک سری اعمال به صورت فردی و سری دیگر به شکل جمعی برگزار می‌شود. به این معنا که عبادت‌ها و نیایش‌ها و مناسک، بعضا به صورت جمعی برگزار می‌شود و برگزاری جمعی این مناسک بازخورد بهتری دارد. در این موضوع اصل مطلب، روح عمل و مولفه‌های زیرساختی در اسلام است. مولفه‌های فرهنگی و سازمان‌های فرهنگی در اسلام به شکل متغیر عمل می‌کنند. یعنی روح عمل و مولفه‌های بنیادی و زیرساختی اسلام ثابت هستند و شکل و پیکره و ظاهر آن‌ها بسته به شرایط متغیر است. وقتی ما در رابطه با فرهنگ دینی صحبت می‌کنیم، فرهنگ به یک مقوله دانشی، شناختی، معرفتی و چند جانبه تبدیل می‌شود و فرایند شناخت‌ها و باورها و رفتارهای دینی یک جامعه را تشکیل می‌دهد. در این بین باید ببینیم آیا فرهنگ دینی اقتضا می‌کند مراسم فردی برگزار شود یا به شکل جمعی باقی بماند و یا چه میزان از این رفتارهای جمعی تعدیل شده و به رفتارهای فردی تبدیل شود. جواب این سوال را کسی می‌تواند بدهد که بالاترین سطح اطلاعات و دین‌شناسی و البته مطالعاتی در زمینه فرهنگ داشته باشد و تحلیل شرایط پیش آمده را نیز بداند و در این عرصه پیش نیازهای معرفتی و شناختی داشته باشد. حتی یک کارشناس دینی هم نمی‌تواند بدون آگاهی به شرایط و فرهنگ جامعه به تحلیل بپردازد.
شب قدر بازبینی اعمال یک سال قبل و ترسیم یک سال بعد است
حکیم‌باشی می‌افزاید: یک مومن و مسلمان که بخواهد از فرصت شب‌های قدر استفاده کند، باید به هست‌های معرفتی و بایدهای عملی و در نهایت جنبه‌های تکمیلی توجه کند. در مرحله اول ایمان یک عنصر اصلی است و دو بال خوف و رجا دارد و باید ترس از خدا را، در کنار امید به رحمت خدا مهم بداند. در روایات و آمیزه‌های دینی به ما گفته شده است نه آنقدر از خدا بترسیم که نامید و نابود شویم و نه آنقدر امید داشته باشیم که از گناه و خشم خدا نترسیم. در بایدها باید عمل بر اساس ایمان شکل بگیرد. مقوله‌هایی چون اعمال فردی، اجتماعی، عبادی، اقتصادی، معیشتی و اخلاقی بایدهای یک انسان مومن هستند که در کنار آن به هر حال انسان در معرض خطا و لغزش و گناه است و نیاز به توبه، تزرع، توسل و بازگشت از راه خطا دارد. بنابراین مرحله دوم بحث مراقبه و محاسبه نفس و مرحله سوم جبران خطاها است. به این معنی که انسان بر اساس باور عمل می‌کند. پس از آن، عمل را بازبینی می‌کند و بعد از بازبینی به جبران آن توبه و تزرع می‌کند. شب قدر بهترین فرصت برای بازبینی مرحله اول، جمع‌بندی مرحله دوم و تکمیل مرحله سوم است. و به طور کل از آنجایی که شب قدر، جمع‌بندی و بازبینی اعمال یک سال قبل و ترسیم یک سال بعد است، اهمیت زیادی دارد.
