ردپای عربستان از دی‌ماه ایران تا امروز بغداد
علی روغنگران
در حالی که زائران ایرانی خود را برای شرکت در مراسم اربعین حسینی آماده می‌کنند، وقوع اعتراضات گسترده در عراق موجب شده تا حمل و نقل زائران به عراق با اختلال‌هایی مواجه شود. در این رابطه مرز خسروی تا اطلاع ثانوی بسته شده و سامانه ثبت نام اربعین در سازمان حج (سماح) نیز با ارسال پیامکی به زائران توصیه کرد: برای حرکت به سمت مرزها عجله نکنند.
از سوی دیگر روز پنجشنبه وزارت خارجه کشورمان نیز در بیانیه‌ای از عموم زائران حسینی خواست سفر خود به عراق را تا آرام شدن شرایط در آن کشور به تاخیر انداخته و به هشدارهای مسئولان سیاسی و امنیتی اربعین توجه کامل داشته باشند. همچنین صحبت‌الله رحمانی، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و نظارت بر امور عتبات عالیات سازمان حج و زیارت نیز به ایسنا گفته است: تاکنون دولت عراق از ما به صورت رسمی درخواستی مبنی بر عدم حضور زائران اربعین نداشته است. با این حال با وجود بسته شدن مرز خسروی، سفر کاروان‌ها از سه مرز مهران، چذابه و شلمچه ادامه دارد. با این حال کاروان‌های رسمی عتبات تا پیش از این یک شب در شهر کاظمین اقامت داشتند که با توجه به شرایط موجود، سفر آنها به شهرهای کاظمین و سامرا در شمال عراق حذف شده است. به زائرانی که به قصد شرکت در مراسم پیاده‌روی اربعین به این کشور وارد می‌شوند نیز توصیه اکید می‌شود به سمت شمال عراق حرکت نکنند.
از روز سه‌شنبه هفته گذشته بغداد و چند شهر دیگر عراق درگیر تظاهرات اعتراضی نسبت به وضعیت اقتصادی و معیشتی است. هر‌چند این اعتراضات گسترده مسبوق به سابقه بوده و سال گذشته نیز عراق صحنه تظاهرات گسترده اعتراضی مردم بود، اما این بار همزمانی این اعتراضات که در بعضی از شهرها به خشونت نیز کشیده شده با مراسم اربعین حسینی که همواره با حضور پررنگ زائران ایرانی همراه بوده، اهمیت موضوع را دوچندان کرده است.
در این میان در بغداد پایتخت عراق مقررات منع آمد و شد اعلام شده و هر چند روز پنجشنبه آرامش نسبی در برخی از شهرها برقرار بود، اما روز جمعه با حضور تعدادی از مردم در خیابان‌ها، تظاهرات با درگیری میان آنها و نیروهای امنیتی پیوند خورد. مردم معترض، در اعتراض به فساد و وضعیت معیشتی به خیابان‌ها آمده و خواستار برکناری عادل عبدالمهدی هستند. از سوی دیگر برخی از منابع خبری از کشته و زخمی شدن تعداد زیادی از مردم خبر می‌دهند، موضوعی که همچنان آمار و ارقام آن در هاله‌ای از ابهام قرار داشته و همچنان تعداد رسمی این کشته و زخمی‌ها مشخص نیست.
همزمان با این مسئله آیت‌الله سیستانی مرجع عالی شیعیان عراق ضمن انتقاد از دولت و مجلس عراق، خواستار توجه به وضعیت مردم و پرهیز نیروهای امنیتی از خشونت شده است. برهم صالح رئیس جمهوری عراق نیز خواسته‌های معترضان را برحق دانسته و عادل عبدالمهدی رئیس دولت نیز روز جمعه در پیامی تلویزیونی با تشریح شرایط بحرانی کشور، خواستار بازگشت وضعیت عادی به همه استان‌های عراق شد. او از گروه‌های سیاسی و پارلمان عراق خواسته تا اختیار تغییرات در کابینه بدون سهمیه‌بندی‌های سیاسی را به دولت واگذار کنند و از تشکیل کمیته‌های قانونی برای جلوگیری از خشونت در قبال معترضان خبر داده است.
در این رابطه و در حالی که گفته می‌شود اعتراضات چند روز اخیر عراق با فراخوان‌های عمومی در شبکه‌های اجتماعی کلید خورده، هنوز هیچ گروه و حزب سیاسی با آن همراه نشده است، گفته می‌شود که شورای عالی مبارزه با فساد عراق از برکناری 1000 کارمند بخش دولتی به اتهام اختلاس و هدر دادن اموال عمومی خبر داده است.
