وعده افغانستان جدید
علی روغنگران
نیمه شب شنبه، آتش بس یک هفته‌ای میان آمریکا و طالبان افغانستان وارد مرحله اجرایی شد. آمریکایی‌ها این آتش بس را درخواست کردند تا از حسن نیت طالبان در مذاکرات صلح اطمینان حاصل کنند. چرا که آمریکایی‌ها نسبت به کنترل رهبران طالبان بر تمام نیرو‌های پراکنده این گروه تردید دارند. آتش بس اجرا شد و تاکنون خبری از نقض بزرگ آن منتشر نشده است. وزارت خارجه آمریکا گفته است اگر این آتش بس سراسری با موفقیت اجرا شود، بلافاصله بعد از آن، توافق صلح میان آمریکا و طالبان امضا خواهد شد. همزمان با اجرای آتش بس، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، در بیانیه‌ای نوشت: «در هفته‌های اخیر، مذاکره کنندگان آمریکایی در دوحه با مشورت با دولت وحدت ملی، با طالبان بر سر یک کاهش خشونت سراسری و مهم در کل افغانستان به تفاهم رسیدند. در صورت اجرای موفقیت آمیز این تفاهم، انتظار می‌رود که امضای توافق آمریکا و طالبان، پیش برود. ما داریم آماده می‌شویم تا امضای (توافق) در 29 فوریه اتفاق بیافتد.»
بر اساس همین بیانیه، اندکی بعد از 29 فوریه، مذاکرات بین الافغانی برای تدوین نقشه راه سیاسی آینده افغانستان و یک آتش بس دائمی و جامع شروع خواهد شد. مذاکره کنندگان طالبان با صدور بیانیه‌ای گفته اند که قبل از امضای توافق صلح با آمریکا، وضعیت امنیتی مناسبی ایجاد خواهد شد. افزون بر این، در آستانه اجرای آتش بس، سراج الدین حقانی، معاون رهبر طالبان، طی یادداشت کم سابقه‌ای در روزنامه نیویورک تایمز، با بیان اینکه طالبان در آستانه امضای توافق با آمریکاست، این توافق را تاریخی خواند و اعلام کرد بعد از اجرای موفقیت آمیز آن، طالبان می‌تواند با آمریکا، همکاری و حتی شراکت کند.
حقانی نوشت: «هم‌وطنان افغانستانی‌ام، به زودی این توافق تاریخی را جشن خواهند گرفت. زمانی که این (توافق) کاملا اجرا شود، افغانستانی‌ها شاهد خروج همه نیرو‌های خارجی خواهند بود. در حالی که ما به این مرحله می‌رسیم، من معتقدم که این آرزوی دوری نیست که ما به زودی روزی را شاهد خواهیم بود که در آن ما در کنار همه برادران و خواهران افغانستانی‌مان متحد شده و حرکت به سمت یک صلح پایدار را شروع کرده و پایه‌های یک افغانستان جدید را پی ریزی می‌کنیم.»
اما هنوز معلوم نیست که این «افغانستان جدید» چگونه شکل خواهد گرفت. حقانی در یادداشت خود گفته است از نگرانی‌های داخل و خارج درباره شکل حکومت افغانستان بعد از خروج نیرو‌های خارجی، آگاه است. حقانی نوشت: «پاسخ من به چنین نگرانی‌هایی این است که {حکومت آینده افغانستان} به اجماع میان افغانستانی‌ها بستگی دارد.» وی در ادامه کار خواستار همکاری با همه طرف‌ها درباره یک نظام سیاسی جدید و جامع شد.
