هدف از تئاتر کودک لذت است نه معروفیت
سعید بابایی
سفری به دهلی نو با جواد رحیم زاده
به مناسبت برگزاری جشنواره بین‌المللی هنر رایان در شهر دهلی‌نو قسمتی شد که من هم با گروه سیمرغ مشهد با آنان راهی این سفر فرهنگی باشم. از قبل رحیم زاده را می‌شناختم، اما هرگز برخوردی حضوری و هم‌سفری با یکدیگر نداشتیم. در گروه نمایش هندوستان ده کودک خردسال که از سر و کول یکدیگر بالا می‌رفتند و قرار بود در نمایش بازی خود را انجام دهند. من به عینه می‌دیدم که جواد رحیم زاده چگونه با حرکات دست و زبانِ نمایشِ کودکانه آنان را گرد هم می‌آورد و قصه‌های کودکانه‌اش با بازی‌های نمایشی همه را میخکوب کرده بود. در حقیقت کودک درون جواد رحیم زاده بسیار پویا و زیبا خود را یافته است. سيد جواد رحيم زاده، متولد 1350در مشهد است. وی ليسانس كارگردانی و مدرس، مربى تئاتر، نمايش خلاق در مدارس،کانون‌ها، دانشگاه تربیت‌معلم، هنرستان هنرهاى زيبا و آموزشگاه‌های آزاد است. او کارگردان برگزيده چند دوره جشنواره‌های تئاتر كودك و نوجوان همدان، رضوى، بندرعباس، تهران و بسيج كشورى و كارگردان برگزيده نمایش‌های كودك و نوجوان استان خراسان رضوى به مدت چهار سال متوالى و آشنايى با هنرنمايش از دوران مدرسه و حضور در فعالیت‌های دانش‌آموزی مدرسه است.
از سال ١٣٧١ به‌عنوان مربى تئاتر و معلم فعالیت‌های پرورشى و هنرى وارد مدرسه شد و به آموزش كودكان و نوجوانان در مدرسه پرداخت که تاکنون همچنان ادامه دارد. فعالیت‌های تئاترى، نويسندگى و كارگردانى بيش از ٧٠نمايش صحنه‌ای، عروسكى، خيابانى در سطح مدرسه و حضور در جشنواره‌های تئاتر مخصوص دانش آموزان و كسب عناوين مختلف برگزيده در سطح استان در کارنامه این هنرمند است، در این سفر با او به گفت‌وگو پرداختیم تا بیشتر با فعالیت‌های او و حرفهاش آشنا شویم.
تئاتر کودک خراسان را چگونه می‌بینید؟
تئاتر كودك و نوجوان خراسان داراى يك پيشينه تاريخى خوب است و بيش از پنجاه سال قدمت دارد و مردان بزرگى چون داوود كيانيان، مرحوم منصور همایونی، سعيد تشكرى، تيمور قهرمان، حمید قلعه‌ای بخشى از استادان هستند كه طى سال‌های متمادى براى رشد و ارتقاء اين هنر و اين بخش از تئاتر زحمات زيادى کشیده‌اند و اما امروز باهمت جوانان، افراد باسواد و اهل مطالعه و تحصیل‌کرده تئاتر كودك و نوجوان خراسان بخصوص مشهد رشد خوبى داشته و در روزهاى اوج خود به سر می‌برد. همين بس كه در اين چند سال در پايان هر اختتامیه‌ای و در جشنواره‌های تئاتر كودك و نوجوان درخشش هنرمندان خراسانى مثال‌زدنی است.
ارزیابی شما از نقش کودک در تئاتر امروز چیست؟
كودك امروز عجول است و تمركز كمترى دارد، او از زمانه خود جلوتر است و تئاتر براى او صرفاً يك سرگرمى نيست. او می‌خواهد ديده شود، می‌خواهد رقابت كند و دوست دارد روى صحنه انگشت‌نما باشد. او بازيگران مطرح و سلبريتى ها را می‌شناسد، می‌خواهد مانند آن‌ها معروف باشد و آن‌ها را الگوى تئاتر و سينمائى خود قرار می‌دهد. اين كمى خطرناك است چراکه بايد به كودك آموخت با حضور در تئاتر و تجربه يك نقش و يك زندگى جديد بايد لذت برد و بس.