مقتدی صدر، از روحانیون برجسته شیعه عراق نیز از نمایندگان مورد حمایتش با عنوان ائتلاف اتحاد انقلابیون برای اصلاحات که به سائرون معروف است خواست فعالیت‌های خود در پارلمان عراق را تا زمان ارائه برنامه دولت برای مبارزه با فساد و تحقق خواست معترضان تعلیق کنند. مقتدی صدر از سایر نمایندگان احزاب و جریانهای سیاسی خواسته است دست به اقدام مشابه بزنند و فشارها به دولت جهت موافقت با مطالبات معترضان را بیشتر کنند.
هر چند برخی در عراق تلاش می‌کنند که اعتراضات را فاقد رهبر سیاسی نشان دهند و بگویند مستقل و کاملا مردمی است، اما به دلیل برخی نشانه‌ها، قطعا خودجوش نیست. به چند دلیل:
1- اوضاع نابسامان معیشتی و اقتصادی که علت اعتراض‌ها معرفی شده، پدیده نوظهور و تازه و یکباره‌ای نیست که سبب انفجار خشم مردم شود.
2- افشاگری رهبر جنبش مقاومت عصائب اهل الحق بیش از یک ماه پیش. چهارم شهریور ماه (26 اوت) قیس الخزعلی در دیداری رسانه‌ای گفت؛ برخی جریانهای داخلی سیاسی عراق با قدرت‌های خارجی در حال تدارک تظاهرات‌هایی هستند چون از سیاست خارجی عراق ناراضی‌اند. مشکل در «معامله قرن» است. مطلوبشان این است که این دولت را مطیع خود کنند… بنابراین در عراق ما دوباره شاهد تظاهرات خواهیم بود. این تظاهرات‌ها هم قرار است ماه دهم (اکتبر) شروع شود. اگر دوست داشتید، این حرف مرا ثبت کنید. این حرف من تحلیل نیست، اطلاع و اطلاعاتی است که دارم. این کار را هم از شبکه‌های اجتماعی شروع می کنند تا آن را خواسته افکار عمومی وانمود کنند اما در حقیقت رهبری آن طرف‌های خارجی هستند.
اکنون اگر به تاریخ شروع اعتراضات نگاه کنیم می‌بینیم که آغاز آن از سه‌شنبه اول ماه دهم (اکتبر) است؛ همان که الخزعلی گفته بود.
3- شروع دعوت‌ها برای تظاهرات و اعتراض، از یک ماه پیش در شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی آغاز شده و عموم کسانی که دعوت‌های تند و تحریک‌آمیز داشته، به نوعی بعثی یا مرتبط با حزب بعث بوده‌اند. با آغاز اعتراضات، رغد صدام، دختر دیکتاتور معدوم بعثی عراق، در توئیتی از این اعتراض‌ها حمایت کرد و آنان را «نسل قادسیه» خواهند و نوشت «کل عراق با شماست» و «خدا شهدای ما را رحمت کند».
4- طرح پیشنهادی عربستان به دولت ترامپ برای ناآرام کردن تهران، بغداد و بیروت. این طرح که روزنامه الاخبار لبنان آن را فاش کرده نشان می‌دهد سه کشور ایران و عراق و لبنان هدف این طرح هستند که اساس آن تحریک رسانه‌ای افکار عمومی برای رسیدن به تظاهرات و اعتراض‌های خیابانی و در نهایت تضعیف دولت مرکزی است. در گزارش الاخبار آمده است که زمانیکه محمد بن سلمان ولیعهد سعودی با بازداشت ولید ابراهیم رئیس مجموعه شبکه تلویزیونی ام.بی.سی (MBC)، توانست از طریق اجبار ولید برای چشم‌پوشی از بخشی از سهام مجموعه، بر هیات مدیره آن مسلط شود، یکصد میلیون دلار در این مجموعه سرمایه‌گذاری جدید کرد تا این پول صرف شبکه‌هایی شود که جامعه هدف آن لبنان، عراق و ایران باشد. شاید بسیاری ندانند که همزمان با اتفاقات عراق، در لبنان نیز چندین تجمع در بیروت برگزار شد اما نتوانست مانند عراق، توجهات را به خود جلب کند. این همزمانی قابل توجه نکته‌سنجان قرار خواهد گرفت.
