غایب بزرگ داووس
نگرانی غرب از مشارکت ظریف در نشست های جهانی
علی روغنگران
نشست داووس از دیروز سه شنبه به مدت چهار روز آغاز شد. تعداد زیادی از رهبران سیاسی و اقتصادی جهان، از جمله دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در این نشست حضور دارند. در پی ترور سردار قاسم سلیمانی در یک عملیات پهپادی ارتش آمریکا، مناسبات ایران و آمریکا به شدت تنش‌آلود شد. در نتیجه، حضور ترامپ در داووس موجب طرح ابهاماتی درباره حضور نماینده‌ای از ایران در این نشست شد. اما کمی پس از ترور فرمانده سپاه قدس، تقریبا دو هفته پیش، روزنامه سوئیسی «تاگس آنسایگه» به نقل از دست اندرکاران نشست داووس اعلام کرد محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در این نشست حضور پیدا خواهد کرد. ظریف به این نشست به طور رسمی دعوت شده بود. اما حالا وزارت خارجه ایران می گوید سفر ظریف به داووس لغو شده است. سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، روز دوشنبه 30 دی ماه در نشست خبری هفتگی با خبرنگاران، گفت: «قرار بود محمدجواد ظریف همین روز‌ها برای شرکت در نشست مجمع جهانی اقتصاد در داووس به سوئیس برود که به رغم دعوت رسمی و حضوری اولیه از ایشان، برنامه تنظیمی که برای ایشان داشتند و برنامه‌ای که توافق شده بود را به هم زدند و ترتیبات دیگری را در نظر گرفتند که این سفر متاسفانه انجام نمی‌شود.» موسوی نگفته است که چه کسانی برنامه سفر ظریف به داووس را «به هم زدند»، اما ابراز تاسف وی نشان می‌دهد که مشارکت ظریف در داووس از سوی ایران لغو نشده است. بلکه، ظاهرا دست اندرکاران نشست داووس، اقدام به پس گرفتن دعوت خود کرده اند. اینکه چرا مقامات داووس مشارکت ظریف را لغو کردند، هنوز معلوم نیست. اما این احتمال وجود دارد که سوئیس تحت فشار آمریکا از حضور ظریف جلوگیری کرده است. آمریکایی‌ها از مشارکت ظریف در نشست‌های جهانی و خصوصا مصاحبه‌های وی با رسانه‌های بین المللی ناراضی هستند. آن‌ها تا حالا چند بار سعی کرده اند که تحرکات او را محدود کنند. از جمله اینکه در سفر‌های ظریف به نیویورک، در لحظات آخر ویزای بسیار محدودی برای وی صادر می‌کردند. به طوری که ظریف در نیویورک فقط می‌توانست به چند ساختمان محدود که متعلق به ایران یا سازمان ملل هستند، تردد کند. در این اواخر، حتی همین ویزای محدود را هم به ظریف ندادند. وزیر خارجه ایران قرار بود در ژانویه به نیویورک سفر کند، اما آمریکا برای او ویزا صادر نکرد. افزون بر این، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، بار‌ها از رسانه‌های آمریکا به خاطر مصاحبه با ظریف انتقاد کرده است. او حتی یک بار خواستار حضور در صداوسیمای رسمی ایران شد. دست اندرکاران نشست داووس در ابتدا سعی کردند که عدم مشارکت ظریف در داووس را به ابهام در خاورمیانه و تحولات داخلی ایران ربط دهند، اما به نظر می‌رسد هدف اصلی لغو مشارکت ظریف، جلوگیری از هرگونه تنش لفظی میان ایران و آمریکا در حضور ترامپ در داووس است. بورج برندی، رئیس مجمع جهانی اقتصاد، حدود یک هفته پیش، مدعی شد: «ما باید لغو {مشارکت} از جانب وزیر خارجه ایران، را در سیاق ابهام در خاورمیانه و آنچه در ایران در حال اتفاق افتادن است، بفهمیم.»
اما همان زمان، خبرگزاری آسوشیتدپرس، در گزارشی نوشت لغو مشارکت ظریف، دیدار تصادفی محتمل میان مقامات ایران و مقامات بلندپایه آمریکا از جمله ترامپ را دفع می‌کند. علاوه بر ترامپ، هیات آمریکایی در داووس شامل شخصیت‌هایی مانند استیون منوشین، وزیر خزانه داری آمریکا، رابرت لایت هایزر، نماینده تجاری آمریکا، ایوانکا دختر ترامپ و شوهرش جارد کوشنر می‌شود. در سال 2018 اتفاق مشابهی رخ داد. در این سال، نیز همزمان با حضور ترامپ در نشست داووس، گزارش‌هایی درباره لغو مشارکت ظریف در این نشست منتشر شد و در نهایت ظریف در نشست داووس شرکت نکرد. نشست امسال مجمع جهانی اقتصاد، در شرایطی برگزار می‌شود که تنش‌ها میان ایران از یک طرف و اروپا و آمریکا از طرف دیگر به نحو کم سابقه‌ای بیشتر شده است. در پی ترور سردار سلیمانی، ایران دو پایگاه نظامی آمریکا در عراق را هدف حملات موشکی قرار داد. اروپا نیز در اقدامی که بر شدت تنش‌ها افزود، با فعال سازی مکانیسم حل اختلاف در برجام، قدم در مسیر عبور از این توافق نهاد. اروپایی‌ها بعد از فعال سازی مکانیسم مزبور، خواستار امضای توافق جدید شدند. امری که از سوی ایران رد شد. بوریس جانسون، نخست وزیر بریتانیا، اخیرا پیشنهاد کرده که ایران توافق جدیدی تحت عنوان «توافق ترامپ» امضا کند. فرانسه نیز با ادبیات دیپلماتیک، توافق جدیدی پیشنهاد کرده که شامل برنامه موشکی، نفوذ منطقه‌ای ایران و آینده برجام می‌شود. سران بریتانیا و فرانسه در نشست اخیر برلین درباره لیبی، بار دیگر بر لزوم تعریف یک چارچوب بلندمدت برای برنامه هسته‌ای ایران تاکید کردند. از سوی دیگر، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز دوشنبه در سخنانی در صحن مجلس شورای اسلامی گفت: «اگر اروپایی‌ها به رفتارهای بلاوجه خود ادامه دهند و یا پرونده ایران را به شورای امنیت بفرستند، خروج از ان.پی.تی در دستور کار قرار می‌گیرد.»
به هر حال، مکانیسم حل اختلاف فعال شده و نفس‌های برجام به شماره افتاده است. براساس این سازوکار، اروپا و ایران حدودا 65 روز مهلت دارند، اختلافات خود را حل و فصل کنند. چنانچه در این مدت، اختلافات حل نشود، تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل ممکن است بار دیگر علیه ایران اعمال شوند.