طلای سرخ ایران؛ به نام اسپانیا به کام خارجیا
انسیه سروش
استان خراسان رضوی با تولید سالانه بیش از ۴۰۰ تن زعفران نخستین تولیدکننده زعفران در دنیا محسوب می‌شود و بیش از ۸۵ درصد از زعفران تولید شده در این استان به کشورهای خارجی و به ویژه کشورهای اروپایی صادر می‌شود. زعفران ایران حجم عظیمی از بازار زعفران دنیا را به خود اختصاص داده‌است اما در هیچ کشوری این زعفران را با نام ایران نمی‌خرند و در واقع کشورهای فروشنده با نام خود زعفران ایران را به مشتریان عرضه می‌کنند. نکته حائز اهمیت این است که امسال با بهبود وضعیت آب‌و‌هوایی، محصول کشاورزان افزایش چشم‌گیری نسبت به سال گذشته داشته‌است اما هم‌چنان تولید فرآورده‌های زعفران در کشور بسیار ضعیف است و به نظر می‌آید که تاجران زعفران فقط به فروش با تناژ بالا علاقه‌مندند. با توجه به آغاز فصل برداشت زعفران، میزگردی با حضور محمد حسین روشنک رئیس اتحادیه صادرکنندگان و کانون کارآفرینان استان خراسان رضوی، غلامرضا میری رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی، جعفر معصومین رئیس انجمن ماشین‌آلات کشاورزی و اعضای تحریریه روزنامه صبح امروز برگزار شد، تا به بررسی مشکلات این محصول ارزشمند در حوزه صادرات، نوسانات ارز و عدم استفاده از ماشین آلات به جای روش‌های سنتی بپردازیم.
اسپانیا، نام‌دار زعفران ایرانی
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران در استان خراسان رضوی، گفت: ایران سال‌هاست که افتخار اولین تولیدکننده زعفران در دنیا را با تولید بیش از 92 درصد زعفران بازار جهانی، به خود اختصاص داده‌است. اما متاسفانه در خصوص برندسازی دچار ضعف هستیم چراکه زمانی می‌توان برندسازی داشت که زیرساخت‌های لازم مهیا باشد اما در حال حاضر با توجه به تحریم‌ها این فضا وجود ندارد.
غلامرضا میری افزود: در حال حاضر در اروپا زعفران ایران با برند زعفران اسپانیا حضور دارد. اسپانیا با حمایت فراوان از بازرگانان خود زعفران را از ایران تهیه و با قیمت ثابت برای یک سال، در اختیار کشورهای مصرف کننده می‌گذارد این درحالی است که ما نمی‌توانیم نرخ ثابت برای بیش از یک روز به مشتری خود ارائه دهیم. با این شرایط نمی‌توان برندسازی کرد و کنترل بازار جهانی را به دست گرفت. ما ظرفیت ارائه زعفران با برند خود در بازار جهانی را داریم اما متاسفانه شرایط این اجازه را به ما نمی‌دهد. بازارهایی که الان وجود دارد همه از اعتبار گذشته است چون با شرایط تحریم بانک‌ها امکان معامله با مشتری خارجی را نداریم.
وی با اشاره به اشباع بازار زعفران ادامه داد: حاشیه سود در بازار زعفران به شدت پایین آمده است. اگر ما زعفران را با نرخ کیلویی 8 میلیون تومان از کشاورز خریداری کنیم آن را در هر کجای دنیا که بخواهید به قیمت 8 میلیون و 200 هزار تومان به مشتری تحویل می‌دهیم.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان استان خراسان رضوی در زمینه بسته‌بندی زعفران اظهار کرد: بسته‌بندی ما بسیار باکیفیت است و اگر در بازار جهانی زعفران اسپانیا بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرد درحالی که زعفران ما بهتر است علتی جز بازاریابی ضعیف ما ندارد. در واقع مشتریان، بازاریابی و برند اسپانیا را می‌خرند نه بسته‌بندی آن را. در این خصوص مقصر هر دو بخش خصوصی و دولتی است که به جای بهادادن به بخش کشاورزی و صنایع کوچک به دنبال تقلید از کشورهایی مثل کره و ژاپن سراغ صنایعی مثل خودروسازی که هیچ مزیتی در آن نداشته و ندارد، رفته‌است. ما در بخش صنعت هیچ گونه صادراتی نداریم و آنچه که از صنعت صادر می‌شود مربوط به صنایع کارگاهی، کشاورزی و یا صنایع کوچک است.
