زنی که تفسیر رجل سیاسی را به چالش کشید
روز چهارشنبه اعظم طالقانی از دنیا رفت، تا تلاش‌هایش برای تغییر تفسیر “رجل سیاسی” نا تمام بماند. اعظم طالقانی فرزند آیت الله سید محمود طالقانی از روحانیون برجسته و مبارز انقلاب اسلامی بود. در ابتدا فعالیت‌های سیاسی او زیر سایه نام پدر بود، اما به سرعت توانست به واسطه فعالیت هایش شخصیت مستقل سیاسی و اجتماعی پیدا کند. پیکر اعظم علایی طالقانی صبح دیروز از محل موسسه اسلامی زنان با حضور جمعی از مسئولان و شخصیت‌های سیاسی و نمایندگان مجلس تشییع شد و حجت‌الاسلام احمد منتظری بر پیکر «اعظم طالقانی» نماز خواند.
مبارزات پیش از انقلاب
اعظم طالقانی متولد سال 1322 در تهران بود. در سال‌های جوانی به واسطه مبارزات خود و پدرش، زندگی پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشت. در جریان همین مبارزات پدرش بود که با امام خمینی (ره) آشنا شده و بعد از آن، خود نیز وارد مبارزه می‌شود. اعظم طالقانی در نوجوانی با مرتضی اقتصاد ازدواج کرد، با وجود داشتن دو فرزند، در 17 سالگی یک دوره مدیریت گذراند و به تدریس و مدیریت مدرسه پرداخت. او دو فرزند داشت که دیپلم گرفت. معلم شد، اما ناراضی از وضعیت تربیت دختران در مدرسه‌ها همراه دو خواهر دیگرش، در سال 50 مدرسه راهنمایی بنیاد علایی را تأسیس کرد. او در سال 52 در کنکور شرکت کرد و در دانشگاه تربیت دبیر ادبیات فارسی خواند. او از همان دهه 40 خورشیدی وارد فعالیت‌های سیاسی شد، زمانی که تعدادی از مبارزان علیه پادشاهی پهلوی دستگیر و اعدام شدند اعظم طالقانی پیگیر وضع این افراد بود. فعالیت‌های سیاسی اعظم طالقانی نهایتا کار دستش داد و در سال 1354 خورشیدی برای نخستین بار به وسیله رژیم پهلوی دستگیر شد. او به حبس ابد محکوم شده بود!
اما طالقانی تا سال 1356 در زندان‌های اوین و قصر زندانی بود؛ یعنی درست در همان زمانی که پدرش نیز در زندان به سر می‌برد. به گفته مجتبی طالقانی، اعظم را دستگیر، محکوم و تهدید به اعدام کردند تا به آقا فشار بیاورند، اما فشار‌ها موثر نبود.او پس از زندان، “جامعه زنان انقلاب اسلامی” را با همراهی حدود 30 نفر از زنان فعال در امور اجتماعی، سیاسی راه انداخت. تشکل تازه طالقانی هنوز کاملا پا نگرفته بود که انقلاب شد.
فعالیت‌های گسترده پس از انقلاب اسلامی
فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی اعظم طالقانی پس از انقلاب وارد فاز تازه‌ای شد. او با امید فراوان پای به مسیر دشوار و پر پیچ و خم نهاد. شاید بسیاری تصور می‌کردند که او به واسطه جایگاه پدرش می‌تواند گام‌های بزرگی بردارد، اما اینگونه نبود. از همان ابتدا با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کرد. او برای تشکلی که پیش از انقلاب شکل داده بود یعنی “جامعه زنان انقلاب اسلامی” درخواست مجوز حزب کرد. درخواست تاسیس حزب در اوایل دهه شصت مطرح شد، اما مرامنامه آن در سال 69 ثبت شد و در نهایت در سال 71 پروانه تاسیس خود را از وزارت کشور دریافت کرد. طالقانی در این باره گفته است: “آن زمان آقای ناطق نوری وزیر کشور بود آن‌ها تاکید می‌کردند که به موسسه زنان اجازه تاسیس نمی‌دهند، ولی ما اجازه تاسیس جامعه زنان را می‌خواستیم به همین دلیل پرونده تاسیس جامعه زنان انقلاب اسلامی حدود 12 سال در وزرات کشور ماند و ما نتوانستیم رسما پروانه تاسیس بگیریم.”
