یک ماه تا گام چهارم
علی روغنگران
روز شنبه سخنگوی سازمان انرژی اتمی گفت: «اگر طرف مقابل به تعهداتش در برجام عمل نکند، گام‌های بعدی کاهش تعهدات در راه است.» کمالوندی افزود: «با توجه به تحولات اخیر، تصمیم ایران برای کاهش بخشی از تعهدات برجامی، بعد از یک صبر استراتژیک یک ساله در پاسخ به اقدام یک طرفه خروج آمریکا از توافق و به منظور ایجاد توازن بین حقوق و تعهدات صورت گرفته است.»
همچنین چهارشنبه گذشته، رهبر انقلاب، در دیدار با فرماندهان سپاه اعلام کرد: «کاهش تعهدات هسته‌ای که مسئولیت آن بر عهده سازمان انرژی اتمی است، باید همانگونه که دولت اعلام کرده با جدیت کامل و به صورت دقیق و جامع ادامه یابد تا به نتیجه مطلوب برسد و قطعا هم به نتیجه خواهد رسید.»
ایران در 18 اردیبهشت 1398 و بعد از گذشت یک سال از خروج آمریکا از برجام در واکنش به انفعال اروپایی‌ها در اجرای تعهدات برجامی خود، شروع به کاهش تعهدات برجامی خود در قالب گام‌های دو ماهه کرد. در این مدت، تلاش اروپایی‌ها به خصوص فرانسه برای جلب رضایت ترامپ در جهت تحریم‌ها و کاهش تنش بین ایران و آمریکا موفقیت آمیز نبود. حالا یک ماه دیگر بیشتر تا آغاز گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران باقی نمانده است. اروپایی‌ها همزمان با اینکه تلاش می‌کنند بین ایران و آمریکا وساطت کنند، طبق برخی گزارش‌های رسانه‌ای، ایران را به خروج از برجام یا ارجاع آن به شورای امنیت تهدید کرده‌اند. به گزارش گاردین؛ سه کشور اروپایی عضو برجام یعنی فرانسه، بریتانیا و آلمان در نیویورک به مقامات ایران گفته‌اند چنانچه تهران اجرای تعهدات هسته‌ای بیشتری را متوقف کند، اروپایی‌ها ممکن است چاره‌ای جز خروج از برجام نداشته باشند.
بدون شک علت اصلی انفعال اروپایی‌ها در برجام، فشار آمریکا است. حتی اگر بعد از گام چهارم کاهش تعهدات ایران، اروپا از برجام خارج شود با توجه به عدم همراهی چین و روسیه، در شورای امنیت قطعنامه‌ای علیه ایران صادر نمی‌شود. اروپا تنها می‌تواند تحریم‌های اروپایی علیه ایران اعمال کند که علیرغم مشکلاتی که برای کشورمان ایجاد می‌کند، ایران را از ادامه مسیر باز نخواهد داشت. فشار‌ها از طرفین به اروپا وارد می‌شود. هم از طرف آمریکا، هم از طرف ایران. آمریکایی‌ها الان وارد جنگ تجاری و حتی سیاسی با اروپا شده اند. کشور‌های اروپایی خود مشکلاتی دارند که البته بی ارتباط با آمریکا نیست. در حال حاضر انگلستان تحت فشار برگزیت است. آلمان تحت فشار گروه‌های تندروی ملی گراست. در فرانسه هم جلیقه زرد‌ها فعالیتهایشان را ادامه می‌دهند. البته به نظر می رسد که جای پای آمریکا در همه این موارد هست، تا جایی که می‌تواند اروپا را تضعیف کند؛ به خصوص اینکه آنها در موضوع برجام حداقل به صورت کلامی در مقابل آمریکا ایستادند. مانند بیانیه‌ای که رهبران اروپایی در جلسه سال گذشته شورای امنیت به ریاست ترامپ صادر کردند. نیکی هیلی، سفیر وقت آمریکا در سازمان ملل این جلسه را ترتیب داده بود و امیدش این بود که بتواند محکومیت ایران را بگیرد و با خوش خدمتی بتواند وزیر خارجه بعدی آمریکا باشد. اما حتی ترزا می که به عنوان نخست وزیر بریتانیا در جلسه شورای امنیت شرکت کرده بود، در حمایت از برجام و ایران صحبت کرد و عصبانیت ترامپ را برانگیخت. بعد از آن جلسه شاهد جریاناتی هستیم که علیه دولت‌های اروپایی شکل گرفته است. به این لحاظ، این ظن تقویت شد که آمریکا از نفوذ‌ی که در جریانات مختلف در اروپا دارد بهره برده تا اروپا را تحریک کند. این یک بخش قضیه است که آمریکا در مورد چین اعمال می‌کرده و حالا با اروپا هم برقرار شده است. به عنوان مثال؛ با وجود اینکه این چند کشور در هواپیمایی ایرباس مشارکت دارند و قطعاتی را مثل موتور از آمریکا وارد می‌کنند آمریکا اعلام کرده بر ورود این هواپیما‌ها و حتی قطعاتش تعرفه می‌بندد. اروپایی‌ها هم گفته‌اند بر بوئینگ تعرفه می‌بندند. موضوعات فراوانی مانند این وجود دارد و اروپا و آمریکا به سمتی رفته‌اند که بین 10 تا 25 درصد تعرفه‌ها را افزایش دهند. این در حقیقت جنگ تجاری است که بین آمریکا و اروپا شکل گرفته است. از آن طرف اروپایی‌ها بر این باورند که ضعیف‌ترین حلقه‌ای که می‌شود در مورد آن به آمریکا امیتاز داد و دل آنها را به دست آورد، ایران و موضوع برجام است. اگرچه در اینجا هم خواسته‌های آمریکایی‌ها را 100 درصد اجرا نمی‌کنند، ولی تا حدودی دل ترامپ را به دست آوردند؛ لذا در روندی که از سال گذشته شروع شد به نوعی در اجرای تعهدات خود تعلل داشتند.
ایران بعد از یک سال تحمل به آنها هشدار داد و گام اول، دوم و سوم که الان در حال اجرا است را طراحی و مطرح کرد و حالا اعلام کرده در حال طراحی گام چهارم است. کاهش تعهدات برجامی ایران از یک طرف بر اروپا فشار جدی وارد می‌کند و از طرف دیگر اروپا به این نتیجه میرسد که ایران را نباید دست کم گرفت. اروپایی ها گمان می‌کردند با تعلل آنها، ایران واکنشی نشان نمی‌دهد، اما واکنش ایران را به شکل‌های مختلفی مشاهده کردند. حوادثی مثل سرنگونی پهپاد آمریکایی، توقیف کشتی انگلیسی و همچنین حوادث عربستان و آرامکو تصورات اروپایی‌ها را به واقعیت نزدیک‌تر کرده است و آنها می‌دانند خروجشان از برجام کمکی به این روند نخواهد کرد.
حداکثر اینکه آنها بتوانند تحریم‌های خود اتحادیه اروپا را علیه ایران شکل دهند. این تحریم‌ها در کنار تحریم‌های آمریکا حتما بر ایران فشار وارد می‌کند. تنگناهایی برای تهران ایجاد می‌کند، ولی باعث شکسته شدن مقاومت ایران نخواهد شد و ایران مسیرش را عوض نخواهد کرد. در نتیجه اروپا به سمتی خواهد رفت که راه حلی را برای مشکل پیدا کند. از طرفی دولت‌های اروپایی به عناوین مختلف تحت فشار آمریکا هستند و از این طرف، اروپایی‌ها فشار از سمت ایران را هم حس می‌کنند و قاعدتا باید به سمت و سویی حرکت کنند که بتوانند تنش‌ها را کاهش دهند. خروج آنها از برجام میزان تنش را افزایش می‌دهد در صورتی که می بایست به عنوان میانجی عمل کنند. این مسئله هم قابل ذکر است که شرایط الان دیگر شرایط قبل از برجام نیست که مجموع کشورها از جمله چین و روسیه با بقیه اعضاء به اجماع برسند و به خاطر مسائل هسته ای ایران قطعنامه‌های امنیتی صادر کنند. اخیرا در جریان اجلاس کشور‌های صادر کننده گاز در مسکو که وزیر نفت ایران نیز در آن حضور داشت، پوتین نارضایتی خود از فشار بر ایران را اعلام کرد. اینها نشان می‌دهد که کشورها دارای اجماع نظر علیه ایران نیستند. پس به هیچ وجه جای نگرانی وجود ندارد که قطعنامه ای در شورای امینت علیه ایران صادر شود.