کارگران بی سپر
سارا ایزدخواه
بیایید کمی واقع‌بین باشیم. خبرهای ناشی از گسترش ویروس کرونا در ایران هر روز رصد می‌شود و با وجود توصیه‌های وزارت بهداشت، دولتمردان و… توجه مردم به رعایت نکات بهداشتی چندان قابل قبول نیست. براساس آخرین آمار وزارت بهداشت، تعداد فوتی‌های ناشی از این بیماری به 611 تن رسیده که آمار موجود، نشان از رشد صعودی ابتلا به این بیماری و مرگ و میر ناشی از آن است. متأسفانه افراد از هر قشری درگیر ویروس مخوف کووید- 19 شده‌اند از افراد عادی گرفته تا معاون وزیر بهداشت و برخی از رؤسای دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور که آخرین مورد آن هم ابتلای رئیس دانشگاه علوم پزشکی سبزوار بود.
فارغ از تبلیغاتی که در تلویزیون و سطح شهر مشهد برای رعایت نکات بهداشتی در برابر این بیماری می‌شود، باید بدانیم که شرایط خاص هر شهر، نوع مقابله و مبارزه با این بیماری را متفاوت می‌کند. مشهد شهری با جمعیت زیاد به همراه زائرپذیری بالاست و با داشتن حدود یک میلیون حاشیه‌نشین می‌تواند ابعاد جدیدی از گسترش این بیماری را به همراه داشته باشد. در این میان ضعیفترین قشر جامعه، حاشیه‌نشین‌ها اعم از کارگران، کودکان کار، دستفروشان، زنان خیابانی، زباله‌گردها و… هر کدام برای تأمین غذای روزانه خود و خانواده‌شان در سطح شهر تردد داشته و در تجمع‌های گروهی حضور دارند و مسلما اطلاعاتشان نسبت به این بیماری اندک است.
واضح است که این افراد نمی‌توانند به توصیه‌های زیبای موجود در بنرهای سطح شهر عمل کنند و خانه را امنترین جا برای حضور بدانند؛ چراکه کار نکردن آن‌ها برابر می‌شود با گرسنگی و نوعی مرگ تدریجی. هرچند اخیرا با دستور فرماندار، فعالیت زباله‌گردها در سطح شهر ممنوع شده است. درواقع سیدمحمدرضا هاشمی در گفت‌وگو با ایسنا بیان کرده که «زباله‌گردی منبع انتقال کرونا ویروس است و به دلیل عدم رعایت موارد بهداشتی از سوی این افراد بایستی رفت‌وآمد آن‌ها را در سطح شهر مدیریت کرد و در صورت عدم توجه به توصیه‌های کارشناسان بهداشت با آن‌ها برخورد می‌شود».
همه می‌دانیم که راهکارهای قهری هیچ‌گاه نتوانسته برای رفع مشکلات موجود راهگشا باشد. حضور افرادی چون کودکان کار، زباله‌گردها، دستفروشان یا کارگران روزمرد و تجمع آن‌ها در برخی خیابان‌های سطح شهر برای تأمین مایحتاج زندگی‌شان آن هم از طریق کار کردن است. بنابراین طرح ممنوعیت فعالیتشان تنها آن‌ها را به سوی کارهایی پنهانی‌تر سوق می‌دهد. متأسفانه در شرایط بحرانی امروز تا زمانی که راهکارهایی جایگزین برای تأمین حداقل نیازهای اولیه این افراد وجود نداشته باشد گسترش روزافزون بیماری در سطح شهر قابل تصور است.
در این میان به سراغ کارگران روزمزد رفتیم تا جویا شویم که تا چه میزان می‌توانند با پس‌انداز خود در خانه بمانند یا چقدر توانایی رعایت توصیه‌ها و نکات بهداشتی برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری را دارند.
فهیمه کارگری روزمزد؛ سرپرست خانوار و دارای چهار فرزند
«شرایط اقتصادی در سال جاری به خصوص در اسفندماه بسیار نامناسب بوده، به‌طوری که بخاطر فشارهای اقتصادی در طول چند روز گذشته از لحاظ روحی بیمار شده‌ام. هر روزی که کار می‌کنم در همان حد می‌توانم غذایی درست کنم؛ بنابراین نمی‌توانم پس‌اندازی برای ماندن در خانه و کار نکردن داشته باشم؛ چراکه درآمدم تنها کفاف اجاره خانه و خرج خورد و خوراک چهار فرزندم می‌شود. متأسفانه من و دخترم مبتلا به بیماری خونی هستیم؛ بنابراین برای تأمین نیازهای خود و هزینه‌های درمان باید ماهیانه یک میلیون 400 هزار تومان درآمد داشته باشیم».
