اعمال تحریم های جدید به چه معناست؟
علی روغنگران
دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا (اوفک)، با صدور بیانیه‌ای، تحریم‌های جدیدی را علیه چند شرکت خدمات هوایی و کشتیرانی مرتبط با ایران اعمال کرد تا نشان دهد که «کارزار فشار حداکثری» کاخ سفید علیه ایران ادامه خواهد یافت. سه عامل فروش شرکت ماهان ایر در امارات و هنگ کنگ، دو شرکت کشتیرانی مستقر در تهران و عمان، دو کشتی تحت پرچم ایران و یک بازرگان ایرانی به نام عبدالحسین خدری در لیست تحریم‌های جدید آمریکا دیده می‌شوند. براساس بیانیه اوفک، شرکت‌های «گیت ویک ال ال سی» مستقر در دوبی، «شرکت مسافرتی و گردشگری جهان دستینیشن» مستقر در دوبی و «شرکت خدمات هوایی گومئی» مستقر در چین به ادعای ارتباط با شرکت ماهان ایر که از سال 2011 تحریم شده بود، در لیست تحریم‌ها قرار گرفتند. در تحریم‌های جدید یک نکته قابل توجه است. ماهان ایر در سال 2011 به ادعای حمایت از سپاه قدس تحریم شده بود. اکنون بار دیگر، بر اساس فرمان اجرایی شماره 13382 تحریم شده است. اما این بار منطق تحریم ماهان ایر متفاوت است. این فرمان اجرایی، افراد و شرکت‌های دخیل در اشاعه تسلیحات کشتار جمعی و حامیان آن‌ها را هدف قرار می‌دهد. به عبارت دیگر، اکنون ماهان ایر به اشاعه تسلیحات کشتار جمعی متهم شده است. چنین اتهامی، عجیب به نظر می‌رسد چرا که تا حالا گزارش معتبری درباره جابجایی تسلیحات کشتار جمعی توسط ماهان ایر منتشر نشده است. در گذشته، این شرکت به کمک کردن به فعالیت‌های منطقه‌ای سپاه متهم شده بود.
تحریم‌های جدید در شرایطی اعمال شد که بار دیگر گمانه‌هایی درباره احتمال ذوب شدن یخ‌های روابط ایران و آمریکا مطرح می‌شود. به تازگی ایران و آمریکا، در اقدامی نادر، با وساطت سوئیس دو زندانی میان خود مبادله کردند. برخی ناظران معتقدند که این تبادل می‌تواند مقدمه‌ای برای گفتگو‌های دو طرف درباره سایر موضوعات باشد. خصوصا که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در واکنش به آزاد شدن یک زندانی آمریکایی در ایران، از این کشور تشکر کرده و گفته این امر نشان داد که می‌توان با ایران توافق امضا کرد. به موازات تبادل زندانیان، گزارش‌هایی از احتمال احیای وساطت ژاپن میان ایران و آمریکا منتشر می‌شود. دیپلمات‌های ایران و ژاپن مشغول هماهنگ‌سازی و زمینه‌سازی برای سفر رئیس‌جمهور حسن روحانی به ژاپن هستند. مقدمات این سفر فراهم شده و بر اساس گزارش‌های رسانه‌های ژاپنی، روحانی 20 دسامبر (29 آذرماه) به ژاپن سفر می‌کند. همین رسانه‌ها می‌گویند روحانی دنبال بن بست شکنی در زمینه توافق هسته‌ای 2015 ایران است. در همین رابطه، روزنامه ژاپن تایمز، با اشاره به سفر آتی روحانی، نوشت شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن، ظاهرا نقش واسطه را بازی می‌کند. پیش از این نیز ژاپن سعی کرده بود میان ایران و آمریکا وساطت کند. در ماه ژوئن (خرداد) نخست وزیر ژاپن، برای نخستین بار در چهل سال گذشته به تهران سفر کرد و حتی پیامی از جانب رئیس جمهور آمریکا به رهبری انقلاب منتقل کرد که البته رهبری از پذیرش پیام امتناع کرد. با این حال، ژاپن اعلام کرد که به تلاش‌های دیپلماتیک خود در زمینه تنش‌زدایی در خاورمیانه ادامه