گردشگری لازمه ماندگاری زائران در خراسان رضوی
زهرا حسن پوران
چندی پیش برخی افراد موضوع صرفا زیارتی بودن شهر مشهد را مطرح کردند و مسئله ای که اگر چه مخالفت هایی با آن می شود اما سیاحت در کنار زیارت به معنای چیره شدن هویت زیارتی شهر نیست بلکه براساس آن چه مسئولان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مطرح می کنند، سیاحت از جاذبه های تاریخی و فرهنگی ، بوم گردی و آشنایی با فرهنگ و اداب و رسوم استان ظرفیتی است که همراه شدن آن با زیارت فرصتی را در اختیار استان قرار می دهد. با این وجود برخی افراد معتقدند، توجه به جنبه گردشگری به هویت زیارتی مشهد آسیب می زند و حتی ادبیاتی خارج از عرف جمهوری اسلامی ایران به کار می برند.
علم الهدی: شهر زیارتی است نه توریستی و گردشگری
با این وجود حجت الاسلام سیداحمد علم الهدی امام جمعه مشهد در خطبه های نماز جمعه بیست و دوم مرداد سال 95 گفته است: مشهد شهر زیارتی است نه شهر توریستی و گردشگری که مراکز تفریحی و عیاشی در ان درست کنند.
علم الهدی گفته بود: انان که متولی ساخت‌وساز در این شهر هستند بدانند مشهد جزیره کیش نیست که وسطش یک گنبد طلا باشد، مشهد شهر امام رضا است، در ساخت‌وسازها فکر نکنند که حتماً باید یک تفریح گاه، یک عیاش خانه بسازند و ساخت‌وسازها را جوری تشکیل دهند که آدم‌ها فقط بیایند فقط خوش بگذرانند و خوب بخوابند.
امام جمعه مشهد در ادامه همین خطبه تاکید کرده بود: اینجا شهر زیارت است، شهر گردشگری نیست که ما بخواهیم مراکز تفریحی یا مراکز عیاشی را در اینجا توسعه دهیم؛ مدیریت این شهر بایستی روی مدیریت زیارت و شهر زیارتی برنامه‌ریزی کنند نه روی مدیریت گردشگری. این تعبیری که مسافر مشهد را از زائر به گردشگر تغییر دهیم و مجاور را به شهروند تبدیل کنیم درست نیست. این شهر نه گردشگر دارد و نه شهروند.
علم الهدی گفته است: افرادی که می خواهند توریست خارجی جذب کنند، دور مشهد را خط قرمز بکشند چراکه آنان به فکر این هستند که یک جریان فرهنگی ضد دینی برای توریست خارجی راه بیندازند درحالی که مشهد متعلق به امام رضا(ع) است و کسی حق تجاوز به حریم ایشان را ندارد.
سیاحت چه منافاتی با زیارت دارد؟
عمده مسافران با قصد زیارت به مشهد می آیند، اما این سوال مطرح می شود که توسعه خدمات سیاحتی چه منافاتی با گردشگری زیارتی دارد و اصولا چه لطمه ای به آن وارد می کند؟ آیا ماندگاری مسافر در مشهد وابسته به هر دو جنبه تفریحی و زیارتی نیست؟
برای پاسخگویی به این سوال به سراغ معاون هماهنگی و مدیریت زایران استانداری خراسان رضوی رفتم. محمدصادق براتی در پاسخ گفت یک کلمه می گویم مشهد شهر زیارتی است و بعد از ان دیگر به تماس ها پاسخگو نبود.
سرپرست معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی: خدمت به زائران اولویت اول ماست
برای اطلاع از اقدامات صورت گرفته در حوه گردشگری به سراغ سرپرست معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی رفتم. یوسف بیدخوری دراین باره اظهار کرد: طبیعتا مشهد مقدس به خاطر وجود حرم امام رضا یک مقصد زیارتی است و عمده فعالیت های مشهد و استان ارائه خدمات و پذیرایی از مسافرانی است که با هدف زیارت به مشهد می ایند، ارائه خدمات به زائران اولویت اول ماست.
بیدخوری افزود: مسئله دیگر برنامه ریزی برای افزایش ماندگاری این مسافران است که استفاده از دیگر ظرفیت گردشگری استان می تواند به ما کمک کند.
مشهد ارزان ترین مقصد سفر کشور
وی یادآورشد: ما از معدود مراکز استانی هستم که برای اقامت مسافران حتی در اوج سفرها مشکلی نداریم. وجود بیشتر واحدهای اقامتی در مشهد، باعث ایجاد رقابت و منطقی بودن قیمت ها شده است و نرخ های واحدهای اقامتی در مشهد نسبت به کل کشور پایین تر است. مشهد ارزانترین مقصد سفر در کل کشور است. اما این به معنای کیفیت پایین خدمات اقامت مسافران نیست. گردشگران داخلی به طور متوسط حدود سه روز و گردشگران خارجی پنج روز در استان اقامت دارند.
