از واقعیت تا خرافات
عاطفه خوافیان
شاید از نگاه برخی روشنفکرانی که طلسم و جادو را خرافه‌ای بیش نشمرده جالب باشد که ما آیات و روایات زیادی در خصوص جادو و طلسم داریم که این بیان‌گر خرافه نبودن آن است.
این روزها با توجه به جامعه صنعتی و آسیب‌های که گریبان‌گیر عامه مردم اعم از مشکلات اقتصادی و انواع آسیب‌های اجتماعی و شیوع حس ناامیدی و تهی بودن در مردم شنیدن جملاتی از قبیل دست به هرکاری میزنم گرهی در آن وجود داشته یا اینکه زندگیم به کل به هم گره خورده و احساس ناتوانی دارم بسیار شایع شده است تا جایی که چندی پیش وفتی در مطب یکی از متخصصین پزشکی منتظر رسیدن نوبتم بودم خانمی آرام کنارم خزید و سر صحبت را با من باز کرد و از چرایی حضورم سوال کرد و در مقابل بهم شماره‌ای داده و گفت شاید علت این همه بیماری فراتر از جسم بوده مربوط به دنیای طلسم و جادو شود و شاید دشمنی در نزدیکی خود داری که با انداختن این گره‌ها در زندگیت قصد گرفتن خوشی را از تو دارد پس بهتر است با این شماره تماس بگیری تا برایت سرکتابی باز کند و شاید خدا خواست و این همه مشکل به یکباره از بین برود.
شنیدن این جملات و ردو بدل چنین شماره‌هایی بسیار شایع شده است.
اما به‌راستی باید دید که آیا همه‌ی این‌ها در حالت عادی بوده و یا اتفاق و حادثه پنهانی پشت ماجرا قرار دارد؟
عوامل موفقیت
برای اینکه کاری در زندگی ما با موفقیت انجام بشود یا نه عوامل بسیاری وجود دارند که شمارش آن‌ها زمان زیادی را می‌طلبد. از ایجاد عوامل برکت‌زا در زندگی گرفته تا انجام آنچه که برکت و رحمت را از زندگی دور می‌کند. برای آشنایی بیشتر با این امور کتاب‌هایی تاکنون تألیف شده‌اند که کمک شایانی را به بالا بردن کیفیت زندگی اسلامی مسلمانان داشته و دارند. کتاب‌هایی مانند مفاتیح‌الحیات، نهج‌الرسول و حلیه‌المتقین که هرکدام معدنی از معارف هستند که کاربرد زیادی را در زندگی امروز انسان دارند، اما در اینجا قرار است به یکی از عوامل جدی گرفتاری انسان‌ها بپردازیم؛ یعنی سِحر و جادو.
در قرآن کریم سوره شعرا آیه 41 که پیرامون مواجهه حضرت موسی (ع) با ساحران است، قرآن به وجود جادوگران تصریح می‌کند.
آنچه که مٌسَلَم است این است که قرآن کتابی عاری از هرگونه خطا و اشتباه است پس اگر از لفظ “ساحر” در این آیه استفاده کرده است یعنی اصل وجود داشتن سِحر و جادو را قبول داشته و به‌تبع آن، کسانی را که با استفاده از آن شیوه به مقابله با حضرت موسی آمده‌اند را ساحر یعنی جادو کننده نامیده است.
جادو یکی از بزرگ‌ترین گناهان کبیره در دین اسلام است. این گناه پشتوانه رذیلانه‌ای را در عاملانش دارد.
جادو به گفته شرع مقدس به شِرک نزدیک است.
این بدان معنا نیست که هر گره‌ای که در زندگی‌مان ایجاد شود سریع گمان به جادو شدن خود ببریم. گاهی اوقات اعمال و رفتار ما باعث ایجاد موانع و مشکلاتی در زندگی‌مان می‌شوند. گاهی هم مصلحت خداوند آن است که آن خواسته شخص انجام نشود و یا اینکه فعلاً زمان آن فرانرسیده است.
