عیدی دولت روحانی به مردم
انسیه سروش
علی‌رغم رد کردن اخبار مبنی بر افزایش نرخ بنزین و سهمیه بندی آن، در ساعت صفر روز 24 آبان، سهمیه‌بندی بنزین با افزایش
سه برابری آغاز شد. این طرح درحالی اجرا شد که لایحه آن در مجلس رد و اکثریت نمایندگان مخالف افزایش قیمت بنزین بودند.
احمد امیرآبادی فراهانی، عضو هیات رئیسه مجلس چند روز پیش در صفحه شخصی خود در توییتر درباره افزایش قیمت بنزین نوشته بود: شنیده شده دولت در چند روز آینده برای جبران کسری بودجه، سهمیه‌بندی بنزین را اجرایی می‌کند و قیمت را افزایش می‌دهد … دولت باید طبق قانون هدفمندی یارانه‌ها بخشی از درآمد افزایش قیمت بنزین را به حساب مردم واریز و بخشی را صرف دارو و درمان کند.
پس از این ماجرا، فاطمه کاهی (سخنگوی شرکت پالایش و پخش) گفت: «تاکنون مصوبه‌ای در این باره ابلاغ نشده و اطلاعی هم از برنامه دولت و مجلس در این باره نداریم.» پیش‌تر هم علی ربیعی، سخنگوی دولت گفته بود: «هیچ برنامه‌ای برای سهمیه‌بندی و اصلاح قیمت بنزین تعیین نشده است.»
اما در روز 24 آبان، شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران با صدور اطلاعیه‌ای درباره طرح مدیریت مصرف سوخت اعلام کرد که براساس مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران محترم سه قوه، از ساعت صفر روز ۲۴ ماه آبان سهمیه‌بندی بنزین برای تمام وسایل نقلیه بنزین‌سوز، با قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای ۱۵۰۰ تومان وهر لیتر بنزین آزاد سه هزار تومان، انجام می‌شود.
در همین رابطه به سراغ کارشناسان اقتصادی رفتیم و از منظر آن‌ها موضوع را بررسی کردیم.
انتخاب راه حل اشتباهی که نتیجه آن را قبلا دیده‌ایم
عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد گفت: بنزین از آن دست از مسائلی است که تقریبا همه اقتصاددانان بر نادرستی سیاست‌ها اتخاذ شده آن ، اتفاق نظر دارند و ضمنا از معدود مسائلی است که اتفاق نظر کمی مبنی بر اصلاح و بهبود آن وجود دارد. عجیب این است که از بین راه‌حل‌های مختلف دقیقا همان راه‌حل سال‌های پیش که خطاهای سیستماتیک آن نیز دیده‌شد، انتخاب شده است.
مهدی فیضی گفت: این تغییر نرخ بر روی اقلام دیگر از دو بعد افزایش هزینه‌های حمل و نقل و بعد روانشناختی تاثیر خواهد داشت اما تاثیرش آن‌قدر چشم‌گیر نیست که دلیل بر تعلل تغییر نرخ در سال‌های پیش از این باشد.
وی خاطر نشان کرد: اتخاذ سیاست تغییر قیمت برای نزدیک شدن به قیمت تعادلی درست است اما شیوه اعمال آن درست نیست و ایرادهای اساسی دارد. فاصله قیمت کنونی با قیمت تعادلی زیاد است و تا زمان رسیدن به قیمت تعادلی دولت باید از قشر آسیب‌پذیر حمایت کند تا فشار کمتری بر آن‌ها وارد شود. در حال حاضر یارانه سوخت به افراد ثروتمند بیش‌تر پرداخت می‌شود که این با اصل تعریف یارانه در تضاد است. در سیستم فعلی هر کس که تعداد ماشین بیش‌تری دارد از یارانه بیش‌تری استفاده می‌کند در حالی که قشر ضعیف که شاید خودرویی نداشته‌باشند، باید این یارانه را دریافت کند.
فیضی اضافه کرد: دو ایراد اساسی در این تصمیم‌گیری وجود دارد. ایراد اول تعیین نرخ ثابت برای بنزین است در حالی‌که نرخ بنزین متاثر از نرخ نفت و همانند طلا غیر ثابت است. در سراسر دنیا نرخ بنزین متغیر و وابسته به میزان عرضه و تقاضا تغییر می‌کند اما در کشور ما نرخی ثابت گاها برای سال‌ها تعیین می‌شود. نکته‌ای که در این سیاست‌گذاری باید رعایت می‌شد عدم نرخ‌گذاری ثابت و تغییر نرخ با شیبی ملایم به سمت نرخ تعادلی بود. ایراد دوم تعهد دولت مبنی بر اختصاص کامل مبلغ دریافتی از محل افزایش نرخ بنزین به اقشار کم‌درآمد است. این تعهد ممکن است همانند جریان هدفمندی یارانه‌ها باعث ایجاد عدم تعادل در بودجه و ایجاد تورم شود. همان‌طور که ثابت شدن نرخ مشکل‌ساز خواهد بود ثابت بودن این تعهد نیز مشکلاتی را در پی خواهد داشت.
بنزین دونرخی عامل فساد است
وی با ابراز تاسف از تجربه ناموفقی که بارها در کشور تکرار شده و می‌شود گفت: هر کالایی که دونرخی شود سبب ایجاد فساد می‌شود، بنزین دونرخی هم مانند دلاری دونرخی، عامل ایجاد فساد می‌شود.