دریافت به ریال، پرداخت به دلار
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران عنوان کرد: بازار ارز نیز شرایط را برای صادرکننده دشوارتر کرده‌است چراکه ما با تومان معامله می‌کنیم اما باید به بانک مرکزی ارز تحویل دهیم. در شرایطی که تحریم هستیم، دولت خود نمی‌تواند ارزی وارد کشور کند اما صادرکننده را ملزم به وارد کردن ارز می‌کند و اگر این اتفاق نیافتد، صادرکننده مشمول پرداخت جریمه می‌شود. این روند سبب کاهش میزان صادرات زعفران می‌شود و نشان آن صادرکننده‌ای است که در سال 96 چهل میلیون دلار صادرات داشته اما در سال 97 میزان صادراتش به سه میلیون دلار تنزل پیدا کرده‌است.با این شرایط، راهکاری که بانک مرکزی به صادرکننده می‌دهد خرید ارز از بازار و تحویل آن به سامانه نیما جهت رفع تعهد خود است اما این ارزآوری نیست، پول‌شویی است. خرید ارز برای هرکیلو زعفران حدود 400-500 هزار تومان هزینه دارد. تفاوت نرخ ارز در سامانه نیما و بازار آزاد سبب افزایش قاچاق نیز می‌شود.
میری اضافه کرد: ما به بانک مرکزی پیشنهادات خود را ارائه داده‌ایم. یکی از این پیشنهادات، صدور زعفران و تحویل ارز در کشور مقصد به صرافی مورد نظر دولت است. پیشنهاد دیگر این است که دولت واردکننده‌هایی که به آن‌ها ارز می‌دهد را به ما معرفی کند تا با آن‌ها تبادل ارز کنیم و یا بار صادراتی در ایران به نام واردکننده صادر و واردکننده ارز را در کشور مقصد تحویل و کالای مورد نظر خود را از آن‌جا وارد کند. این پیشنهادات در ظاهر پذیرفته می‌شود اما در عمل اتفاقی نمی‌افتد.
وی تصریح کرد : اگر ارز تک نرخی شود بسیاری از مشکلات حل می‌شود. قوانین کشور از واردکننده بیشتر از صادرکننده حمایت می‌کند درحالی که با وجود کاهش نرخ ارز قیمت اقلام وارداتی در بازار کاهش نداشته‌است و به مردم گران فروخته می‌شود.علاوه بر اینکه از صادرکننده حمایتی نمی‌شود جریمه هم پرداخت می‌کند.
میری گفت: درخواست دیگری که از دولت داریم این است که نرخ ارز و نرخ زعفران را حداقل سالانه ثابت نگه دارند چراکه در هر دو حالت بالا و پایین آمدن نرخ زعفران صادرکننده ضرر می‌کند. اگر نرخ بالا رود که محصول خود را با قیمت پایین‌تر صادر کرده‌است و اگر نرخ پایین رود خریدار به دلیل وجود زعفران با قیمت پایین‌تر در بازار، نمی‌تواند زعفران خریداری شده را بفروشد.
اگر دولت در تعیین نرخ وارد نشود و به بخش خصوصی واگذار کند نتیجه بهتری حاصل می‌شود. دولت پول را به جای سازمان تعاون روستایی به حساب بانک مورد اعتماد خود واریز کند و صادرکننده زعفران را خریداری و در آزمایشگاه خود تایید و بعد در اختیار بانک قرار دهد و پول خود را نیز از بانک بگیرد و زمان خرید نیز زعفران را از بانک تهیه و پول را به بانک بدهد. با این شرایط ما می‌توانیم بازاری با ثبات را تضمین کنیم.
هزینه تحریم را صادرکننده پرداخت می‌کند
رئیس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی با انتقاد ازکاهش نرخ سود بانکی در شهریور ماه سال 96، گفت: این دست‌کاری در ساختارها که با بی‌تدبیری همراه بود سبب بهم ریختگی اقتصاد کشور شد. در حال حاضر بانک مرکزی با ثابت نگه داشتن ارز، بازار را کنترل می‌کند و اگر این کنترل برداشته شود نرخ ارز کاهش و صادرات مختل می‌شود و به دنبال آن مشکلات اقتصادی بیشتری پیش می‌آید.
محمدحسین روشنک گفت: لازم به توضیح است که اظهارنامه‌های گمرک براساس ارز است و کالا به ریال فروخته نمی‌شود. خریدار کالای ما ارز را در خارج از کشور تبدیل به ریال می‌کند و ریال را به صادرکننده ما در کشور تحویل می‌دهد. ریشه این معامله ارز است حال یا خریدار آن را تبدیل به ریال می‌کند و یا فروشنده ارز دریافتی را به ریال تبدیل می‌کند. هزینه تبدیل ارز به ریال و معکوس آن هزینه تحریم است که الان توسط صادرکننده پرداخت می‌شود و دولت برای تسهیل این شرایط بهتر است که خود این هزینه را از محل تعرفه‌های واردات که تحت عنوان حمایت از تولید می‌گیرد، جبران کند.
رئیس اتاق مشترک ایران و تاجیکستان خاطرنشان کرد: بدیهی است که در قبال هر کالایی که از کشور خارج می‌شود یا باید ارز آن و یا کالای دیگری به کشور بازگردد اما هر صادرکننده‌ای لزوما واردکننده نیست. صادرکننده باید ارز دریافتی را یا خود مستقیما به واردکننده دهد یا به واسطه دولت این انتقال صورت گیرد. صادرکنندگان بخش خصوصی ارز را به کشور برمی‌گردانند وآن صادرکنندگانی که ارز را برنمی‌گردانند یا خصولتی هستند یا دولتی و یا ارگانی.