با توجه به اینکه بسیاری از مردمان خود را درگیر جادو کرده و گاها برخی از افراد سودجو بادست گذاشتن بر روی نقاط ضعف و احساسات انسان‌ها مشکلات مردم را راهی برای سواستفاده و غارتگری دانسته بر آن شدیم تا با یک آسیب‌شناس و روان‌شناس بالینی در این خصوص صحبت کرده و نظرات ان‌هارا جویا شویم.
یک روان‌شناس بالینی و هیپنوتراپیست می‌گوید:کاربردهای جادو در ایران کهن، نیز مانند تمدن های پیشین، گوناگون و متفاوت بوده است. میان ایرانیان کهن جادو درمانی نیز جایگاهی والا داشته است.
جادوی سیاه و سفید
به گزارش صبح امروز بهناز شیبانی نوقابی می‌افزاید: از بررسی اوستا و کتب زرتشتی چنین بر می‌آید که جادوی سیاه یا جادوی آزاررسان را گناه دانسته که در برابر آن جادوی سفید و تعویذها و افسون‌ها و سحرشکن ها وجود دارند و یکی از نکات مهم، جادو درمانی
خطاب به اریامن، ایزد شفابخشی » ایریما ایشیو « است که به صورت دعا به بیماران پرداخته می شده است.
وی تصریح می‌کند: در یش تها، دعای است و در همین کتاب، گونه ای از طبابت با طلسمهای مقدس آمده است و قدرت های جادویی به پر شاهین در نبرد نسبت داده شده است. در وندیداد نیز درباره ی پنهان کردن ناخن و ریزه‌های مو نکاتی آمده است.
نوقابی بیان می‌کند:دیوان می‌توانند تغییر شکل دهند و در انواع افسونگری چیره دست باشند. شاید همین پیشینه غنی در این باب است که باعث شده جادوکاری هنوز در برخی مناطق ایران وجود داشته باشد.
وی ادامه می‌دهد: در کتاب‌های ادعیه نیز با قسم‌هایی که برای درخواست‌ها در غالب دعا مطرح میشود به نوعی بیان کننده، تمسک به اوراد مختلف هست.
باورهای خرافی
این روان‌شناس بالینی توضیح می‌دهد: باورهای خرافی اموری هستند درباره آنچه وجود دارد و در واقعیت هست. به بیان وسیع تر می توان باورها را معادل جهان بینی دانست که از جنس فکر و ذهن “شناختی” است و می‌تواند تمامی عقاید، بینش‌ها، اسطوره‌ها، عقاید قالبی و حتی خرافات را شامل شود.
جادو در سایه جهالت
شیبانی نوقابی اذعان می‌کند: مراد از باورهای خرافی بخشی از عقاید، آداب و رسوم و رفتارهای فردی و اجتماعی است که نه با موازین عقلی توجیه پذیرند و نه بر ادیان اصیل توحیدی انطباق دارند. اما در تمام جوامع در کنار عقلا و مؤمنان، در برخی از جوامع، به
حیات خود با قدرت، ادامه می دهند. این گونه باورها که در سایه ی ناآگاهی و جهالت عامه ی مردم، هستی یافته‌اند.
وی اظهار می‌کند: این باورها و رسومات بازمانده از عصر جادوگری است که به عینه با تغییراتی تا به امروز
رسیده اند.
اوج خرافه پرستی ایرانیان در زمان قاجار
شیبانی نوقابی می‌گوید: باورهای خرافی در تاریخ ایران در زمان قاجار به اوج خود می رسد. این پدیده به خصوص بین زنان قاجار شدیداً رایج بوده و بازار داغی را برای رمالان و دعانویسان درست کرده بود. دعانویسان نه تنها برای بیماری های فیزیکی و روانی، که حتی برای بیماری‌های دام ها و چارپایان و دفع آفات کشاورزی انواع و اقسام طلسم و تعویذ را توصیه می کردند ، در همان زمان، میرزا فتحعلی آخوندزاده علت اصلی گرایش زنان ایرانی به خرافات و جادو و طلسم را ناشی از جهل و بی‌سوادی عارضی و خشونت رفتار مردان و مفاسد اخلاقی مردان می‌دانست.
