ائتلاف در برابر ائتلاف
علی روغنگران
رزمایش دریایی کمربند امنیت از روز جمعه به صورت مشترک بین ایران، چین و روسیه در شمال اقیانوس هند و آب‌های دریای عمان آغاز شد. این رزمایش بی سابقه در شرایطی برگزار می‌شود که تنش بالایی در روابط و ایران و آمریکا و برخی کشورهای عرب منطقه وجود دارد. دریادار غلامرضا طحانی معاون عملیات نیروی دریایی ارتش، هدف از برگزاری این رزمایش را تحکیم امنیت و مبانی آن در منطقه عنوان کرد و گفت: «این نخستین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی است که جمهوری اسلامی ایران رزمایش مرکبی با دو قدرت دریایی بزرگ جهان و در چنین سطحی برگزار می‌کند و قطعا کشور‌هایی که از نظر اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، دفاعی و امنیتی نزدیکی بیشتری با هم دارند، دست به دست هم می‌دهند تا برقراری امنیت و جمعی بودن آن میسر شود.»
سخنگوی رزمایش سه‌جانبه ایران، روسیه و چین افزود: “تمرینات تاکتیکی متنوعی از جمله نجات شناور دچار حریق، آزادسازی شناور مورد تعرض قرار گرفته، تیراندازی علیه اهداف مشخص و سایر تمرینات تاکتیکی و عملیاتی در این رزمایش پیش‌بینی شده است.”
او در بیان اهمیت منطقه رزمایش مرکب ایران، روسیه و چین، اظهار کرد: «اقیانوس‌هند سومین‌اقیانوس بزرگ دنیا است که کشورهای بسیار مهمی در این منطقه حضور‌دارند و سه تنگه مهم باب المندب، مالاگا و هرمز بعنوان مثلث طلایی در این منطقه است.»
معاون عملیات نیروی دریایی ارتش با بیان اینکه وسعت منطقه این رزمایش 17 هزار کیلومتر مربع است، گفت: “از اهداف این رزمایش می توان به تقویت امنیت تجارت دریایی بین المللی، مقابله با دزدی دریایی و تروریسم دریایی، تبادل اطلاعات در حوزه امداد و نجات دریایی و تبادل تجربیات عملیاتی و تاکتیکی اشاره کرد.”
در این رزمایش سه ناو روسی و یک ناو موشک‌انداز چینی حضور دارند. ایده برگزاری رزمایش مشترک میان ایران، روسیه و چین جدید نیست و پیش از این بار‌ها مطرح شده بود. این موضوع از اردیبهشت ماه سال جاری با جدیت بیشتری نسبت به گذشته پیگیری شد. زمانی که فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران برای شرکت در جشن 70 سالگی نیروی دریایی ارتش آزادی بخش خلق چین به این کشور سفر کرد در دیدار با همتای چینی، دریابان شین جین لونگ دو دعوتنامه برای او برد، یکی دعوت برای مشارکت در رزمایش‌های دوجانبه دریایی با نیروی دریایی ارتش ایران و دیگری برای شرکت در رزمایش سه‌جانبه میان ایران، روسیه و چین. مرداد ماه امسال بود که دریادار خانزادی در پیگیری این دعوت خود در روسیه نیز دیدار‌هایی برای برنامه‌ریزی این رزمایش بی‌سابقه برگزار کرد. دریادار خانزادی که برای شرکت در رژه روز نیروی دریایی ارتش روسیه به سن‌پترزبورگ سفر کرده بود بعد از دیدار‌هایی با همتای روس خود، و رایزنی‌ها با هیات چینی در حاشیه رژه نظامی سن‌پترزبورگ، برنامه برگزاری رزمایشی مشترک میان نیروی دریایی ایران، چین و روسیه در شمال اقیانوس هند را قطعی کرد. حضور چین در کنار ایران و روسیه در یک همایش نظامی قابل توجه است که بازتاب وسیعی هم در رسانه‌های جهان داشته. چین به دلیل روابط گسترده با کشورهای عربی منطقه و همچنین موقعیت اقتصادی اش کمتر وارد برنامه‌های بحث برانگیز نظامی با ایران می‌شود. با این حال چین در این منطقه تحرکات دریایی دیگری هم داشته است. چین در جیبوتی یک پایگاه دریایی دارد و در بندر گوادر پاکستان نیز به دنبال ایجاد یک پایگاه نظامی دائمی است. در سال 2017 نیز چین با اعزام یک ناوگروه به منطقه خلیج فارس، مانور مشترکی با نیروی دریایی ارتش ایران اجرا کرد. اما روسیه در این ناحیه کمتر حضور دریایی داشته است. این مسئله به حضور گسترده آمریکا در منطقه و روابطش با کشورهای عربی باز می‌گردد. حالا این فرصت طلایی برای روسیه ایجاد شده که در این منطقه دریایی نیز تحرکاتی داشته باشد. رزمایش “کمربند امنیتی دریایی” برای ایران اهمیت ویژه‌ای دارد. هر سه کشور با این رزمایش پیام‌های مشخصی برای آمریکا ارسال می‌کنند، اما جدای از این برای رقبای منطقه‌ای ایران نیز دارای اهمیت و معنای ویژه‌ای است. برخی تحلیلگران معتقدند که این رزمایش می‌تواند معادلات تازه‌ای در منطقه ایجاد کند. با این وجود چین تلاش می‌کند نشان دهد این همگرایی در راستای اهداف پیچیده‌ای نیست. سخنگوی وزارت خارجه چین با بیان اینکه این رزمایش “شامل مراودات نظامی متداول بین کشورهای مختلف” است، افزود که اجرای آن هیچ تعارضی با اصول و رویه‌های رایج حقوق بین الملل و روابط دیپلماتیک ندارد. او تاکید کرد که انجام آن در شرایط حاضر “لزوما ارتباطی با تحولات و شرایط منطقه ندارد”.