خواهد داد. ظاهرا، سفر روحانی به ژاپن در راستای همین تلاش‌هاست. افزون بر این، ساعاتی پیش از اعمال تحریم‌ها علیه ایران، حسن روحانی گفته بود دولتش برای غلبه بر تحریم‌ها از طریق مذاکرات مصمم است. اما در بحبوحه این تحرکات، آمریکا تحریم‌های جدیدی علیه ایران اعمال و چشم انداز موفقیت تکاپوی دیپلماتیک ژاپن را تیره و تار کرد. تحریم‌ها اولین اقدام رسمی آمریکا علیه ایران بعد از تبادل زندانیان بود. به نوشته روزنامه واشنگتن پست، برخی مقامات دولت ترامپ درباره اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران، آن هم فقط چند روز بعد از آزاد شدن ژیو وانگ، زندانی آمریکایی در ایران، هشدار داده بودند. اما تصمیم گیران دولت ترامپ توجهی به این هشدار نکردند. به گفته همین روزنامه، تحریم‌های جدید برای ارسال این پیام طراحی شده بودند که کارزار فشار حداکثری ادامه خواهد داشت مگر اینکه ایران رویه خود را در چندین حوزه، از جمله برنامه هسته‌ای، آزمایش موشک‌ها و حمایت از شبه‌نظامیان در منطقه، تغییر دهد. در همین رابطه، آرون دیوید میلر، مذاکره کننده سابق آمریکا در امور خاورمیانه و همکار فعلی موقوفه کارنگی، به واشنگتن پست گفت: «پیام (تحریم‌های جدید) این است: مذاکرات موفق درباره گروگان‌ها را با کارزار فشار حداکثری‌مان، که ادامه خواهد داشت، اشتباه نگیرید. شما (ایران) درحال آسیب دیدن هستید و ما قصد داریم سطح درد را بالاتر ببریم.»
افزون بر این، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، با اشاره به تبادل زندانیان صریحا گفت: «ما سیاست‌مان را تغییر نمی‌دهیم.»
اما اگر کمی به عقب‌تر برگردیم، رویکرد فعلی آمریکا بعد از تبادل زندانیان، یادآور سال 1989 است. زمانی که علی اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس‌جمهور وقت ایران، از اظهارات جورج بوش پدر مبنی بر اینکه «حسن نیت، حسن نیت ایجاد می‌کند»، استقبال کرد و در ازای آزاد کردن دارایی‌های توقیف‌شده ایران به آزادی گروگان‌های آمریکایی در لبنان کمک کرد. اما پس از آزادی گروگان‌ها، آمریکا نه تنها حسن نیتی نشان نداد بلکه فشار‌ها بر ایران را نیز تشدید کرد. بعد‌ها همین رویکرد در دولت سید محمد خاتمی هم تکرار شد. تاکید پمپئو بر عدم تغییر سیاست کشورش در مقابل ایران در حالی صورت می‌گیرد که روحانی این هفته به ژاپن سفر می‌کند. شواهد و قراین حاکی از این است که آبه ممکن است بار دیگر بین تهران و واشنگتن وساطت کند. از این رو، پرسشی که الان مطرح شده این است، چنانچه آمریکایی‌ها انعطاف نشان ندهند، شینزو آبه چه خواهد کرد؟
اعمال تحریم علیه ایران در دوره‌هایی که تکاپوی دیپلماتیک میانجیگران شدت می‌گیرد، الگوی جدیدی نیست. دولت ترامپ در چند مورد از این الگو استفاده کرده است. در ماه‌های گذشته، زمانی که فرانسوی‌ها برای صدور معافیت نفتی برای ایران در واشنگتن لابی گری می‌کردند، دولت آمریکا تحریم‌های نفتی را تشدید کرد. یا اینکه، کمی پیش از سفر شینزو آبه به تهران در ماه ژوئن، وزارت خزانه داری آمریکا تحریم‌های نسبتا گسترده‌ای علیه صنعت پتروشیمی ایران اعمال کرد. امری که احتمالا در شکست ماموریت آبه بی‌تاثیر نبود. حالا هم چند روز قبل از سفر روحانی به ژاپن، تحریم‌های جدیدی اعمال شد.