با این حال، او راه حل مشخصی برای شکل گیری چنین نظامی ارائه نکرده است. طالبان، دولت مستقر در کابل را دست نشانده خارجی می‌داند و از گفتگو با آن قبل از خروج نیرو‌های خارجی از افغانستان خودداری می‌کند. ولی در عین حال، معلوم نیست که بعد از خروج آمریکایی‌ها به چه شکلی با دولت کابل گفتگو خواهد کرد. توافق طالبان و آمریکا، اولویت‌های آن‌ها را منعکس می‌کند. به عقیده برخی کارشناسان، دولت دونالد ترامپ دنبال این است که قبل از انتخابات سوم نوامبر 2020، به یک «جنگ بی پایان» خاتمه دهد و بدین شکل موقعیت انتخاباتی خود را تقویت کند. از سوی دیگر، طالبان نیز از این تمایل ترامپ اطلاع دارند و ظاهرا می‌خواهند قبل از هرگونه تفاهم با دولت کابل، ابتدا از شر نیرو‌های خارجی در افغانستان راحت شوند. چرا که هم اکنون، به رغم اینکه طالبان بر اراضی وسیعی سیطره دارند، ولی نمی‌توانند به معنای واقعی دولت تشکیل دهند. طالبان، نیرو‌های خارجی را مهمترین مانع در این راه می‌دانند. بنابراین، آن‌ها احتمالا معتقدند که در صورت خروج نیرو‌های آمریکا، دستشان برای اعمال قدرت در افغانستان باز خواهد بود.
از سوی دیگر، به موازات پیشرفت گفتگو‌های صلح میان طالبان و آمریکا، موضع دولت کابل به نحو چشمگیری تضعیف شده است. اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری، نخبگان حاکم را دچار اختلاف و تفرقه کرد. انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در سپتامبر گذشته برگزار شد، اما به دلیل مطرح شدن ادعا‌های تقلب و تخلف در روند انتخابات، اعلام نتایج چند ماه به تاخیر افتاد. وقتی نتایج نشان داد که اشرف غنی پیروز شده است، عبدالله عبدالله، رئیس اجرائی دولت و رقیب اصلی غنی، نتایج را قبول نکرد و قول داد دولت موازی تشکیل دهد. سوای اختلافات غنی و عبدالله، انتخابات اخیر افغانستان از نظر مشارکت مردمی، در سطح پایینی بود. کمتر از دو میلیون نفر در انتخابات شرکت کردند. امری که به گفته کارشناسان، از ناامیدی روزافزون مردم از سیستم انتخاباتی حکایت دارد. از همین رو، هم اکنون تردید‌هایی درباره توانایی دولت افغانستان در مشارکت ومدیریت گفتگو‌های صلح وجود دارد. جدای از این، طالبان ممکن است بعد از خروج نیرو‌های خارجی، دولت افغانستان را فاقد مشروعیت لازم برای شراکت بداند. زلمای خلیلزاد، نماینده آمریکا در مذاکرات صلح با طالبان، برای کمتر کردن شکاف‌های سیاسی دولت افغانستان به کابل رفته و با طرف‌های مناقشه دیدار‌هایی داشته است. دولت افغانستان به رهبری غنی، از مذاکرات صلح استقبال کرده و پیش بینی می‌شود که در دوره یک هفته‌ای کاهش خشونت‌ها با مشکل خاصی روبرو نشود. اما در مرحله بعدی که باید دولت افغانستان یک تیم مذاکراتی برای مذاکره با طالبان بفرستد، ممکن است با چالش‌هایی مواجه شود. دولت غنی هنوز نتوانسته یک تیم منسجم و جامع برای مذاکره با طالبان تشکیل دهد.
اما حتی اگر دولت غنی بتواند چنین تیمی را تشکیل دهد، افغانستان راه دور و درازی تا صلح و ثبات خواهد داشت. چنانچه قبل از توافق طالبان و دولت کابل، آمریکایی‌ها اغلب نیروهایشان را از افغانستان خارج کنند، دولت کابل ممکن است نتواند با طالبان به توافق برسد. در این حالت، گفتگو‌های بین الافغانی ممکن است به منازعات بین الافغانی تبدیل شود.