ترامپ و بازگشت به تنظیمات کارخانه 

علی روغنگران

به نظر می رسد آمریکایی ها به این باور رسیده اند که رویارویی نظامی با ایران می تواند عواقب سنگینی برایشان در بر برداشته باشد، به همین دلیل بار دیگر به سراغ استراتژی قبلی خود یعنی همان فشار حداکثری رفتند تا شاید از طریق تحریم های ناجوانمردانه بتوانند ایران را در تنگنا قرار دهند. عقب نشینی واضح رئیس جمهوری ایالات متحده با خودداری از پاسخ دادن به حمله انتقام جویانه ایران به دو پایگاه آمریکایی در عراق، تنش‌های نظامی میان تهران و واشنگتن را به نحو چشمگیری کاهش داد. اما این آرامش ممکن است مدت زیادی طول نکشد. در پی ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، ایران و آمریکا بار دیگر در آستانه جنگ نظامی قرار گرفتند. آمریکا در اقدامی کم سابقه، یکی از فرماندهان برجسته ایران را در عراق ترور کرد و مسئولیت آن را هم پذیرفت. امری که ایران را ناگزیر کرد که به طور علنی و رسمی به آمریکا پاسخ دهد. دولت آمریکا ادعا کرد که ترور سردار سلیمانی با هدف جلوگیری از طرح‌های وی برای حمله به منافع آمریکا انجام شد. هر چند که بسیاری از اعضای کنگره در منطق حمله به سردار سلیمانی تشکیک کردند. از سوی دیگر، ایران تقریبا پنج روز پس از ترور سردار سلیمانی، دو پایگاه موشکی آمریکا در عراق را بامداد چهارشنبه هدف حملات موشکی قرار داد. بعد از این حمله، ترامپ با مشاورانش در اتاق بحران کاخ سفید جلسه گذاشت تا درباره نحوه واکنش نشان دادن به پاسخ ایران تصمیم گیری کند. به ترامپ گفته شد که حمله ایران هیچ تلفات انسانی نداشته است. فقط به تجهیزات ارتش آمریکا در عراق خسارت‌هایی وارد شده است. به گفته نیوریورک تایمز، موشک‌های ایران به یک آشیانه تخلیه شده هواپیما، یک بالگرد «بلک هاوک»، یک پهپاد شناسایی، بخش‌هایی از یک برج کنترل ترافیک هوایی و چند چادر آسیب زدند. بعد از اینکه مقامات نظامی آمریکا ارزیابی خسارت‌ها را به ترامپ دادند، او چهارشنبه ظهر به وقت آمریکا طی یک سخنرانی در کاخ سفید به پاسخ موشکی ایران واکنش نشان داد. اظهارات ترامپ در این سخنرانی، آشکارا تمایل وی به خودداری از تشدید تنش‌های نظامی با ایران را نشان داد. پیش از سخنرانی ترامپ، برخی ناظران از احتمال واکنش نظامی آمریکا به پاسخ ایران نگران بودند. از این رو، بسیاری در جهان به دقت به سخنرانی ترامپ گوش دادند. در نهایت وقتی که ترامپ لحن خود را آرام کرد، بسیاری نفس راحتی کشیدند. چون ترامپ قبل از پاسخ موشکی ایران، صریحا تهدید کرده بود که به 52 سایت مهم ایرانی حمله خواهد کرد. اما پرسشی که بعد از موضع گیری ترامپ مطرح شد این بود که چرا آمریکا از پاسخ دادن به حمله‌ای که بعد از سال 1941 بی سابقه بود، خودداری کرد. گفتنی است که آخرین باری که یک کشور خارجی به طور رسمی و علنی به یک پایگاه نظامی آمریکا حمله کرد، تقریبا 79 سال پیش بود. زمانی که ژاپن به نیرو‌های آمریکا در بندر پرل هاربر حمله کرد. دیدگاه‌های مختلفی در پاسخ به این پرسش بیان شده است. یک دیدگاه این است که ترامپ در آستانه انتخابات ریاست جمهوری 2020 هیچ علاقه‌ای به ورود به یک جنگ جدید در خاورمیانه ندارد. خاصه آنکه ترامپ بار‌ها و بار‌ها از جنگ‌های «بی پایان» آمریکا در خاورمیانه انتقاد کرده است. ساعاتی بعد از ترور سردار سلیمانی، ترامپ مدعی شد هدف از این ترور، جلوگیری از جنگ است. وی افزود: «ما اقدام نکردیم که جنگ شروع کنیم.»