آیا به تئاتر کودک با کودک معتقد هستید یا تئاتر برای کودک؟
هر دو لازم است. مهم نوع نگاه مربى و كارگردان به متن و طرح و نوع مطرح كردن پيام و لایه‌های زيرين متن است. چه با كودك و چه براى كودك شيرين و زيباست. هرچند كودكان حرف هم سن و سال‌های خود را بيشتر می‌فهمند و بهتر هم ذات پندارى می‌کنند.
آیا متن‌های مناسب کودک با مخاطب ارتباط برقرار می‌کنند؟
متن خوب داراى قصه‌ای خوب و نگاهى خلاقانه است. نوعى نگاه تازه به يك موضوع تربيتى و اخلاقى می‌تواند در كنار قصه‌ای نه‌چندان پیچیده و ساده و روان يك متن مناسب كودك باشد. البته براى نوجوان رمزگشایی و معما بودن و پيچيده بودن در كنار نوع آورى و خلاقيت اثر بيشترى بر مخاطب می‌گذارد. ضمن اينكه بايد مستقيم گويى را براى هميشه فراموش كنيم و در لفافه و با استعاره و تمثيل براى مخاطب كودك و نوجوان حرف بزنيم.
نقش شعر و موسیقی در تئاتر کودک را چگونه می‌بینید؟
شعر، موسيقى، آواز و ريتم ركن اساسى تئاتر كودك و نوجوان است. مفاهيم و پیام‌ها را می‌توان به شعر تبديل كرد. می‌توان از موسيقى به‌عنوان روح يك نمايش كمك گرفت و با موسيقى هيجان و جانى تازه به نمايش بخشيد. شعر بايد به مخاطب براى درك بهتر نمايش كمك كند. شعر، آواز و موسيقى بايد در نمايش شخصيت داشته باشد و صرفاً براى پر كردن زمان و يا ايجاد سروصدا و هيجان مورداستفاده قرار نگيرد.
چگونه می‌شود تئاتر کودک را اعتلا بخشید؟
براى اعتلاى اين هنر ابتدا بايد هنرمندان اين عرصه را شناخت. بايد از پيشكسوتان تجليل كرد، بايد جوانان را تشويق و آموزش داد، بايد سخت‌افزار اين هنر يعنى سالن مخصوص تئاتر كودك و نوجوان احداث كرد، بايد تئاترهاى روى صحنه را ديد، نقد و بررسى كرد و موردحمایت قرار داد، بايد در جشنواره‌های مختلف ملى و بین‌المللی شركت كرد، بايد کارگاه‌های آموزشی بین‌المللی را تجربه كرد، بايد كتابخانه اختصاصى، بانك فيلم، نمايشنامه، آرشیو دكور، لباس و موسيقى را ساخت و در اختيار علاقه‌مندان قرار داد و بايد تئاتر مدرسه و تئاتر دانش‌آموزی را جدى گرفت، باید استعدادیابی و درنهایت بايد نويسندگان را تشويق به نوشتن متون براى كودك و نوجوان كرد.
نقش ارگان‌های حمایتی برای تئاتر کودک را چگونه می‌بینید؟
ارگان‌ها می‌توانند حاميان خوبى براى اين بخش از تئاتر باشند. هرچند طى سال‌های اخير حوزه هنرى خراسان رضوى و موسسه آفرینش‌های هنرى استان قدس رضوى حاميان خوبى براى تئاتر كودك و نوجوان بوده‌اند اما زمانى می‌توان اميدوار بود كه تمام ارگان‌های دولتى و غیردولتی خود را مكلف و موظف به حمايت از تئاتر كودك و نوجوان بدانند و به اين مهم برسند كه ريشه تمام آموزش‌ها و تمام پیشرفت‌ها در كودكان است و اين نياز به آموزش دارد و چه ابزارى بهتر از تئاتر تا بتوان با زبان هنر و به كمك اين وسيله خوب کمک‌آموزشی، اخلاق و هنر و تربيت و تعهد را در دل و ذهن كودكان اين سرزمين نهادينه كرد. سخن آخر اينكه بايد و بايد در هر مدرسه و مهد و هر كانون و هر جا كه كودكان هستند يك مربى متخصص تئاتر داشت تا بتوان از فوائد بسيار زياد اين هنر ناب و معجزه‌گر برای رشد و تربيت كودكانمان استفاده كنيم.
به اميد آن روز جواد رحیم زاده خوب و دوست‌داشتنی شهرمان را با کودک درونش تنها می‌گذارم برای بازی‌های نمایشی کودکانه‌اش با کودکان سرزمینمان…