نبرد چند ملیتی در ادلب
علی روغنگران
شامگاه شنبه مرکز مستشاری نظامی ایران در سوریه با اشاره به تداوم حملات توپخانه‌ای ترکیه به مواضع این مرکز، ترکیه را به برخورد عقلانی با موضوع ادلب و بر اساس مصلحت مردم این کشور دعوت کرد.
به گزارش المیادین، متن بیانیه مرکز مستشاری ایران درباره تحولات ادلب به شرح زیر است:
«از صبح روز گذشته به نیروهایمان دستور دادیم نظامیان ترکیه را در ادلب هدف قرار ندهند تا جان آنها حفظ شود. نیروهای ما نیز علی‌رغم اینکه آنها را در تیررس داشتند، از هدف قرار دادنشان خودداری کردند اما ارتش ترکیه همچنان به گلوله باران توپخانه ای مواضع و مراکز و پایگاه های ما ادامه می دهد.
مرکز مستشاری نظامی ایران در سوریه نظامیان ترکیه را دعوت به برخورد عقلانی بر اساس مصلحت ملتهای سوریه و ترکیه می کند. باز هم تاکید می‌کنیم فرزندان ملت ترکیه در ارتش آن کشور در منطقه ادلب در تیررس نیروهای نظامی ما هستند و به راحتی می‌توانستیم انتقام بمباران مراکزمان را از آنها بگیریم اما در پاسخ به دستورات صادر شده از فرماندهانمان خویشتن‌داری کرده ایم.
از آنها دعوت می‌کنیم به فرماندهان و رهبران ترکیه برای حفظ آرامش و جلوگیری از ریخته شدن خون نظامیان ترکیه در خاک سوریه فشار وارد آورند.
اعلام می‌کنیم علی‌رغم شرایط بسیار سخت و طاقت فرسای به‌وجود آمده همچنان در کنار دولت و مردم و ارتش سوریه در میدان مبارزه با تروریسم تا آزادسازی و پاکسازی کامل خاک این کشور قرار داریم و همگان را به تفکر و درک خطرات بزرگی که ادامه دشمنی و حملات علیه سوریه به‌وجود می‌آورد، دعوت می‌کنیم».
این بیانیه در حالی صادر شد که عصر شنبه حسن روحانی رئیس جمهور ایران در تماس جداگانه با روسای جمهور ترکیه و سوریه گفته بود: شرایط ادلب نگران گننده است و باید هر چه سریعتر توافقات روند آستانه عملیاتی شود تا شاهد آرامش و امنیت و همچنین ریشه کن شدن تروریسم در این منطقه باشیم.
روحانی با تاکید بر اینکه قابل قبول نیست بخشی از کشور سوریه برای سالها در اختیار تروریست ها باقی بماند، تصریح کرد: همانطور که بارها تاکید شده، راه حل معضل سوریه صرفا سیاسی بوده و از طریق گفت و گو حل خواهد شد و نباید اجازه دهیم شرایط ادلب به بهانه ای برای مداخله و سوء استفاده آمریکایی ها از موضوع سوریه تبدیل شود. رئیس جمهور با اعلام آمادگی برای میزبانی نشست سران سه کشور ایران، روسیه و ترکیه در تداوم روند آستانه، افزود: در سال های اخیر با همکاری ایران و روسیه و ترکیه اقدامات بسیار بزرگی در مبارزه با تروریسم انجام شده است که باید آثار و نتایج آن را حفظ کنیم و در زمینه مسئله ادلب کاملا آماده ایم در سطوح سیاسی و امنیتی به یک راه حل مورد توافق هر سه کشور برسیم.
