هشدارهای متقابل ایران و آمریکا به کجا می رسد؟
علی روغنگران
بامداد جمعه، آمریکا در اقدامی غیرمنتظره، سردار قاسم سلیمانی را در بغداد ترور کرد. در پی این اتفاق، تنش‌ها در خاورمیانه به شدت بالا گرفت. مقامات ایران همگی بر لزوم انتقام گیری از آمریکا تاکید می‌کنند. شورای عالی امنیت ملی ایران، با صدور بیانیه‌ای، از «انتقام سخت» ایران سخن گفته است. در این بیانیه آمده است: «انتقام سختی در انتظار جنایتکارانی است که دست پلید خود را به خون پاک سردار سلیمانی آغشته کردند. این جنایتکاران با انتقام سخت منتقمین خون سردار سلیمانی در زمان و مکان مناسب روبرو خواهند شد.»
تاکیدات ایران در زمینه انتقام گیری از آمریکا، بسیاری از دیپلمات‌ها و مقامات منطقه‌ای و بین المللی را به تکاپو انداخت. بسیاری از ناظران معتقدند که اقدام آمریکا در ترور یکی از معروف‌ترین سرداران ایران، تنش‌ها میان تهران و واشنگتن را به مرحله خطرناکی رسانده است. از همین رو، دو طرف منازعه (ایران و آمریکا) و همچنین طرف‌های سوم، تلاش‌هایی برای مهار تنش‌ها تا تشریح مواضع خود انجام می‌دهند. این تلاش‌ها را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
ایران
مقامات ایران تاکید می‌کنند که آمریکا با ترور فرمانده سپاه قدس، مرتکب اشتباه بزرگی شده است. از این رو، برای پاسخ دادن به آمریکا آماده می‌شوند. در همین راستا، مقامات بلندپایه ایران تماس‌ها با همتایان خارجی خود را بیشتر کرده اند. تحلیل مقامات ایران این است که پاسخ ندادن به آمریکا در ماجرای ترور سردار سلیمانی، کاخ سفید را جسورتر می‌کند. در نتیجه، ایران باید به اقدام جسورانه ترامپ در ترور سردار سلیمانی پاسخ مناسبی بدهد تا نوعی توازن و بازدارندگی در مقابل آمریکا ایجاد شود. ظاهرا برای توضیح همین نکته، رئیس جمهور حسن روحانی، به تازگی با همتای ترکیه‌ای خود، رجب طیب اردوغان، به طور تلفنی گفتگو کرده است. روحانی در این تماس تلفنی گفت: «باید در برابر اقدامات بی خردانه پاسخ داد و بی تردید سکوت در برابر متجاوز و ظالم، او را جسورتر خواهد کرد.»
به موازات تلاش‌های روحانی، دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران نیز برای جلب حمایت بین المللی از مواضع تهران به تکاپو افتاده است. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، بعد از ترور سردار سلیمانی، با وزرای خارجه کشور‌های ترکیه، عراق، عمان، آذربایجان، روسیه، تاجیکستان، چین، ارمنستان، دبیر کل سازمان ملل، رئیس اجرایی افغانستان و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تماس تلفنی داشته است. علاوه بر این، با محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر امور خارجه قطر، در تهران دیدار و گفتگو کرد. با توجه به اینکه ایران قول داده از آمریکا «انتقام سختی» بگیرد، همه این تحرکات ظاهرا با هدف توضیح حدود و گستره انتقام ایران صورت گرفته است. تهران، در عین اینکه بر انتقام گیری از آمریکا تاکید می‌کند، تمایلی به تنش‌زایی در منطقه ندارد. در واقع صرفا دنبال این است که اقدام جسورانه ترامپ در ترور سردار سلیمانی را بی‌پاسخ نگذارد.