برای کاهش هزینه‌ها، داروهای دخترم را قطع کردم
«در اسفندماه سال گذشته حدود یک میلیون و 500 هزار تومان درآمدم ناشی از کارگری در خانه‌ها بود، اما متأسفانه در اسفندماه امسال تنها 5 روز سر کار رفتم؛ بنابراین با شرایط موجود نمی‌توانم حتی اجاره خانه را پرداخت کنم. در این شرایط برای کاهش هزینه‌هایمان یک هفته داروهای دخترم را قطع کردم تا اگر تأثیر چندانی روی بدنش نداشت دیگر هزینه دارو نپردازم، اما حالش بد شد. باید بگویم اگر کاری نباشد اولین کسی که خورد می‌شود کسانی چون من هستند».
ذخیره غدایی دو روزه
«مدت زمان 20 روزی که در خانه بودم برای رعایت نکات بهداشتی در راستای پیشگیری از بیماری کرونا تنها توانستم یک بسته دستکش پلاستیکی با مبلغ 6 هزار تومان بخرم و توان خرید الکل، ماسک و … نداشتم. درواقع نکات بهداشتی را تا جایی که بتوانم رعایت می‌کنم، مثلا زمانی که برای کار به خانه‌های مختلف می‌روم از دستکش استفاده می‌کنم. همچنین برای دریافت اطلاعات بهداشتی به مرکز بهداشت محل زندگی‌مان مراجعه کردم حتی تقاضای الکل یا دستکش کردم که گفتند هیچ امکاناتی برای مراجعه‌کنندگان نداریم. اگر بخواهم به توصیه‌های پزشکی اهمیت دهم و در خانه بمانم پس‌اندازم تنها کفاف دو روز را می‌دهد و تا دو روز دیگر حتی نانی برای خوردن در سفره نداریم».
نجیب، بنای روزمزد افغانستانی
«با توجه به شرایط موجود میزان کار ما نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کرده، طوری که در اسفندماه تنها 15 روز کار داشتم، درواقع مردم بخاطر بیماری کرونا ترسیده شده‌اند و کمتر درخواست کارگر و بنا دارند. در طول روز 12 ساعت کار می‌کنم و مزد روزانه ما 100 هزار تومان است. اگر حضور در خانه‌ها اجباری شود یا اینکه بخواهم برای جلوگیری از ابتلا به بیماری کرونا در خانه بمانم پس‌اندازم به 20 روز هم نمی‌رسد».
وی در پاسخ به این پرسش که آیا تاکنون از سوی دانشگاه علوم پزشکی یا شهرداری آموزش‌هایی برای کارگران گذری که در برخی از خیابان‌ها تجمع دارند ارائه شده یا خیر گفت: «هیچ کس آموزشی برای رعایت نکات بهداشتی در راستای جلوگیری از بیماری کرونا به ما کارگران گذری نداده است. از آنجا که کار ما با سیمان، گچ و آجر است نمی‌توانیم از پلاستیک یا دستکش استفاده کنیم، فقط شب‌ها که به خانه می‌روم دست‌هایم را می‌شویم».
بخاطر نبود ماسک، همسرم دستمالی برای پوشاندن صورتم دوخته است
«در این مدت برای خرید ماسک یا ماده ضدعفونی کننده به چند داروخانه مراجعه کردم، اما ماسکی نتوانستم پیدا کنم؛ بنابراین همسرم برایم دستمالی دوخته تا بتوانم دهان و بینی‌ام را با آن بپوشانم، هرچند زمانی که سر کار هستم احساس خفگی به من دست می‌دهد و آن را باز می‌کنم. همسرم نکات بهداشتی برای پیشگیری از بیماری کرونا را از اینترنت آموخته، حتی به مرکز بهداشت محل زندگی‌مان نیز مراجعه و درخواست ماسک یا مواد ضدعفونی‌کننده کرده، اما چیزی به او ندادند».
مسلما فاکتور تأثیرگذار در کاهش شیوع این بیماری و قطع حلقه ادامه‌دهنده آن حضور افراد در خانه‌ها و به نوعی قرنطینه خانگی است، اما برای عملی شدن این توصیه نیاز به فراهم کردن زیرساخت‌هایی از سوی دولت و سازمان‌های گوناگون چون شهرداری، دانشگاه علوم‌پزشکی، آستان قدس، ستاد بحران، انجمن کارگری و … است تا اقشار گوناگون بتوانند این توصیه را رعایت کنند.
