کرونا در رسانه ملی
علی روغنگران
روز چهارشنبه گذشته رئیس جمهور حسن روحانی در جلسه هیات دولت هنگام صحبت درباره بحران کرونا با کنایه به صدا و سیما گفت: «نکته دیگری که باید در این زمینه تاکید کنم اینکه این روزها به شایعات در این زمینه نباید توجه کنیم؛ این شایعات گاهی در فضای مجازی است و به رسانه‌های داخلی و روزنامه هم سرایت می‌کند و گاهی وقت‌ها به صدا و سیما؛ نمی‌دانم چگونه شده و یک دیوار حفاظتی و ماسک و چیزی باید بگذارند، به آن‌ها اصابت می‌کند و یک گوینده خبری مثلا دلش تنگ می‌شود برای رئیس جمهور و می‌گوید من دو روز است رئیس جمهور را ندیدم؛ این خوب است و من تشکر می‌کنم از اینکه لطف و محبت دارند؛ اما همه سر کار خودشان هستند و بدون استثناء در حال تلاشند.»
این روزها صداوسیما به عنوان مهمترین نهاد اطلاع‌رسانی به عموم مردم در زمینه بیماری کرونا مسئولیت حساس و چشمگیری را برعهده دارد. اما شواهد نشان می‌دهد که مانند بسیاری از نهاد‌های دیگر این موضوع را خیلی جدی نگرفته و گزارش‌ها و برنامه‌های پرحاشیه‌ای درباره کرونا پخش می‌کند. پس از اعلام ورود کرونا به ایران، صداوسیما سیاست محافظه کارانه‌ای را در پیش گرفت و در روزهای ابتدایی تلاش کرد شرایط را عادی جلوه بدهد و به مردم نشان دهد که وضعیت آنچنان که گفته می‌شود دشوار نیست. در روزهای ابتدایی مجریان و کارشناسان برنامه‌های تلویزیونی صرفا بر شست و شوی دست‌ها و حفظ فاصله تاکید داشتند و مدام تکرار می‌کردند که این ویروس از آنفلونزا خطرناک‌تر نیست و بیشتر سالمندان را در خطر قرار می‌دهد. رسانه ملی به نوعی تلاش داشت وضعیت را عادی نشان دهد. در آن مقطع گزارش‌ها و برنامه‌های صداوسیما زیر انتقاد افکار عمومی و کاربران شبکه‌های اجتماعی قرار داشت. در همان روز‌هایی که قم به عنوان کانون اولیه ویروس معرفی شد، صداوسیما گزارشی عجیب با عنوان “در قم چه خبر است؟ ” منتشر کرد که در آن اخبار پیرامون کرونا در قم را شایعات فضای مجازی خواند و تاکید کرد که در هوای بارانی قم، بسیاری از مردم بی توجه به این شایعات به زندگی عادی خود ادامه می‌دهند. کسبه و بازاریان کار خود را تعطیل نکرده اند و مردم در خیابان‌ها هستند. گزارشگر با چند تن از شهروندان قمی مصاحبه می‌کند که همه آن‌ها تاکید می‌کنند همه چیز ردیف است و مشکلی وجود ندارد. گزارش تلاش می‌کند اوضاع قم را عادی، عالی و خوب جلوه دهد. این گزارش جنجالی اول اسفند ماه از صداوسیما پخش شده بود. حالا دوباره مورد توجه کاربران شبکه‌های اجتماعی قرار گرفته و به عنوان نمونه‌ای از فعالیت مخرب رسانه ملی درباره کرونا معرفی می‌شود. اما بعد از گذشت مدت کوتاهی برنامه‌های صداوسیما درباره ویروس کرونا با تاخیر و با ریتم آرامی جدی‌تر شد. با افزایش تعداد مبتلایان و جانباختگان و سرعت شیوع بیماری، تازه صداوسیما به جدی بودن ماجرا پی برد. البته تاثیر فشار و دستور‌های ستاد کنترل کرونا را نباید نادیده