درگیری ها چگونه آغاز شد؟
با آغاز عملیات ارتش سوریه برای بازپس گیری استان ادلب، درگیری‌های مستقیم میان ارتش ترکیه و دولت سوریه شروع شد. در جریان این درگیری‌ها، ده‌ها سرباز ترکیه و سوریه جانشان را از دست داده اند. پنج شنبه هفته گذشته، دولت ترکیه اعلام کرد که 34 سرباز این کشور در بمباران هوایی ارتش سوریه کشته شده اند. یک روز بعد، ترکیه از جامعه جهانی خواست که در شمال غرب سوریه منطقه پرواز ممنوع برقرار کند. اما تاکنون کشوری با این درخواست موافقت نکرده است. فخرالدین التون، رئیس دفتر رسانه‌ای ریاست جمهوری ترکیه، با صدور بیانیه‌ای خواستار برقراری منطقه پرواز ممنوع بر فراز استان ادلب شد. دولت سوریه با پشتیبانی سیاسی و نظامی روسیه، از ماه دسامبر گذشته عملیات بازپس گیری ادلب را آغاز کرده است. اما عملیات بازپس گیری ادلب که آخرین پایگاه معارضان مسلح به شمار می‌رود، به دلیل حضور چشمگیر نظامی ترکیه در این منطقه با دشواری‌هایی مواجه شده است. ترکیه متقابلا حملاتی علیه مواضع ارتش سوریه انجام داده که طبق برخی گزارش‌های رسانه ای، به مرگ ده‌ها سرباز ارتش سوریه منجر شده است. برخی رسانه‌های عربی حتی گزارش کردند که تعدادی از نیروهای حزب الله لبنان در حملات ارتش ترکیه به شهادت رسیده اند. روزنامه فرامنطقه‌ای «رای الیوم» گزارش کرد که در درگیری‌های شدید نیروهای حزب الله با سربازان ترکیه در منطقه سراقب در ادلب، 9 تن از رزمندگان حزب الله در حمله موشکی ترکیه جانشان را از دست داده اند. این درگیری هنوز ادامه دارد و حزب الله نیروهای ویژه جدیدی به آنجا اعزام کرده است. همزمان، تنش‌ها میان ترکیه و روسیه نیز بالا گرفته است. ترکیه معتقد است که دولت سوریه با حمایت روسیه به ادلب حمله کرده است. روسیه با گرفتن مواضعی به نفع دمشق عملا رو در روی ترکیه قرار گرفته است. دو طرف برای مهار تنش‌ها در ادلب، گفتگو‌ها را از سرگرفته اند. روز جمعه، روسای جمهور ترکیه و روسیه، تلفنی اوضاع ادلب را بررسی کردند و برای برگزاری یک جلسه بلندپایه مشترک به توافق رسیدند.
کاخ کرملین گفته ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان در این تماس بر ضرورت انجام اقداماتی برای کاهش تنش‌ها در ادلب و بازگرداندن اوضاع این منطقه به حالت طبیعی تاکید کردند.
اوضاع پیچیده ادلب
اما دو طرف هنوز مشخص نکرده اند که منظور از وضعیت طبیعی در ادلب چیست. روسیه، می‌گوید توافق سوچی میان ترکیه و روسیه درباره ادلب نقض شده و در نتیجه دولت سوریه حق دارد اقدام کند. نماینده روسیه در شورای امنیت گفته است که کشورش با آرام شدن اوضاع در ادلب موافق است. اما باید در عین حال، جنگ با تروریست‌ها ادامه یابد. مشکل دقیقا همین جاست. در توافق سوچی قرار بود ترکیه و روسیه گروه‌های تروریستی را از گروه‌های غیرتروریستی در ادلب جدا کنند. حالا روسیه می‌گوید این اتفاق نیفتاده و تقریبا کل گروه‌های موجود در ادلب را تروریستی می‌داند. این در حالی است که گروه‌های عمده معارض در ادلب، تحت حمایت مستقیم ترکیه هستند و سربازان ترکیه شانه به شانه معارضان می‌جنگند. ترکیه ادعا می‌کند که دولت سوریه با حمایت روسیه می‌خواهد ادلب را بازپس گرفته و آن را خالی از سکنه کند. اردوغان به تازگی گفته کشورش خواستار برقراری یک منطقه امن برای حدود یک میلیون آواره سوری است. به گفته اردوغان، هم اکنون بیش از سه میلیون آواره سوری در ترکیه زندگی می‌کنند و ترکیه دیگر نمی‌تواند موج آورگان بیشتری را تحمل کند. با اوج گیری بحران در ادلب، کشور‌های غربی متحد ترکیه، موضع محکمی در مقابل روسیه و سوریه نگرفته اند. به همین دلیل، ترکیه برای تحت فشار قرار دادن متحدان غربی اش، تهدید کرد که راه ورود پنهاجویان از ترکیه به اروپا را باز خواهد کرد. اما با تشدید مراقبت‌های مرزی یونان، اثرات این تهدید کمتر شده است. در پی اقدام ترکیه در باز کردن مرزهایش به روی مهاجران، مقامات یونان مسیر‌های دریایی و زمینی با ترکیه را مسدود کردند.