وی ادامه داد: در مشهد 13 هتل پنج ستاره داریم که این تعداد در هیچ استانی وجود ندارد. 24 هتل چهار ستاره نیز در مشهد ساخته شده است. این اقدامات با نگاه ترویج گردشگری برای افزایش ماندگاری مسافران صورت گرفته است، در زمینه سالن های آمفی تئاتر و کنفرانس هتل ها نیز مشهد منحصربه فرد است. خیلی از جلسات اداری دستگاه های دولتی که با نیت زیارت به مشهد می آیند در این هتل ها برگزار می شود. بسیاری از کنفرانس های علمی نیز در هتل های مشهد برگزار می شود.
اشغال 40 درصد ظرفیت هتل های مشهد توسط شیعیان عراقی در تابستان امسال
بیدخوری گفت: گردشگری در تابستان گذشته با حضور شیعیان عراقی رشد خوبی داشت. بیشتر این گردشگران خارجی خانواده ها هستند. حدود 40 درصد از ظرفیت هتل اپارتمان های مشهد را گردشگران خارجی به خود اختصاص دادند که این میزان نسبت به مدت مشابه سال گذشته 8 درصد افزایش داشته است.
بیدخوری در پاسخ به برخی انتقادات مبنی بر ساخت واحدهای اقامتی بیش از نیاز در اطراف حرم مطهر رضوی اظهار کرد: اگر خصومت ها علیه ایران در فضای بین الملل کمتر شود مسلما گردشگران بیشتری به ایران و مشهد سفر می کنند که با وجود زیاد بودن واحدهای اقامتی شاید این تعداد پاسخگوی افزایش گردشگران را نداشته باشد.
وی گفت: نمی توان این مسئله را نادیده گرفت که چه بخواهیم یا نخواهیم عمده مسافران مشهد به قصد ز یارت می آیند. بیشتر این افراد مایلند برای سهولت در رفت و آمد، نزدیک حرم مطهر اقامت کنند، تمرکز واحدهای اقامتی در اطراف حرم مبین این تمایل مسافران است.
سرپرست معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی ادامه داد: بعضی افراد نیز هتل های دورتر مثل هتل های هما، پارس، پردیسان، آبان و … را انتخاب می کنند. این هتل ها نیز وسیله رفت و برگشت مسافرین به حرم را فراهم کرده اند.
بیدخوری ظرفیت های حمل و نقلی را یکی از زیرساخت های گردشگری عنوان کرد و یادآور شد: استان خراسان رضوی در زمینه حمل و نقل و زیرساخت های لازم بعد از استان تهران در رتبه دوم قرار دارد که سفر به مشهد را بسیار آسان می کند.
بیدخوری در پاسخ به ای سوال که برای ماندگاری زائران در مشهد و استان چه اقداماتی انجام و چه امکاناتی فراهم شده است، گفت: مقصد بیشتر مسافران استان تنها مشهد است اما ما در سایر شهرستان های استان نیز برای حضور گردشگران برنامه ریزی کردیم. در خیلی از شهرستان های استان امکان حضور شبانه گردشگران فراهم نبود. اما اکنون 75 اقامتگاه بومگردی دارای مجوز در استان فعالیت دارند و شهرستان های استان نیز به مقاصد گردشگری تبدیل شده اند.
ماندگاری زائران با تمرکز زدایی از مشهد و توسعه گردشگری تفریحی- تاریخی در شهرستان ها
سرپرست معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی ادامه داد: این بومگردی ها در همه شهرستان ها پراکنده اند اما در شهرهایی مثل نیشابور و یا بینالود و گناباد تعداد بیشتری اقامتگاه بومگردی وجود دارد. 115 اقامتگاه نیز درحال تجهیز و آماده سازی هستند. با ایجاد بومگردی ها سعی کرده ایم تمرکز از مشهد برداشته شده و افراد با هدف گردشگری تفریحی و تاریخی به سایر شهرهای استان نیز سفر کنند و میانگین ماندگاری مسافر افزایش یابد.
توسعه گردشگری کشاورزی در استان
وی با اشاره به اهمیت گردشگری کشاورزی گفت: برای ترویج گردشگری زعفران که از محصولات کشاورزی استان است و تا یک ماه آینده فصل برداشت ان فرامی رسد در مجتمع تجاری الماس شرق جشنواره زعفران برگزار خواهد شد. از دفاتر خدمات مسافرتی نیز دعوت می کنیم تا در این جشنواره مستقر باشند و افراد مختلف را برای بازدیدهای یک روزه از زمین های زعفران ثبت نام کنند.