اما دیدگاه دیگر، که می‌توان آن را از اظهارات و اقدامات دولت ترامپ علیه ایران در چند سال گذشته استنباط کرد این است که اساسا استراتژی آمریکا در مقابل ایران بر جنگ نظامی متکی نیست. بسیاری از ناظران معتقدند که دولت ترامپ هیچ تمایلی به ورود به یک جنگ ویرانگر با ایران، به سبک جنگ‌های عراق و افغانستان، ندارد. خصوصا که آمریکا در سال‌های اخیر تلاش کرده امکانات خود را برای مهار چین و روسیه بسیج کند. بر اساس این دیدگاه، ترامپ دنبال تحقق اهداف استراتژیک آمریکا در ایران از طریق ابزار تحریم است. رفتار ترامپ در ماجرای سرنگونی پهپاد آمریکایی گلوبال هاوک توسط سپاه و نیز عدم پاسخ نظامی ترامپ به حمله انتقام جویانه به پایگاه‌های آمریکا در عراق، به عنوان دو نشانه مهم صحت دیدگاه فوق قلمداد می‌شوند. اگر ترامپ دنبال بهانه‌ای برای جنگ نظامی با ایران بود، چرا از ماجرای گلوبال هاوک و حمله موشکی اخیر برای اقدام نظامی علیه ایران استفاده نکرد؟ البته برخی ناظران در عین اعتقاد به دیدگاه مزبور، تصریح می‌کنند که احتمال درگیر شدن ایران در زنجیره کنش و واکنش نظامی در آینده کماکان وجود دارد. اما به هر حال، تهاجم وسیع نظامی، خصوصا زمینی، بسیار بعید است. ترامپ در سخنرانی روز چهارشنبه، به وضوح اهمیت تحریم در استراتژی آمریکا در مقابل ایران را نشان داد. ترامپ در این سخنرانی، گفت: آمریکا تحریم‌های جدیدی علیه ایران اعمال خواهد کرد. ترامپ مشخص نکرد این تحریم‌ها شامل چه مواردی می‌شوند. اما خبرگزاری بلومبرگ به نقل از یک منبع آگاه مدعی شد تحریم‌های جدید شخصیت‌های کلیدی نظام ایران و همچنین بخش فلزات ایران را هدف قرار خواهند داد. به گفته این منبع، حالا که آمریکا صادرات نفت ایران را دشوار کرده، تحریم‌ها، احتمالا بخش‌های غیرنفتی اقتصاد ایران را هدف قرار خواهند داد تا سایر درآمد‌های ایران نیز قطع شوند. آمریکایی‌ها امیدوارند که با قطع درآمد‌های ایران، این کشور را به پذیرش خواسته‌های کاخ سفید وادار کنند. مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، پس از ترور سردار سلیمانی مدعی شد که در اثر فشار‌های آمریکا، بودجه ایران در سال 2020 به نحو چشمگیری کاهش خواهد یافت. از این رو، ترامپ آشکارا از ابزار‌های غیرنظامی برای محقق کردن اهداف استراتژی آمریکا در ایران حمایت می‌کند. اما سخنرانی اخیر ترامپ نشان داد که ترامپ علاوه بر ابزار تحریم، قصد دارد از ابزار‌های دیگری نیز استفاده کند. او از ناتو خواست که در خاورمیانه نقش بیشتری داشته باشد. ینس استولتنبرگ، رئیس ناتو، روز چهارشنبه در گفتگویی با ترامپ موافقت کرد که متحدان غربی باید نقش برجسته تری در خاورمیانه به عهده بگیرند. به موازات این، ترامپ با ربط دادن انتقام موشکی ایران به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، از اعضای باقیمانده در این توافق درخواست کرد از آن خارج شوند. ترامپ مدعی شد که پول موشک‌هایی که به سمت پایگاه‌های آمریکا در عراق شلیک شدند، توسط دولت باراک اوباما فراهم شد. آمریکا با اعمال تحریم‌های گسترده و بی سابقه علیه ایران، فشار‌های بی سابقه‌ای علیه این کشور اعمال کرده و به تنش‌ها میان دو طرف دامن زده است. بعد از ترور سردار سلیمانی، این تنش‌ها به مرز جنگ رسید، سپس فروکش کرد. اما بدون حل شدن اساسی مشکلات میان تهران و واشنگتن ممکن است بار دیگر تنش‌ها شعله‌ور شود.