رزمایش مشترک ایران، چین و روسیه، نشان می‌دهد که سیاست‌های این سه کشور به هم نزدیک است. این سه کشور با سیاست‌های ایالات‌متحده در منطقه به ویژه تشکیل ائتلاف دریایی در خلیج فارس که در گردهمایی منامه شکل گرفت، مخالفند. این مانور از نظر سیاسی و امنیتی اهمیت بسیار زیادی دارد. این اولین بار است اتفاقی اینچنینی در منطقه رخ می‌دهد و دو جناح در سطح نظام بین الملل در این منطقه حضور پیدا می‌کنند. یک جناج روسیه، چین و ایران هستند و جناح دیگر ایالات متحده و متحدینش. در ائتلاف دریایی آمریکا کشورهای عرب خلیج فارس حضور دارند. اما متحدان قدیمی ایالات متحده به ویژه اروپایی‌ها خیلی محکم به این ائتلاف نپیوسته اند. درست است که فرانسه در نشست منامه فعال بود، اما دیگر کشورهای اروپایی خیلی فعال نبودند به عنوان مثال وزیر دفاع بریتانیا گفت اگر این همگرایی نظامی در حوزه خلیج فارس با هدف فشار حداکثری به ایران باشد، ما از این همگرایی کنار می‌کشیم. این نشان می‌دهد اروپایی‌ها هم خیلی موافق سیاست‌های ترامپ نیستند و اگر هم به این ائتلاف پیوسته‌اند به خاطر سابقه قبلی و حفظ منافع خود در کشورهای عرب منطقه به ویژه عربستان و امارات است. بنابراین در کنار همگرایی منامه، همگرایی دیگری برای حفظ امنیت هرمز، دریای عمان و شمال اقیانوس هند شکل گرفته است. از منظر ژئوپلتیکی چین در این منطقه نفوذ بیشتری دارد. با توسعه بندر گوادر در پاکستان و همچنین امضای قرارداد‌هایی با عمان در رابطه با بندر صحم و صلاصه در آینده این رقابت‌ها روشن‌تر می‌شود. چینی‌ها به طور موقت از حالت دفاعی خارج شده اند، مقصر این موضوع هم آمریکاست. آمریکا در رابطه با مسئله تعرفه‌ها به چینی‌ها فشار زیادی وارد کرد وخسارت‌های سنگینی به این کشور وارد آورد. هرچند چینی ها پاسخ دادند اما این اقدام ترامپ چین را از حالت دفاعی خارج کرد. البته این کشور هنوز ملاحظات خود را به ویژه درباره کشورهای عربی جنوب خلیج فارس دارد. چین می‌خواهد به آنها بفهماند که هدفش آنها نیستند، بلکه هدف، فشار آوردن به ایالات متحده برای بالانس قدرت است. چینی‌ها از این بالانس قدرت به دنبال کاهش فشار‌های اقتصادی آمریکا هستند. اگر آمریکا با چین به توافق برسد ممکن است چین به سیاست‌های محافظه کاری خود باز گردد چرا که منافع قابل توجهی در کشورهای جنوبی خلیج فارس دارد. مسئله روسیه هم شبیه به مسئله چین است. روسیه از یک طرف با ایران و سوریه اتحاد و همگرایی نسبی قابل توجهی در منطقه دارد. از طرف دیگر روسیه با غرب به ویژه آمریکا اختلاف نظر‌هایی در موارد مختلف دارد. از مسائل عراق گرفته تا فلسطین و… مهمترین این اختلافات به تحریم‌هایی باز می‌گردد که غرب بعد از ماجرای کریمه علیه این کشور وضع کرد. غرب این تحریم‌ها را بر نمی‌دارد. این فشار‌ها باعث شده که روسیه جبهه جدیدی در مقابله با ایالات متحده ایجاد کند. آمریکا با قدرت نمایی ایران در خلیج فارس تضعیف شده و روسیه می‌خواهد با این اتحاد تازه فشار‌های اقتصادی علیه خود را کاهش دهد.
پیام این رزمایش برای اعراب این است که مراقب باشند تا درگیری در منطقه ایجاد نشود. عربستان، امارات و بحرین بر خلاف سه کشور دیگر عضو شورای همکاری خلیج فارس (قطر، کویت و عمان) تا چند ماه پیش به دنبال تحریک آمریکا، اسرائیل و کشورهای غربی برای حمله به ایران بودند. مانور ایران، چین و روسیه به کشورهای عربی این علامت را می‌دهد که جدای از این که نمی‌توان به ترامپ اعتماد کرد، اگر درگیری ایجاد شود، ایران هم پشتیبانانی دارد که ممکن است وارد تقابل شوند و این تقابل نهایتا به ضرر اعراب خواهد بود.