معرفی ظرفیت های گردشگری داخل استان
بیدخوری با اشاره به دیگر جنبه های گردشگری ادامه داد: در زمینه گردشگری تاریخی و فرهنگی می توان خیلی برنامه ریزی کرد. گردشگران می توانند برای بازدید از ارامگاه عطار و خیام کاخ نادر افشار و منطقه توس سفر کنند. در زمینه معرفی اقامتگاه های بوم گردی نیز خیلی هدفمند فعالیت می کنیم. در هفته گذشته برنامه اشناسازی با شهرستان کلات را برگزار کردیم حدود 40 شرکت خدمات مسافرتی و تورلیدر نیز در این برنامه حضور داشتند. سال گذشته نیز یک قطار گردشگری به مقصد خواف با حضور راهنمایان سراسر کشور برگزار کردیم. هم چنین آخر هر هفته تورهایی نیز به مقصد قنات جهانی قصبه گناباد برگزار می شود. خود مشهدی ها نیز می توانند برای تعطیلات خود به این مقاصد سفر کنند.
گردشگری بازار و در دسترس بودن بازار برای مسافران
وی گفت: سالها است که در شهرستان طرقبه و شاندیز روی گردشگری غذا کار می کنیم. مجتمع های گردشگری ابتدای شهرستان طرقبه و شاندیز نیز بیشتر با نگاه گردشگری بازار ایجاد شده اند. مجتمع پدیده و چالیدره از نمونه های ان هستند. در مشهد نیز مانند دیگر شهرهای گردشگر پذیر، بازارهای متعدی ایجادشده که در دسترس همه مسافران است.
تشکیل انجمن حرفه گردشگران سلامت استان
بیدخوری ادامه داد: باید بتوانیم از ظرفیت گردشگری سلامت استان نیز به خوبی استفاده کنیم. تقریبا دو سال است که تعاملات بسیار نزدیکی با دانشگاه علوم پزشکی استان داریم و توانستیم انجمن حرفه ای گردشگران سلامت استان را ایجاد کنیم. 13 بیمارستان دارای مجوز آی پی دی در مشهد وجود دارد. در سال گذشته 100 هزار بیمار سرپایی و 25 هزار بیمار بستری به این بیمارستان ها از جمله بیمارستان قائم و امام رضا مراجعه کرده اند.
برگزاری 168 برنامه نوروزگاه در استان
وی افزود: در ایام نوروز 168 برنامه نوروزگاهی را در استان برگزار کردیم و نگاه های تفریحی هم تا حدی در مشهد وجود داشته است. اما نباید توقعات و نگاه های زیارتی به مشهد تحت الشعاع قرار گیرد. به همین دلیل ما به سراغ موسیقی سنتی تربت جام و شمال خراسان رفتیم و خوشبختانه مشکلی در این زمینه نداریم.
بیدخوری با اشاره به این مسئله که امسال از سوی سازمان جهانی گردشگری سال گردشگری و مشاغل ینده بهتر برای همه نام گرفته است گفت: صنعت گردشگری می تواند خیلی به ایجاد شغل در شهر کمک کند. واحدهای اقامتی از زمان ساخت تا راه اندازی برای تامین مصالح مبلمان مواد غذایی و غیره مشاغل زیادی را برای جامعه محلی ایجاد می کنند که خود به طور نامحسوس به گردش چرخه اقتصاد کمک می کند. باید تمامی دستگاه های اجرایی به این منظور برای توسعه صنعت گردشگری فعالیت داشته باشند تا زیرساخت های بهتری برای حضور گردشگران فراهم شود.
مشهد سالیانه میزبان میلیون ها مسافر از سراسر ایران و جهان است، حال آن که با افزایش خدمات تفریحی می تواند از تعداد بیشتری میزبانی کند. افزایش خدمات تفریحی علاوه بر افزایش ماندگاری مسافر باعث تبدیل شدن مشهد به یک مقصد تفریحی در کنار زیارتی می شود که به اقتصاد شهر هم کمک شایانی می کند. معرفی جاذبه های تاریخی و طبیعی بازدید از مکان های تفریحی و مناطق جذاب شهری می تواند در میانگین ماندگاری مسافر و همچنین اقتصاد تاثیر بسزایی بگذارد حال آن که عمده فعالیت های شهری حول محور زیارت طراحی شده و مشهد با جاذبه های گردشگری زیاد تبدیل به مشهد زیارتی شده است.