وی تبیین می‌کند: به نظر می رسد واژه طلسم بیشتر در موارد اشیاء آئینی و اسطور های به کار می رود. بدین معنی که اسطوره‌ها در علائم و رموز به شکل طلسم جان می‌یابند و ایجاد فعل میکنند. حرزها و تعویذها بیشتر به شکل حروف و اعدادهستند و بازدارنده فعل هستند و آشکارا در متون مذهبی از آن ها یاد شده است بدین صورت تقدسی پیدا می کنند و بیشتردر علوم خفیه به آن ها پرداخته می شود.
جادو از منظر فروید
فروید درباره جادو می گوید: انسان ها برای تسلط بر همنوعان و جانوران و اشیاء و یا بهتر است بگوییم تسلط بر ارواح انسان‌ها و جانوران و اشیاء متوسل به نظام اشاراتی می‌شوند که به جادوگری، سحر و افسون مشهورند.
به نظر هوبرت وموس و فروید جادوگری یک برنامه جزیی زنده بینی است. در اینجا اعتقاد بر این است که سحر و جادو تفاوت دارند. سحر چیزی نیست جز هنر نفوذ در ارواح و معاشرت با آن‌ها همان‌طوری که در شرایط مشابه با انسان رفتار می‌کنیم؛ یعنی تسکین و تشفی آن‌ها و سازش با آن‌ها و جلب محبت و مساعدت آن ها، تهدید و ارعاب آن ها، سلب قدرت از آن ها و تحت مالکیت درآوردن آن ها. لیکن در جادو از ارواح صرف نظر می کنیم و در واقع عوض استفاده از شیوه روان شناختی متداول، از روش های
ویژه ای سود می بریم. در جادو، در مواردی که ظاهراً هنوز روحانی شدن طبیعت رخ نداده، به کار گرفته می شود. جادو یک ارتباط خیالی به جای یک ارتباط واقعی است.به گونه ای که فریزر بیان می کند، انسان اشتباه ها روابطی را که میان اشیاء در ذهن او وجود دارد با روابطی که در عالم
واقعی و در طبیعت میان آن هاست اشتباه می گیرد. در نتیجه، فکر می کند چون قادر است در ارتباطاتی که در ذهن او بیناشیاء وجود دارد مداخله کند، می تواند در عالم واقع نیز طبیعت را به نفع خود تغییر دهد.
روانشناسی و جادوگری دو علم نزدیک به هم
شیبانی نوقابی می‌گوید: مطالعات حاکی از این است که در میدان کار روانشناسی بالینی حدود 33 درصد از بهبود
بیمار تنها توسط رابطه خوب درمانگر و درمانجو ‘راپورت’تبیین می شود. ماهیت چنین رابطه ای می تواند در دیدار با یک جادوگر نیز شبیه سازی شود.
دعانویس ها با لای کتاب باز کردن چیزهایی را بیان کنند که ایجاد احساس نیاز برای رفع آن بوجود آید توسط مراجعانشان بتوانند به مقاصد مالی خود برسند. افراد برای رفع اثر اضطراب که ناشی از ناامیدی‌های فردی،خانوادگی و اجتماعی تن به چنین اقداماتی میزنند و هزینه های گزافی بر خانواده تحمیل میکنند، این در حالی اتفاق می افتد که در واقعیت همان تاثیر انرژی ذهنی خود افراد است.
در ادامه با مجید ابهری آسیب‌شناس اجتماعی به صحبت نشسته تا از منظر یک جامعه‌شناس نیز به ابن پدیده نگاه کنیم.
مخالفت روحانیون پیشگام با رمالی
این آسیب‌شناس اجتماعی و جامعه‌شناس گسترش خرافات را یکی از چالش‌های اساسی فرهنگ اصیل جامعه دانست و می‌گوید:هر چند از دیرباز فال و رمالی و توسل به طلسم و جادو جزو باورهای انحرافی موجود در جوامع مخصوصا جامعه ما بوده اما روحانیون پیشگام،صاحب نظران دینی همواره اینگونه مسائل مخالفت آشکار داشته‌اند.
مجید ابهری می‌افزاید: بین ذکر و دعا برای گشایش در امور دنیوی با رمالی و طلسم و جن‌گیری تفاوت فاحشی وجود دارد اما عامه مردم این دو را با هم یکی می‌پندارند.