روشنک راه حل را اظهارنامه صادراتی قابل مبادله دانست و گفت: واردکننده، اظهارنامه را از صادرکننده خریداری و بدون اظهارنامه نباید اجازه واردات داشته باشد. دولت برای رونق صادرات باید واردات را تابع صادرات کند. یعنی به واردکننده فقط در صورت وجود اظهارنامه صادراتی اجازه واردات بدهد.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان استان گفت: ارز 4200 تومانی ریشه فساد است و هزینه تبدیل آن را به جای واردکننده، صادرکننده می‌پردازد.
هزینه‌های گزاف به واسطه روش‌های سنتی
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران استان، اذعان داشت: هر یک کیلو زعفران حدود سه میلیون تومان هزینه جداسازی و نزدیک به دو میلیون تومان هزینه جمع آوری دارد. اگر وزارت جهاد کشاورزی و سازمان تعاون روستایی دستگاه جداسازی کلانه تهیه کنند هزینه‌های تولید را برای هر کیلو سه میلیون تومان کاهش می‌دهند و کشاورز نیز مجبور نیست گل زعفران خود را به هر قیمتی به دلال بفروشد از طرفی میزان آلودگی زعفران کاهش می‌یابد.
وی ضمن رد کردن شائبه فروش زعفران با تناژ بالا و عدم بسته‌بندی آن، گفت: ما 1000 تن ظرفیت بسته‌بندی ایجاد کرده‌ایم و برای بسته‌بندی زعفران یک گرمی 8 مدل متنوع بسته‌بندی داریم در حالی که در اروپا تنوع بسته‌بندی از 5 مدل بیشتر نیست. ما در بخش بسته‌بندی ضعف نداریم اما در صنایع تبدیلی بسیار ضعیف هستیم که با توجه به مازاد تولیدی که داریم این ضعف با حمایت دولت باید جبران شود. زعفران دارای مصرف صنعتی است و با توجه به نیاز مشتری بسته‌بندی می‌شود. 20 درصد زعفران صادرشده در دنیا بسته‌بندی می‌شود و 80 درصد آن مصرف صنعتی دارد و مشتری بسته‌بندی 500 گرمی تهیه می‌کند چراکه اگر بخواهد برای این مقدار بسته‌های با وزن کمتر تهیه کند هزینه‌های بسیاری خواهد داشت.
قادر به تولید ماشین آلات مکانیزه کشاورزی هستیم
رئیس انجمن ماشین آلات کشاورزی در خصوص مکانیزه شدن ابزارآلات کشاورزی گفت: دولت باید قراردادی مبنی بر خرید تعدادی از دستگاه‌های کشاورزی با شرکت‌های تولیدکننده منعقد کند تا شرکت با کمک دانشگاه، دستگاه مورد نیاز را طراحی و تولید کند.
جعفر معصومین خاطر نشان کرد: از معضلات ساخت یک دستگاه، کپی‌برداری از طرح آن قبل از تولید کامل و ورود به بازار است.
وی افزود: درسال 78 دستگاه سم‌پاش ساخته شد که قبل از آن سم‌پاشی آفت‌ها با هواپیما انجام می‌شد که این نوع از سم‌پاشی با مشکلات زیادی همراه بود. دستگاهی به نام توربو ساختیم که در پشت تراکتور نصب و با پرتاب 50 متر از اطراف زمین این سم‌پاشی را انجام می‌دهد. ساخت دستگاه اول این سم‌پاش در ایتالیا انجام شد و با هواپیما به ایران آورده شد و بعد از آن دولت 1000دستگاه خریداری و با سوبسید در اختیار کشاورزان واستفاده از این سم‌پاش را ترویج داد. اکنون کشاورزان بدون سوبسید، خود این دستگاه را تهیه و در زمان آفت ریزی از آن استفاده می‌کنند.
نائب رئیس کانون کارآفرینان تبیین کرد: دولت به جای حمایت از تولید داخلی، همین نوع سم‌پاش را از کشور چین و ترکیه وارد و با ارز 4200تومانی و ارائه تسهیلات در اختیار کشاورزان می‌گذارد این در حالی است که ما برای واردکردن قطعات ساخت دستگاه باید ارز نیمایی تهیه کنیم. ما قادر به ساخت ادوات مکانیزه کشاورزی هستیم اما برنامه و مدیریت لازم در این زمینه وجود ندارد.
روشنک اضافه کرد: ما برای استفاده از اقتصاد بومی خود در استان که کشاورزی است باید صنعت کشاورزی را مکانیزه کنیم. در این رابطه باید هزینه‌ها مدیریت شود و از هزینه‌های غیر ضروری کاسته و صرف ساخت ادوات کشاورزی شود که این خود سبب دگرگونی اقتصاد ما می‌شود. متاسفانه ما در صنایع مختلف مزیت‌دار کشورمان سرمایه‌گذاری نکرده‌ایم که اگر این اتفاق افتاده بود امروز ما یکی از صادرکنندگان مطرح در زمینه ادوات کشاورزی بودیم.