دیپلماسی تبادل
علی روغنگران
این روزها خبرهایی در خصوص تبادل زندانی میان ایران و آمریکا به گوش می رسد. با توجه به سخنان اخیر مقامات ایرانی در خصوص احتمال بازگشت قریب الوقوع سیروس عسگری دانشمند ایرانی به کشورمان، به نظر می رسد که زندانی ایرانی که در این تبادل مطرح است، همان سیروس عسگری باشد. عسگری، استاد دانشگاه شریف است که در سال 2019 در سفر به آمریکا به اتهام “سرقت اسرار تجاری مرتبط با فعالیت‌های خود در دانشگاه اوهایو” دستگیر شده بود. او در نوامبر همین سال از چنین اتهامی تبرئه شد، اما به دلیل ابطال ویزایش، کماکان در بازداشت اداره مهاجرت آمریکا به سر می‌برد. چند روز پیش عباس موسوی سخنگوی وزارت خارجه درباره عسگری گفت: “ما اقدامات خود برای آزادی سیروس عسگری را انجام داده‌ایم، هم در داخل و هم دفتر حفاظت منافع ایران در واشنگتن پیگیری‌های لازم را انجام داده و این دفتر از نزدیک با مقامات قضایی آمریکایی در تماس بوده است. قرار است امروز و فردا یک تست مجدد کرونا از ایشان گرفته شود و اگر پاسخ تست منفی باشد، همه تدابیر لازم برای بازگشت ایشان به ایران فراهم است.”
اخیرا روزنامه گاردین به نقل از این استاد 59 ساله مهندسی مواد نوشته که بازداشتگاه او آلوده و شلوغ است و اقدام چندانی برای پیشگیری از شیوع کرونا در آن انجام نمی‌شود. ایران پیشتر از وضعیت سلامت زندانیان خود در اروپا و آمریکا ابراز نگرانی کرده بود. عسگری چندی پیش در زندان‌های آمریکا به بیماری کووید 19 مبتلا شد. اداره مهاجرت آمریکا درمان او را به عهده گرفته است. یک سخنگوی اداره مهاجرت و گمرک ایالات متحده از ارائه هرگونه جدول زمانی برای آزادی سیروس عسگری خودداری کرد و در همان حال تایید کرد که اگر عسگری مجوز لازم پزشکی برای سفر را دریافت کند، امکان بازگشت او به ایران فراهم می‌شود. در همین رابطه ابوالفضل مهرآبادی معاون بخش حافظ منافع تهران در سفارت پاکستان در واشنگتن به رویترز گفت مقامات ایرانی با اداره مهاجرت آمریکا برای آزادی سیروس عسگری در گفتگو هستند. محمد جواد ظریف، وزیر خارجه اسفند 98 از آمریکا خواسته بود عسگری را آزاد کند. ظریف از او به عنوان یکی از چند دانشمند ایرانی نام برده بود که دولت آمریکا آن‌ها را به گروگان گرفته است.
ایران تاکنون اعلام نکرده که عسکری در چه قالبی آزاد می‌شود، اما گزارش‌هایی از احتمال تبادل او با مایک وایت زندانی آمریکایی در ایران منتشر شده است. خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام ایرانی و آمریکایی گزارش داد قرار است عسگری با مایکل وایت، کهنه‌سرباز آمریکایی زندانی در ایران مبادله شود. پیشتر سخنگوی وزارت خارجه درباره امکان تبادل زندانیان گفته بود: “اگر مواردی هست که امکان تبادل باشد، این آمادگی قبلا از سوی ایران رسما یا از طریق پیغام‌ها به آن‌ها اعلام شده است. حتی در خصوص برخی افراد پیشنهاد تبادل داده بودیم که برخی انجام شد.”
مایکل وایت از ماه ژوئیه سال گذشته میلادی در ایران در بازداشت است و به اتهام توهین به مقامات عالی کشور و اتهامات دیگری به 10 سال زندان محکوم شده است. ظاهرا مایک وایت نیز به کرونا مبتلاست و در حال حاضر در مرخصی به سر می‌برد. اسفندماه مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا درباره او گفت: “مایکل وایت شهروند آمریکایی و افسر سابق نیروی دریایی این کشور که در سال 2018 در ایران بازداشت شد، به دلایل پزشکی از زندان به مرخصی آمده و در سفارت سوئیس، حافظ منافع آمریکا در ایران به‌سر می‌برد.”
همچنین پمپئو از آمادگی آمریکا برای تبادل زندانیان مبتلا به کرونا با ایران خبر داده بود. یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا به رویترز گفت برای پرزیدنت ترامپ آزادی شهروندان آمریکایی که در ایران زندانی‌اند در اولویت قرار دارد. تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا یکی از معدود مسیر‌های مسدود نشده دیپلماتیک میان دو کشور است. تاکنون در چند نوبت زندانیانی میان ایران و آمریکا ردو بدل شده‌اند. دسامبر سال گذشته شیو وانگ، آمریکایی چینی‌تبار که به مدت سه سال به اتهام جاسوسی در ایران زندانی بود با مسعود سلیمانی، شهروند ایرانی که به اتهام دور زدن تحریم‌های آمریکا زندانی شده بود مبادله شد. در جریان این تبادل دو کشور برای مذاکره با یکدیگر نرمش نشان دادند. پیش از آن نیز نزار زاکا شهروند لبنانی مقیم آمریکا توسط ایران آزاد شده بود. آزادی زاکا با رایزنی مقامات لبنانی میسر شد. سه ماه بعد آمریکا نگار قدس کنی را از زندان آزاد کرد و او به ایران باز گردانده شد. گفته می‌شد آزادی قدس کنی در پاسخ به آزادی زاکا بوده است. به این ترتیب تبادل زندانیان در سال‌های اخیر از بارزتزین وجوه دیپلماسی میان ایران و ایالات متحده بوده است. حتی در توافق برجام که روابط ایران و آمریکا در بهترین شکل خود بود نیز این مسئله خود را نشان داد و جیسون رضائیان، شهروند ایرانی-آمریکایی و خبرنگار روزنامه واشنگتن پست و چهار شهروند آمریکایی دیگر در چارچوب اجرای برجام و دریافت یک میلیارد و 700 میلیون دلار و آزادی هفت شهروند ایرانی از آمریکا انجام شد. تبادل زندانیان فقط بین ایران و آمریکا در جریان نیست بلکه ایران در قبال اروپا و دیگر کشور‌های غربی نیز مسیر تبادل را در پیش گرفته است. تنها 10 روز پس از آزادی قدس کنی، رضا دهباشی که از یک سال قبل به اتهام دور زدن تحریم‌های آمریکا در استرالیا زندانی بود، با جولی کینگ و مارک فرکین زوج بلاگر-جهانگرد استرالیایی متهم به تصویربرداری با پهباد در تهران، مبادله شد. با توجه به ارتباط متهم ایرانی با دور زدن تحریم‌ها قاعدتا این تبادل با نظر مثبت آمریکا انجام شده است. ایران تمایل خود برای حل مشکل نازنین زاغری رتکلیف را نیز اعلام کرده است اما به نظر می‌رسد دولت انگلیس در این باره انعطاف لازم را نشان نمی‌دهد. آمار دقیقی از تعداد زندانیان ایرانی در آمریکا و اروپا در دست نیست، اما اخیرا معاون وزیر دفاع در جلسه کمیسیون امنیت ملی از “گرفتار شدن 30 ایرانی در حوزه دفاع در کشور‌های مختلف” و زندانی بودن پنج نفر به اتهام فعالیت‌های نظامی در خارج کشور خبر داده است.