نیاز کارگران به درآمد یک میلیون و 500 هزار تومانی، تنها برای زنده ماندن
همانطورکه احسان سهرابی، فعال حقوق کارگری بیان کرده، همواره این معضل وجود دارد که متولی رسیدگی به امور کارگران گذری چه سازمانی است. زمانی که کارگران برای تأمین معیشت خود دچار مشکل هستند، در رعایت مسائل بهداشتی نیز توانایی چندانی ندارند. براساس عدد معیشتی که در وزارت کار برای کارگران مشهدی مطرح شده این افراد، تنها برای زنده ماندن به درآمدی یک میلیون و 500 هزار تومانی نیاز دارند.
وی توضیح می‌دهد: «ضروری است که ستاد بحران در حاشیه شهر مشهد و کانون‌هایی که این دسته از کارگران در آن حضور دارند، متمرکز شده و وزارت بهداشت و درمان نیز آموزش و اقدامات لازم را برای این دسته از افراد ارائه دهد. در چنین شرایطی نیاز است تا برای این افراد و خانواده‌شان غذای گرم و یکسری حمایت‌های اجتماعی درنظر گرفته شود. همچنین بایستی انجمن کارگری که حق عضویت از کارگران دریافت می‌کند پای کار آمده و با همکاری سازمان‌های گوناگون، اقدامات لازم را انجام دهد».
متأسفانه یکی از حلقه‌های مفقوده موجود در این شرایط برای کنترل و پیشگیری نتیجه‌بخش‌تر بیماری هماهنگی و همکاری سازمان‌های گوناگون است. در گفت‌وگو با تعدادی از مسئولان شهری آنچه که بیشتر مشهود بوده، عدم هماهنگی این سازمان‌ها در ارائه خدمات بهداشتی، آموزشی و معیشتی برای اقشار ضعیف شهر مشهد است. در این میان سید محمد مشتاقیان، مسئول روابط عمومی سازمان میادین میوه و تره‌بار در رابطه با وظیفه این سازمان در قبال کارگرها چنین اظهار کرد: «انجام اقدامات لازم برای این قشر مربوط به حوزه کار و امور اجتماعی است؛ بنابراین در حوزه مستقیم شهرداری قرار نمی گیرد».
همچنین مصطفی فیضی، سرپرست معاونت اماکن متبرکه و امور زائران آستان قدس رضوی در رابطه با همکاری‌های این نهاد با دیگر سازمان‌ها در راستای ارائه خدمات به این قشر از جامعه تنها به برنامه آستان قدس برای توزیع 30 هزار پرس غذای گرم در حاشیه شهر مشهد تا پایان اسفندماه و توزیع 2000 بسته مواد شوینده و بهداشتی در مناطق محروم شهر بسنده کرد.
مکاتبه‌ای با دانشگاه علوم پزشکی نداشته‌ایم
به گزارش صبح امروز، محمدرضا داوری، رئیس انجمن صنفی کارگران ساختمانی مشهد در پاسخ به این پرسش که با توجه به شرایط اخیر و کاهش کار کارگران روزمزد، انجمن چه اقداماتی را برای ارائه خدمات بهداشتی یا تأمین اولیه نیازهای کارگران انجام داده، خاطرنشان کرد: «با پیگیری‌های انجام شده قرار است که همه کارگران تا سه ماه آینده از طریق کمیته‌های امداد شهرستان‌ها، کمک‌های مالی و معیشتی دریافت کنند. گفتنی است در رابطه با ارائه آموزش‌های بهداشتی به این قشر با دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد مکاتبات و همکاری‌ای نداشتیم، هرچند علاقه‌مندیم تا نماینده‌ای از سوی این نهاد در انجمن‌های کارگری برای گرفتن تست و غربالگری کارگران حضور داشته باشد؛ چراکه روزانه حدود 150 نفر مراجعه‌کننده به انجمن‌ها داریم».
وجود یک میلیون و 700 کارگر گذری در سطح شهر مشهد
با توجه به گفته آقای داوری تعداد 1700 کارگر گذری در میادین و چهارراه‌های سطح شهر تجمع دارند. از مجموع 1700 نفر کارگر گذری، حدود 600 نفر مهاجر بوده که 400 تن دارای کارت عضویت فعالیت مجاز و 200 نفر فاقد کارت هستند و فعالیت غیرمجاز دارند. این مجموع از افراد اگر حتی نیمی از آن‌ها همچنان در میادین گوناگون شهر تجمع داشته و چند تن بیمار بین آن‌ها باشد می‌توانند جمعیت زیادی را به بیماری کرونا مبتلا کنند؛ بنابراین توجه به این قشر از جامعه و در اختیار گذاشتن امکانات بهداشتی و آموزشی برای آن‌ها بسیار ضروری است.