گرفت. شاید اگر فشار‌ها نبود همچنان در صداوسیما در بر همان پاشنه می‌چرخید، همچنان همه چیز آرام بود و کرونا یک بیماری در حد سرماخوردگی معرفی می‌شد. با این وجود برنامه‌ها و گزارش‌های صداوسیما بسیار بستگی به آن دارد که چه کسی آن را تهیه کرده است. مثلا محمد دلاوری مجری برنامه تهران بیست شبکه تهران با جدیت به موضوع کرونا می‌پردازد. او اخیرا انتقادات تندی از عملکرد سازمان پدافند غیر عامل کشور انجام داده است. سازمانی که سردار جلالی رئیس آن اواخر بهمن ماه مدعی شده بود که وضعیت ایران از جهت کرونا سفید است و این ویروس وارد کشور نشده است. دلاوری در برنامه خود گفته بود که اگر ایران مورد حمله بیولوژیکی قرار گرفته است باید سردار جلالی پاسخ دهند که مجموعه تحت مدیریت او چه کاری برای مقابله با این حمله انجام داده اند و اگر هم حمله بیولوژیکی در کار نبوده پس این اظهارات درباره حمله بیولوژیک چیست؟ سردار جلالی دعوت دلاوری را نپذیرفت و در برنامه دیگری در شبکه دوم سیما حاضر شد که باز مورد انتقاد دلاوری قرار گرفت. اما همه مجریان و گزارشگران صداوسیما مانند محمد دلاوری عمل نمی‌کنند. برخی از آن‌ها با اظهارات بی ربط درباره کرونا خبر ساز می‌شوند و برخی دیگر با گزارش‌های جنجالی مورد انتقاد مردم قرار می‌گیرند. برخی گزارش‌ها هم صرفا برای پر کردن آنتن است و کمترین خاصیتی ندارد. چندی پیش در یکی از برنامه‌ها مجری با سابقه تلویزیون در برنامه زنده با اشاره به شیوع کرونا اظهاراتی عجیب درباره بیماران مبتلا به ایدز مطرح کرد. او درباره کسانیکه بیماری کرونای خود را مخفی می‌کنند، گفت: “ایدز که نداری، کرونا داری.” که البته با تذکر کارشناس برنامه مواجه شد و سعی کرد حرف خود را اصلاح کند. اواخر هفته پیش نیز در بخش خبری 20:30 آمنه سادات ذبیح‌پور گزارشگر جنجالی این بخش خبری، سوژه کرونا در فضای مجازی را پیگیری کرد. او که سعی داشت دروغ‌های کرونایی در فضای مجازی را برملا کند، چند نماینده مجلس، فرماندار و مقام رسمی را متهم به دروغگویی در اعلام آمار کرونا کرد. او گزارش‌های مردمی و مشاهدات آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی را دروغ خواند و “فضای مجازی را قتلگاه روح و روان مردم در خانه‌ها” دانست! او از مقامات انتقاد کرد که چرا برای مقابله با “ویروس رهاشدگی فضای مجازی” کاری نمی‌کنند. این در حالی است که این روزها کارشناسان معتقدند که دولت باید شبکه‌های اجتماعی و اینترنت را برای آگاهی رسانی به مردم تقویت کند. گزارش 20:30 اظهار نظر‌ها و ویدئو‌های پزشکان و کادر‌های درمان در فضای مجازی را وحشت آفرین دانست.
انتقادات زیادی از این گزارش شده و کاربران معتقدند اینگونه گزارش‌ها تلاش‌هایی در راستای محدود کردن شبکه‌های اجتماعی است.
کاربری نوشته است: “منطق 20:30، شورای شهر دروغ میگه، نماینده مجلس دروغ میگه، فرماندار دروغ میگه، رئیس علوم پزشکی دروغ میگه فقط آمنه راست میگه.”