“جامعه زنان انقلاب اسلامی” به لحاظ سیاسی از احزاب و گروه‌هایی ملی- مذهبی به حساب می‌آمد.
اعظم طالقانی در انتخابات مجلس اول از تهران نامزد شد و توانست با رای بالایی نماینده مجلس شود. نام او در کنار منتخبان نام آور و برجسته‌ای همچون رهبر معظم انقلاب، هاشمی رفسنجانی، مهندس بازرگان، حسن حبیبی، دکتر یزدی و … دیگران قرار گرفت.
از اقدامات مهم دیگر اعظم طالقانی انتشار نشریه موثر “پیام هاجر” بود. اولین شماره این نشریه در آبان ماه سال 58 منتشر شد. نشریه پیام هاجر رویه‌ای انتقادی درباره ساختار حاکم بر کشور داشت. این نشریه بیشتر به بسط و تفسیر عقاید طالقانی درباره جامعه و زنان می‌پرداخت. پیام هاجر باعث شد اعظم طالقانی با یک برچسب تازه روبه رو شود و عده‌ای او را پایه گذار “فمینیسم اسلامی” در ایران معرفی کنند. هر چند که خود او بار‌ها گفته بود “فمینیست” نیست.
پیام هاجر تا سال 76 به صورت ماهنامه و گاهی گاهنامه منتشر می‌شد، اما پس از سال 76 با باز شدن فضای سیاسی کشور تبدیل به هفته نامه شد. پیام هاجر در سال 79 و در جریان تعطیلی فله‌ای مطبوعات و با حکم سعید مرتضوی برای همیشه توقیف شد. اعظم طالقانی پس از توقیف پیام هاجر تا سال‌ها هیچ نشریه‌ای منتشر نکرد تا اینکه در سال 93 نشریه “پیام ابراهیم” را راه اندازی کرد. نشریه ایی که پاتوق برخی از فعالان سیاسی و اجتماعی حوزه زنان شد. مدتی پس از توقیف “پیام هاجر” اعظم طالقانی در ماجرای مرگ “زهرا کاظمی” تحصنی یک نفره در مقابل زندان اوین ترتیب داد و نسبت به اتفاق رخ داده اعتراض کرد. تحصنی که بازتاب وسیعی یافت و امروز هم از آن یاد می شود. در کنار تمام این فعالیت‌ها نام اعظم طالقانی با نوعی از مبارزه برای زنان عجیبن شده که شاید از مهمترین بخش‌های عملکرد و کارنامه اوست. او در انتخابات ریاست جمهوری سال 76 برای اولین بار نامزد شد. شورای نگهبان صلاحیتش را تائید نکرد، اما همین نامزدی او باعث شد که برای اولین بار تفسیر شورای نگهبان از “رجل سیاسی” به چالش کشیده شود.
او بار‌ها پس از سال 76 هم در انتخابات ریاست‌جمهوری ثبت نام کرد، اما باز هم صلاحیتش تائید نشد. اعظم طالقانی برای رسیدن به خواست خود نامه نگاری‌های فراوانی با مقامات نظام انجام داد. تلاش‌های فردی او برای تغییر تفسیر “رجل سیاسی” از سوی فعالان سیاسی و اجتماعی بسیار مورد ستایش قرار گرفته است. طالقانی آخرین بار سال 96 برای نامزدی در انتخابت ریاست جمهوری با واکر به وزارت کشور رفت. او نشان داد که همچنان بر خواسته اش اصرار دارد و در هر حالتی پا پس نمی‌کشد. اعظم طالقانی به عنوان یک سیاستمدار سال‌ها به عنوان منتقد وضع موجود و مخالف برخی روند‌ها و ساختار‌ها در کشور فعالیت کرد. او تمام سال‌های پس از انقلاب در چهارچوب قانون، به قانون وساختارها اعتراض کرد.