برای اطلاع بیشتر از خدماتی که شهرداری مشهد به این قشر از جامعه در رابطه با بیماری کووید 19 ارائه کرده است با مهدی یعقوبی، معاون خدمات شهری شهرداری گفت‌وگو کردیم. هر چند ایشان نیز معتقد بودند که کارگران گذری تقریبا متولی خاصی ندارند. یعقوبی چنین توضیح داد: «شهرداری تبلیغات و اطلاع‌رسانی خود را برای پیشگیری از این بیماری در قالب دستورالعمل‌ها و پروتکل‌هایی که دانشگاه علوم پزشکی مشهد ارائه داده، انجام می‌دهد. گفتنی است که تصمیم‌گیری‌های لازم در شوراهای بالادستی استان اتخاذ می‌شود و شهرداری به‌عنوان مجری در بحث اطلاع‌رسانی و اجرای دستورالعمل‌ها اقدامات لازم را انجام می‌دهد».
کارگران در سطح شهر، تجمعی ندارند
وی با بیان اینکه کارگران سرگذر در حال حاضر به دلیل تعطیلی کارها تجمعی ندارند و تعدادشان در گذرها، آنقدر کم شده که به چشم نمی‌آیند» تصریح کرد: ما معتقدیم در اختیار گذاشتن فضایی برای انجمن صنف کارگری تأثیر چندانی برای این قشر به همراه نخواهد داشت. بارها نیز این موضوع را بیان کردیم که بایستی انجمن کارگری، اداره کار، مجموعه‌های آموزشی چون فنی و حرفه‌ای و … پای کار آمده و اقدامی بین سازمانی صورت گیرد».
درخواست سامان‌دهی کارگران گذری از فرمانداری/ در صورت لزوم، قوه قهریه وارد شود
یعقوبی همچنین با توضیح این مطلب که شهرداری با انجام طرحی کارشناسی در حال استخراج وظایف هر سازمان در رابطه با این قشر از جامعه است به این نکته اشاره کرد: «حتی نیاز است در برخی موارد متوسل به اجبار شد تا کلونی تجمع کارگران جمع‌آوری شود و در محیط‌هایی مشخص قرار گیرند. شهرداری درخواست سامان‌دهی کارگران گذری را به فرمانداری ارائه داده است؛ بنابراین در صورت لزوم باید قوه قهریه وارد این موضوع شود. اگر این نوع از کار در شورای تأمین به‌عنوان یک جرم شناخته شود -که قطعا کار غیرمجازی نیز هست- نیروی انتظامی می‌تواند با توانی که دارد و با همکاری شهرداری ورود پیدا کرده و این کارگران را جمع‌آوری کند».
پخش غذا در مناطق محروم، هدفمند شود
معاون خدمات شهری شهرداری در پاسخ به ارائه آموزش‌های لازم در راستای رعایت نکات بهداشتی مربوط به بیماری کرونا به کارگران گذری گفت: «نباید از شهرداری چنین سوالی را پرسید؛ چراکه باید دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد به‌عنوان فرمانده میدان در زمینه کرونا پاسخگو باشد. از سویی دیگر نیاز است تا تمام کمک‌های خود را هدفمند کنیم؛ بنابراین اگر سازمانی اعلام می‌کند قصد دارد 20 هزار غذا در مناطق محروم پخش کند باید این اقدام را در ستاد متمرکزی انجام دهد تا اقدامات به شکلی متمرکز باشد».
گفتنی است با پیگیری‌های میدانی خبرنگاران روزنامه صبح امروز، کارگران گذری همچنان در میادین گوناگون شهر از جمله میدان امام حسین، میدان فردوسی، سیدرضی و… حضور دارند و متأسفانه این داده مبنی بر عدم تجمع آن‌ها در سطح شهر صحیح نیست. هرچند با پیگیری و گفت‌وگویی که با مدیر روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی مشهد داشتیم ایشان به ارائه آموزش‌های بهداشتی به کارگران، کودکان کار و … توسط همیاران سلامت تأکید داشتند. بهرحال باید توجه داشت که نبود هماهنگی بین سازمان‌های مختلف و عدم برنامه‌ریزی‌های به‌هنگام می‌تواند شرایط دشواری را برای شهر مشهد در مقابله با کرونا ویروس، به همراه آورد و به گفته شهردار مشهد «می‌تواند یک فاجعه انسانی به بار آورد».