دولت ترکیه در پرونده سوریه احساس تنهایی می‌کند و کار خاصی از دستش ساخته نیست. اردوغان به دولت سوریه تا اواخر ماه فوریه مهلت داده بود که از مناطق ادلب خارج شود. اما با پایان یافتن این مهلت، دولت سوریه نه تنها از ادلب خارج نشده بلکه حملاتش به مواضع ارتش ترکیه را بیشتر کرد. دولت سوریه، برخلاف ترکیه، بدون هیاهو پیشرفت‌های میدانی را ادامه می‌دهد و ظاهرا در بازپس گیری ادلب مصمم است و استراتژی منسجمی برای این کار دارد. ادلب، در سال‌های اخیر، محل تجمیع تمام گروه‌های معارض بود و تا مدتی برای این گروه‌ها امنیت داشت. زمانی که ارتش سوریه مشغول بازپس گیری سایر مناطق کشور بود، عامدانه با خروج گروه‌های مسلح به سوی ادلب موافقت می‌کرد. سرانجام ارتش سوریه، بسیاری از مناطق را بازپس گرفت و اکنون نوبت ادلب رسیده است. اما مشکل این است که ادلب مملو از گروه‌های مسلح است که راه دیگری جز جنگ با ارتش سوریه یا عقب نشینی به سمت ترکیه ندارند. از همین رو، ترکیه سعی می‌کند وضعیت ادلب را بدون تغییر نگه دارد تا هم گروه‌های مسلح آنجا باشند و هم جلوی ورود مهاجران بیشتر به ترکیه گرفته شود.
گزینه های پیش روی آنکارا در ادلب
اما ترکیه در این راه، گزینه‌های محدودی دارد. ظاهرا، ارتش سوریه با حمایت نیرومند روسیه، عزم خود را جزم کرده تا یک بار و برای همیشه از گروه‌های معارض مسلح خلاص شود. حال، اگر ترکیه بخواهد جلوی این کار را بگیرد، لاجرم باید نیروهای زمینی بیشتری به ادلب اعزام کند. البته ترکیه نیرو‌هایی اعزام کرده، ولی هنوز نتوانسته دولت سوریه را از بازپس گیری ادلب منصرف کند. دولت سوریه، از حمایت هوایی ارتش روسیه برخوردار است و حتی اگر موقتا مشکلاتی پیش بیاید، می‌تواند ظرف مدت کوتاهی بار دیگر عملیات را از سر گیرد. به هر حال، دولت ترکیه بعد از سالها مخالفت نظامی و سیاسی با دولت سوریه هم اکنون با تبعات جدید سیاست‌هایش در سوریه مواجه شده است. متحدان غربی و کشور‌های عربی مسئله برکناری بشار اسد را فراموش کرده و دیگر براندازی نظام سوریه جزو اولویت‌هایشان نیست. از سوی دیگر، دولت سوریه با حمایت قوی روسیه و ایران، سرانجام توانسته معادله میدانی را به نفع خود تغییر دهد و دیگر نمی‌تواند منطقه محدودی مانند ادلب را به گروه‌های مسلح واگذار کند. امری که ترکیه خواستار آن است. از این رو، ترکیه به مرحله‌ای رسیده که یا باید با واقعیت‌های میدانی کنار بیاید یا اینکه برای تغییر معادلات میدانی اقدامات پرهزینه نظامی انجام دهد که البته با حضور روسیه در سوریه، انجام چنین اقداماتی قطعا آسان نخواهد بود.