فیضی اضافه کرد: خبر بدی که قابل پیش‌بینی است، اضافه شدن تبصره‌هایی مبنی بر اختصاص راندهای خاص به افرادی مشخص است که بتوانند از سهمیه بنزین با قیمت کمتر استفاده کنند، که این خود به فساد بیش‌تر منجر می‌شود. لابی‌هایی صورت خواهد گرفت که بتوانند از بنزین با نرخ پایین‌تر به نفع خود استفاده کنند اما نرخ تعیین کننده در بازار قیمت بالاتر است. برای حل این مشکل دولت باید به جای پرداخت یارانه به ماشین به کد ملی افراد این یارانه را پرداخت کند تا افراد فقیرحاشیه نشین و روستانشین که خودرویی ندارند از این یارانه سهمی داشته باشند در حالی که با اختصاص یارانه به ماشین، افراد طبقه ثروتمند که تعداد ماشین بیش‌تری دارند، بیش‌تر از این یارانه استفاده می‌کنند.
یک گام به پیش،یک گام به پس
وی در خصوص میزان موفقیت دولت در اجرای این طرح گفت: اگر منظور از موفقیت، کاهش میزان مصرف بنزین و یا کاهش هزینه‌های دولت در کوتاه مدت باشد، حاصل می‌شود اما نباید به موفقیت‌های کوچک بسنده کرد و چشم خود را به روی اتفاق اصلی که رسیدن به قیمت تعادلی است، ببندیم. در تمام کشورهای دنیا نه تنها به بنزین یارانه نمی‌دهند بلکه از آن مالیات نیز می‌گیرند اما در کشور ما متاسفانه نه تنها مالیات گرفته‌نمی‌شود که سوبسید هم داده‌می‌شود. این جنس از سیاست‌ها یک گام به پیش یک گام به پس است و علی‌رغم خوبی‌های کوچک، بدی‌های بزرگ دارد و با این‌که از وضع موجود، فقط کمی از بعضی لحاظ ممکن است بهتر باشد اما در مجموع قابل دفاع نیست و راه‌حل‌های خیلی بهتری وجود داشت.
فیضی در پایان صحبت‌های خود با اشاره به جایزه نوبل اقتصاد که توصیه برعدم سیاست‌گذاری شهود محور دارد، گفت: ما شاهد یک سیاست‌گذاری یک شبه شهودگرا هستیم که در آن مبنای انتخاب ارقام، زمان آن و گروه‌های شامل راندهای خاص مشخص نیست.
بنزین ارزان‌تر از آب معدنی
مدرس اقتصاد انرژی دانشگاه تهران ضمن تشکر از نحوه اعلام تغییر نرخ که سبب عدم هجوم مردم به جایگاه‌ها شد، گفت: تا پیش از این کالایی ارزشمند که در تمام دنیا با نرخ بالایی عرضه می‌شود، در کشور ما نرخی پایین‌تر از آب معدنی عرضه می‌شد و به سبب همین ارزانی استفاده بی‌رویه آن افزایش داشت؛ به طوری‌که با هر تعطیلی سیل عظیمی از مسافران به راه می‌افتاد و یا دور زدن با اتومبیل در خیابان‌ها، تفریح گروهی از مردم شده‌بود در صورتی که در کمتر جایی از دنیا از اتومبیل به عنوان وسیله سرگرمی استفاده می‌شود. این موضوع بخش اعظمی از سرمایه مردم را از بین می‌برد به طوری‌که در کمتر از یک سال گذشته حدود 10درصد افزایش مصرف سوخت داشتیم و نگرانی مواجهه با کمبود بنزین ایجاد شد و این خود مستلزم قدمی جدی از سمت دولت بود که خوشبختانه صورت گرفت.
حسن مرادی گفت: نرخ انتخابی، نرخ متعادل و مناسبی است و چون دولت به سرعت نمی‌تواند در تصمیم‌گیری خود تجدید نظر کند، قطعا این تصمیم چندسالی مهمان مردم خواهد بود.
وی در ادامه گفت: میزان سهمیه درنظر گرفته شده برای کسی که از وسایل نقلیه عمومی استفاده می‌کند مناسب و نرخ مصوب هم نرخ خوبی است. تنها نگرانی که وجود دارد سهمیه بالای تاکسی‌ها است که در صورت تخلف و فروش سهمیه خود به صورت آزاد مبلغ قابل توجهی می‌شود. بنابراین انتظار می‌رود که تاکسیرانی ضمن نظارت کامل، مبلغ کرایه تاکسی‌ها را افزایش ندهد تا مردم در این شرایط سخت اقتصادی و گرانی حمل و نقل بتوانند به راحتی در شهر جابجا شوند. علاوه بر تاکسیرانی و تاکسی تلفنی‌ها، دو شرکت اینترنتی اسنپ و تپسی هم سهمیه بنزین دارند.
مبلغ اضافه شده به قشر پایین برمی‌گردد
وی تصریح کرد: این تصمیم بر قاچاق بنزین هم تاثیر دارد و مبلغ 2000 تومان اضافه شده دقیقا از جیب قاچاق‌چی بنزین به جیب مردم برمی‌گردد. از طرف دیگر دولت قول داده‌است که صد در صد این منابع را به صورت بسته‌های حمایتی به مردم بازگرداند.
مرادی خاطرنشان کرد: عامل التیام و در واقع کمک‌کننده به درک مردم راجع به این تصمیم دولت، این است که مبلغ مازاد از طبقات مرفه کسر و به سبد کالای طبقات یارانه‌بگیر اضافه می‌شود.
وی در پایان اذعان داشت: امیدوارم که این تصمیم سرآغاز تحولات خوبی در اقتصاد کشور باشد و دولت نیز حمل و نقل عمومی را برای مردم تسهیل کند که وابستگی به اتومبیل کاهش یابد