این شب‌ها فرصتی برای تغذیه روح است
به گفتگو با علی شکوهی از مداحین با سابقه‌ای که ده‌ها سال است شب‌های قدر را در این وادی می‌گذراند، پرداختیم. شکوهی می‌گفت: اکثر افراد، فارغ از گرایش‌ها، اعتقادات سیاسی، جناحی و مذهبی در این مراسم شرکت می‌کنند و ما سال‌ها است که تاثیر این شب‌ها را در انسان‌مداری جامعه دیده‌ایم. خیلی‌ها در این شب‌ها متحول می‌شوند. تجربیات هم همین را نشان می‌دهد که در طول ماه رمضان، جرائم کمتر اتفاق می‌افتد. آمار جرائم نسبت به دیگر ماه‌های سال پایین می‌آید و این نشان‌دهنده تاثیرات ذات ماه رمضان است. مجالس و مراسم معنوی و مذهبی و مراسم شب‌های قدر، غبار دل‌ها را می‌زداید و روحیه انسان‌ها را تقویت می‌کند. روح هم مانند جسم، به غذا نیاز دارد و این شب‌ها فرصتی برای تغذیه روح است. هرچند در شرایط پیش رو، پخش زنده مراسم از تلویزیون نیز غنیمت و تاثیرگذار است، اما به مراتب نمی‌تواند جای خالی انرژی ساتع شده در مراسم جمعی را جبران کند.
برگزاری مراسم شب قدر در خیابان‌های منتهی به حرم
هرچند مراسم شب های قدر در چندین نقطه از سطح شهر مشهد کماکان با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و دستورالعمل های بهداشتی و بعضا به صورت هیات خودرویی برگزار شد، اما در شرایط پیش رو باید محاسبه کرد که اینکار به چه میزان مزایا و معایب دارد، چراکه هر هدفی با همراهان و منتقدینی همراه است و از زوایای مختلف باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد. اما این سوال وجود دارد که در شرایطی که در سال‌های گذشته با ازدحام جمعیت در حرم مطهر رضوی روبرو بودیم، چگونه می‌توان امسال خیابان‌های منتهی به حرم را کنترل کرد؟ این سوال پیش می‌آید که با اتفاقت پیش رو که بیشتر به تلنگر شبیه بود، فرهنگ عذاداری ما نیاز به بازبینی ندارد؟ هیات خودرویی بیشتر شبیه به مانور نیست؟ و یا اصلا مگر عبادت فردی چقدر کمتر از سطح توقع ما است؟
سامانه محافل و پلت فرم هیات آنلاین
البته در این بین تمهیدات دیگری نیز اندیشیده شده است تا هرچند کم، اما شرایط را شبیه‌سازی کند. بستر فضای مجازی جدای از هر موضع‌گیری در شرایط پیش رو می‌تواند فرهنگ‌سازی کرد و موثر واقع شود. آذری جهرمی، وزیر ارتباطات نیز چندی پیش در پست اینستاگرامی خود خبر از سامانه محافل و پلت فرم هیات آنلاین داد که امکانات خوبی را در کنار برنامه‌های تلویزیونی چون پخش زنده از حرم مطهر رضوی در رسانه ملی برای برگزاری مراسم مذهبی فراهم کرده است که نقش مهمی را در استفاده صحیح این فضا در شرایط کنونی ایفا می‌کند.
این روزها هم می‌گذرد
بی شک صحبت از فضیلت‌های شب قدر اضافه‌گویی خواهد بود و ممکن نیست شیعه باشیم و آداب و ارزش این شب‌ها را ندانیم. شب‌هایی که حرمت دارد و حتی آمار جرم و بزهکاری در آن نیز کمتر می‌شود. حائز اهمیت است که بدانیم زیارت کردن با دل شکسته نه نیاز به زمان و نه مکان خاصی دارد و اجابت و عبادت در بُعد نمی‌گنجد. این شب‌ها مقدرات یک سال خود را تعیین می‌کنیم و اشتباهات سال قبل را خط می‌زنیم. شیوع کرونا باعث شد که بدانیم چه روزهایی را از دست دادیم و چه بیکران خالق و چه بی‌اندازه معبودی داریم. نسل جوان امروز نباید غریبه با توسل و تعقل رشد پیدا کند، چرا که انسان‌مداری در اعتقادات قلبی نهفته است و این راه جز با باور به خداوند باری تعالی امکانپذیر نیست.
روبروی حرم می‌ایستم و از دور سلام می‌دهم. به دست‌های رو به آسمان بلند شده نگاه می‌کنم و زمزمه‌های توسل را می‌شنوم و با خود می‌گویم این روزها هم می‌گذرد.