اکنون این طرح سعودی، در عراق در حال اجراست و به همین دلیل شخص مشخصی رهبری آن را بر عهده ندارد تا با موج‌سواری بر وضع نابسامان اقتصادی، کاملا مردمی جلوه کند. اعتراض‌های کنونی بسیار به اعتراضی که قرار بود در دی ماه 1396 در تهران و ایران فراگیر شود، شبیه است. آن اعتراض‌ها هم رهبر مشخصی نداشت و تکیه بر هماهنگی در فضای مجازی داشت.
5- همزمان شدن آغاز اعتراضات با آغاز حرکت مردم برای راهپیمایی اربعین، اصلا اتفاقی نیست. آغاز این آشوب یک تیر و چند نشان است؛ اول آنکه راهپیمایی اربعین تحت الشعاع قرار می‌گیرد و از سویی دیگر مقدمه برای ساقط شدن دولت عادل عبدالمهدی که هنوز یک ساله هم نشده، فراهم می‌شود؛ دولت عادل از دو جهت بسیار تحت فشار آمریکا قرا گرفته است؛ اول آنکه دولت او بر خلاف دولت سابق (حیدر العبادی) علاوه بر نگاه به غرب، به شرق هم نگاه دارد و اخیرا از سفری رسمی از چین بازگشت که ما حصل آن توافق‌های متعدد تجاری و اقتصادی بود. نکته مهمتر دیگر اینکه دولت او اخیرا آشکارا اعلام کرد که رژیم صهیونیستی عامل حمله به مواضع الحشد الشعبی است؛ موضعی که خودبه‌خود به معنای عزم بغداد برای مقابله با این حملات است.
هر چند همه احزاب و سیاسیون و حتی عادل عبدالمهدی نخست‌وزیر عراق بر حق مردم برای اعتراض و تظاهرات تاکید کرده‌اند اما برخی سیاسیون با گرفتن مواضعی دوپهلو یا برخی در حمایت از مردم، ژست دموکراتیک به خود گرفته‌اند. مخالفان دولت عادل عبدالمهدی هر چند اعلام کرده‌اند که خواستار تظاهرات‌های کنونی نشده‌اند، اما چندان هم از این وضع ناراضی نیستند. آنان در چند ماه گذشته با آنکه عمر دولت فعلی هنوز یک سال هم نشده، تلاش‌های شدیدی برای استیضاح وزرای دولت و حتی خود نخست‌وزیر کرده‌اند.
مقتدی الصدر در روز دوم اعتراض‌ها در توئیترش نوشت: ما نمی‌خواهیم و به سود عراق هم نیست که تظاهرات مردمی به تظاهرات حزبی تبدیل شود وگرنه به انقلابیون (ائتلاف) الاصلاح می‌گفتیم که بیایند تظاهرات. اما ما می خواهیم مردمی بودنش و مسالمت‌آمیز بودنش کاملا حفظ شود… ما همچنین تعدی به تظاهرات‌کنندگان بی‌دفاع را که دنبال فساد و خشونت نیستند، رد می‌کنیم».
نوری المالکی نخست‌وزیر پیشین عراق هم در روز نخست اعتراض‌ها گفت، آنچه امروز در میدان التحریر (بغداد) رخ داد، تأسف برانگیز است و به سود هیچ کس نیست. از معترضان می‌خواهم که خوددار باشند و به قانون تمکین کنند و مسالمت‌آمیز بودن تظاهرات را حفظ و از برخورد با نیروهای امنیتی و به خطر انداختن منافع عمومی و خصوصی و تخریب دوری کنند. دستگاه‌های امنیتی هم باید از معترضان و اموال عمومی و خصوصی محافظت کنند.
ایاد علاوی، نخست‌وزیر اسبق عراق نیز تظاهرات را حق قانونی مردم دانست به شرط آنکه مسالمت‌آمیز باشد و متعرض اموال عمومی و خصوصی نشود. او خواستار خوددار بودن مردم معترض شد و گفت از خواسته‌های آنان حمایت می‌کند.
عمار الحکیم (رئیس پیشین مجلس اعلا) نیز در روز دوم، معترضان را «فرزندان ما» خواند و خطاب به نیروهای امنیتی گفت، «با فرزندان ما مدارا کنید… به آنها گوش کنید». او طی چند ماه گذشته نیز تلاش کرد که از هواداران خود بخواهد در اعتراض به عملکرد دولت در چندین شهر عراق تظاهرات کنند اما این فراخوان با حضور بسیار کم‌رنگ مردم، شکست خورده بود.