اما در روزهای اخیر سه برنامه در شبکه های استانی قم، یزد و اصفهان خبرساز شده اند. حاشیه برنامه شبکه استانی قم به واکنشی طنزآمیز به کرونایی شدن فرید الدین حداد عادل فرزند غلامعلی حداد عادل باز می‌گشت که بسیار خبرساز شد و با انتقاد فرید الدین حداد عادل، طنز پرداز برنامه شبکه قم مجبور به عذرخواهی شد. در شبکه استانی یزد نیز مجری یک برنامه از مردم تمنا کرد که کرونا را جدی بگیرند و از خانه های خود خارج نشوند. او در برابر دوربین تلویزیون و برای تاکید بر جدی بودن مسئله کرونا زانو زد و از شهروندان یزدی خواست در خانه بمانند. این ویدئو نیز بازتاب وسیعی در افکار عمومی داشت. اما مورد شبکه اصفهان به آمار اعلامی فرماندار ویژه کاشان از جانباختگان کرونا در این شهر باز می گردد. فرماندار کاشان تعداد جانباختگان را هشتاد و هشت نفر اعلام کرد، آماری که با آمار وزارت بهداشت فاصله زیادی دارد. این برنامه هم بازتاب وسیعی داشت و بحث برانگیز شد.
جدای از گزارش‌های بحث برانگیز صداوسیما این روزها برخی برنامه‌های تولیدی سازمان نیز چالش آفرین شده است. به‌رغم هشدار‌های اخیر مسئولان بهداشت و سلامت درباره خطرات ناشی از برنامه‌هایی که این روزها با حضور تماشاگر در استودیو ضبط می‌شوند، رئیس سازمان صداوسیما با این توجیه که صداوسیما نمی‌تواند در روزهای شیوع ویروس کرونا، تحرک و تولید را رها کند، از حضور تماشاگران در برنامه‌هایی که هم اینک با چنین ساختاری روی آنتن می‌روند دفاع کرد. تولید برنامه‌هایی همچون دورهمی با حضور تماشاگران و ادامه ساخت سریال‌های تلویزیونی انتقاد کارشناسان را در پی داشته است. صداوسیما می‌گوید که تمام نکات بهداشتی را رعایت می‌کند، اما علیرضا وهاب‌زاده مشاور وزیر بهداشت با انتشار توئیت‌هایی هشدار داد که عملا امکان ضدعفونی محل ضبط برنامه‌هایی که با حضور جمع کثیری از تماشاگران تولید می‌شود، وجود ندارد و این شیوه‌ها و تمهید‌ات اعلام شده هم کارکردی ندارند. دیگر منتقد چنین برنامه‌هایی در روزهای اخیر، کارگروه مدیریت بحران کرونا در سینما بوده که روز سه شنبه با انتشار بیانیه‌ای خطاب به رئیس سازمان صداوسیما خواستار توقف ضبط برنامه‌های تلویزیونی شد که با حضور تماشاگر تولید می‌شوند. اما درست چند ساعت بعد از انتشار بیانیه کارگروه مدیریت بحران کرونا در سینما، رئیس سازمان صداوسیما در برنامه 20:30 حاضر شد و درخصوص انتقادات مطرح‌شده درباره ضبط برخی برنامه‌های تلویزیونی با حضور جمعیت مهمانان گفت: «اولا ما نمی‌توانیم تحرک و تولید را رها و تعطیل کنیم و اتفاقا دشمن قصد دارد که تحرک و تولید در کشور و رسانه تعطیل شود. ثانیا تمام این تولیدات با دقت و برنامه‌ریزی و حفظ اصول بهداشتی میهمانان و همکاران در حال انجام است. اگر ما کار نکنیم، نمی‌توانیم 66 شبکه تلویزیونی و بیش از 90 شبکه رادیویی را اداره کنیم.»