آمریکا
اما از سوی دیگر، آمریکا به تشدید تنش‌ها در صورت انتقام گیری ایران تهدید می‌کند. آمریکایی‌ها می‌دانند ترور سردار سلیمانی بدون تبعات نخواهد بود. اما از احتمال واکنش گسترده ایران بیمناک و نگران هستند. از همین رو، دونالد ترامپ با هدف دلسرد کردن ایران از ضربه زدن به آمریکا، به بمباران 52 سایت در داخل ایران تهدید کرده است. عجیب‌تر آنکه ترامپ در توئیتی گفته برخی از این سایت‌ها، از نظر فرهنگی برای ایران اهمیت زیادی دارند. آمریکا به این جمع بندی رسیده است که ایران به ترور سردار سلیمانی پاسخ خواهد داد. شبکه سی ان ان مدعی شد دولت ترامپ به اعضای کنگره اطلاع داده است که ایران ظرف چند هفته از آمریکا انتقام می‌گیرد. به گزارش همین شبکه، مقامات شورای امنیت ملی، وزارت خارجه، پنتاگون و دستگاه‌های اطلاعاتی معتقدند که مسئله، این نیست که آیا ایران پاسخ میدهد یا نه. بلکه مسئله این است که ایران چه زمانی، کجا و چگونه پاسخ خواهد داد. پیش از این، مارک میلی، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا روز جمعه در پاسخ به این سوال که آیا امنیت آمریکا در خاورمیانه به خطر افتاده، گفت: قطعا نیرو‌های آمریکایی با خطراتی مواجه شده‌اند. در نتیجه، آمریکا هزاران سرباز اضافی به خاورمیانه اعزام کرد.
طرف‌های سوم
برخی کشور‌های منطقه برای جلوگیری از تبدیل تنش‌ها به جنگ میان ایران و آمریکا تلاش می‌کنند. دولت عمان، که سابقه میانجیگری میان ایران و آمریکا داشته، با صدور بیانیه‌ای خواستار گفتگو میان این دو کشور شد. اما علاوه بر کشور‌هایی مانند عمان که از تشدید تنش‌ها ابراز نگرانی می‌کنند، کشور‌های دیگری نیز وجود دارند که در ماجرای ترور سردار سلیمانی دخیل نیستند، اما پس از اوج‌گیری تنش‌ها میان ایران و آمریکا مواضع مشکوکی اتخاذ کرده‌اند. آلمان و بریتانیا، از جمله این کشور‌ها هستند. این دو کشور، مواضع نزدیکی به آمریکا گرفته اند. دومینیک راب، وزیر خارجه بریتانیا، در بیانیه‌ای گفته کشورش همیشه از «تهدیدات متجاوزانه» سپاه قدس آگاه بوده است. راب با نخست وزیر و رئیس جمهور عراق و تعدادی دیگر از متحدان بریتانیا تماس داشته است. وی با بیان اینکه آمریکا حق دارد از خود دفاع کند، سردار سلیمانی را تهدیدی منطقه‌ای قلمداد کرد. اولریکه دیمر، سخنگوی دولت آلمان، ترور سردار سلیمانی را واکنشی از جانب واشنگتن به سلسله‌ای از تحریکات ایران دانست. در خاورمیانه، تحرکات عربستان نیز افزایش یافته است. پادشاه این کشور با رئیس جمهور عراق تلفنی گفتگو کرده است. علاوه بر این، خالد بن سلمان، معاون وزیر دفاع و پسر پادشاه، فردا به آمریکا و بریتانیا سفر خواهد کرد. این مقام سعودی، در واشنگتن با مقامات بلندپایه کاخ سفید، وزارت خارجه و پنتاگون دیدار می‌کند. به هر حال، هم اکنون ناظران و بسیاری از محافل دیپلماتیک نفس‌ها را در سینه حبس کرده و منتظر نوع و ماهیت «انتقام سخت» ایران از آمریکا هستند. در این میان، این پرسش بی پاسخ مانده است که آیا ایران و آمریکا خواسته یا ناخواسته در حال نزدیک شدن به یک جنگ تمام عیار هستند یا اینکه این بار هم مانند بسیاری از بحران‌های قبلی از جنگ گسترده و مستقیم اجتناب خواهند کرد. باید منتظر ماند و دید هشدار‌ها و تهدید‌های متقابل ایران و آمریکا به کجا می‌رسد.