وی بیان می‌کند: باید ابراز تاسف کرد که بیشتر مراجعان به این افراد کلاه‌بردار از میان بانوان بوده و اغلب دارای تحصیلات بالایی نیز هستند.
ثروت‌های بادآورده
ابهری تبیین می‌کند:گرفتن انواع فال نخود و ورق و .. توسط افرادی که هیچ تخصصی نداشته و تنها با سواستفاده از سادگی مردم به پول و ثروت‌های کلان و بادآورده دست می‌یابند،رونق گرفته و حتی این افراد برای خود منشی‌هایی در نظر گرفته و برای انجام فال مدت‌های طولانی ۴۰ روزه مشخص میکنند.
ابهری توصیح می‌دهد: این افراد با استفاده از ابزارهای شیادانه پول‌های هنگفتی که گاها چند برابر حقوق ماهیانه اساتید دانشگاه و افراد زحمت‌کش جامعه است را یک‌روزه به جیب میزنند.
وی تشریح می‌کند: ما باید از طریق رسانه‌ها به مردم این آگاهی را بدهیم که طلسم و رمالی کارهایی متناقض در اسلام بوده و بسیاری از مشکلاتی که در زندگی وجود دارد از طریق ذکرهایی که در احادیث معتبر آمده قابل حل و فصل بوده و برای حل مشکلات زناشویی باید به سراغ یک کارشناس در این حوزه رفته تا این مشکلات به صورت ریشه‌ای حل شود.
جادوگری یک جرم است
این کارشناس آسیب‌های اجتماعی اشاره می‌کند: متاسفانه افراد جامعه کمتر به توصیه‌های امنیتی انتظامی و قضایی در این خصوص توجه کرده و به دام این شیادان که گاه به دست‌درازی‌های ناموسی می‌انجامد گرفتار می‌شوند.
وی بهترین راه مقابله با این افراد را شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی و نشان دادن ماهیت واقعی این افراد دانست و اظهار می‌کند: اعلب این افراد که هنگام مراجعه خود را صاحب استعداد و انرژی‌های عجیبی می‌دانند در هنگام دستگیری داشتن هر توانایی و استعداد ماورایی را انکار کرده و استفاده از این روش را تنها راهی برای کسب درآمد خود اعلام میکنند.
ابهری اذعان می‌کند: از ان‌جا که این افراد تنها از راه فریب دادن عامه مردم به پول‌های زیادی دست یافته تنها راه مقابله با ان‌ها را بالابردن سطح آگاهی و فرهنگ جامعه دانست.
ترویج خرافه
وی بیان می‌کند: خرافات و ترویج ان نفوذ راهی انحرافی به باورهای دینی بوده اگر چه این رفتارها به باورهای اصیل دینی ما نمی‌توانند آسیبی وارد کنند اما در این میان هستند افراد ساده‌لوحی که اینگونه مسائل را وابسته دین دانسته و در صورتی که با این روش به نتیجه مطلبوب نرسیده به نوعی از دین‌زدگی مبتلا می‌شوند.
آگاه‌سازی مردم
ابهری خاطرنشان می‌کند: اولویت اول کارشناسان و صاحب‌نظران دینی در وهله اول بایستی آگاه سازی مردم باشد و به مردم این باور را منتقل کنند که اینگونه رفتارها هیچ ارتباطی با دین و کتب دینی نداشته و با بالابردن سطح اگاهی نباید اجازه دهیم این افراد دین و عقاید دینی را وسیله‌ای برای شیادی و کسب درآمد خود بدانند.
حقیقت جادو
شایان ذکر است که بسیاری از مراجع تقلید رمالی و طلسم و جادو را باور داشته و آن را حقیقتی آشکار در دین اسلام می‌پندارند اما این افرادی که در حال حاضر در سطح جامعه مشغول کسب درآمد از این راه هستند شیادانی بیش نبوده و بیان میکنند : این علم تنها در دست معدود افرادی بوده که برای کسب این علم سختی‌ها و ریاضت‌های بسیاری را باید متحمل شوند. و البته باور به جادو نه تنها در میان ایرانیان بلکه انگلیسی‌ها نیز باور عمیقی به جادو دارند و این واقعیت محدود به جغرافیای ما نمی‌شود.ش