گام سوم فردا

علی روغنگران

روز جمعه، هشتم شهریور ماه آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارشی که به طرفین برجام ارسال کرده است اعلام کرد میزان و درصد غنای ذخایر اورانیم ایران از حد مجاز فراتر رفته است. بر اساس این گزارش، ذخایر اورانیوم ایران به 241.6 کیلوگرم رسیده است. این عدد بالاتر از سقف 202 کیلوگرم مندرج در برجام است. (202.8 کیلوگرم اورانیوم معادل 300 کیلو یو اف 6 است). همچنین درصد غنی سازی از محدوده 3.67 درصد به 4.5 درصد رسیده است. البته این میزان فاصله زیادی با غنی سازی 20 درصدی قبل از برجام و غنی سازی 90 درصد که برای ساخت بمب مورد نیاز است دارد. همچنین ذخایر آب سنگین ایران125.5 تن است که هنوز زیر سقف 130 تنی برجام محسوب می‌شود. چند ساعت پیش از انتشار این گزارش، موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای از طرفین برجام خواست تا برای حفظ توافق هسته‌ای تلاش کنند. به گفته ظریف آژانس بین‌المللی انرژی اتمی 15 بار تعهد ایران به برجام را تایید کرده که 5 بار آن بعد از خروج آمریکا بوده است، اما طرف مقابل این توافق را اجرا نکرده است. در پایان این هفته ایران گام سوم کاهش تعهداتش در برجام را بر می دارد. ظریف پنج شهریور گفته بود در 6 سپتامبر (15 شهریور) مرحله سوم آغاز خواهد شد. بر اساس سخنان ظریف دو سناریو در مورد نوع اجرای گام سوم وجود دارد. یا این گام مانند دو مورد قبلی در جهت لغو و کاهش تعهدات است یا قرار است اقدامات سختگیرانه‌تر و قاطعانه‌تری صورت گیرد. به موازات انتشار گزارش آژانس مبنی بر افزایش سطح غنی سازی ایران و همچنین نزدیکی به گام سوم کاهش تعهدات، دستگاه دیپلماسی ایران در مذاکره را باز نگه داشته است. علاوه بر این، مذاکرات ایران و اتحادیه اروپا و به ویژه فرانسه همچنان ادامه دارد. همچنین ممکن است روحانی و ماکرون در مجمع عمومی سازمان ملل که اواخر این ماه برگزار می‌شود دیدار کنند. ظریف قصد ایران را پایبندی اروپا به برجام اعلام کرده است، اما خواست اصلی را برطرف کردن مسائل اقتصادی می‌داند. ظریف گفته ما سرمایه گذاری‌ها، هواپیمایی غیرنظامی، حمل‌ونقل، بازگشت شرکت‌های اروپایی و … را به‌عنوان پیش‌شرطی برای اجرای کامل تعهدات خود درخواست نمی‌کنیم. او افزود: «ما تنها می‌خواهیم بتوانیم نفت خود را بفروشیم و پول خود را دریافت کنیم.»

وزیر امور خارجه کشورمان اعلام کرد اگر ما با اروپا به تفاهم برسیم گام سوم را برنمی‌داریم، ما نه‌تنها از اقدامات بیشتر در این راستا انصراف می‌دهیم بلکه به همان جایی برمی‌گردیم که تا به حال بوده‌ایم. با توجه به مجموع اظهارت مقامات رسمی کشورمان به نظر می‌رسد ایران هر دو گزینه مذاکره و تهدید را به موازات هم پیش می‌برد و تلاش دارد هرچه در توان دارد برای به دست آوردن امتیازات اقتصادی به کار گیرد. این رویکرد دستگاه دیپلماسی کشورمان کاملا  عقلانی است. ایران تاکید دارد اگر اروپا نجنبد و حرکتی انجام ندهد دلیلی ندارد ایران هم تعهدات خود را انجام دهد. اما در عین حال ایران باب مذاکره را هم در قالب برجام نبسته است. ایران این آمادگی را دارد که به توافقاتی برسد. حوزه دیپلماسی و سیاست همین را اقتضا می‌کند که ضمن مورد توجه داشتن جنبه سخت، بخش نرم آن هم فراموش نشود. از این جهت ایران هم جنبه سخت را در نظر دارد یعنی می‌گوید اگر اروپایی‌ها به تعهداتش عمل نکنند و تحت فشار آمریکا ایران را از حقوقش محروم کنند، دلیلی ندارد ایران وفادار به برجام بماند و می‌تواند بخشی از تعهداتش را تعلیق کند. ایران دو مرحله دوماهه را اجرا کرده و خود را برای مرحله سوم آماده می‌کند. در عین حال وقتی ماکرون برای مذاکره تمایل نشان می‌دهد ایران هم پیشنهاد اروپایی‌ها را بررسی می‌کند. ظریف و سپس عراقچی به فرانسه سفر می‌کنند و باب مذاکره باز است، چون ایران از ابتدا هم اعلام کرد به تعهدات برجامی خود عمل می‌کند و بخشی هم که تعلیق می‌کند یا توقف تعهدات را انجام می‌دهد در راستای آن چیزی است که حق ایران در خود برجام بوده است. ایران از حق خود استفاده می‌کند و در عین حال می‌گوید اگر اروپایی‌ها از خود تلاش جدی برای پایان وضعیت فعلی نشان دهند، ما هم آمادگی داریم تعلیقات را تعلیق کنیم. یعنی از توقف تعهدات جلوگیری کنیم و به برجام متعهد باشیم. حرف ایران این است که برجام تعهد بین المللی 6 کشور در برابر ایران است که قطعنامه 2231 آن را تصویب کرده است. ترامپ یک طرفه تمام تعهدات را زیر پا گذاشته و علاوه بر آن فشار وارد می‌کند که دیگران هم تبعیت کنند. فقط منطق زور و قلدری بر این مسئله حاکم است، چون آمریکا قدرت اقتصادی دارد اروپا هم تبعیت می‌کند.اگر حرف و منطقی باشد در خود برجام پیش بینی شده است. شورا یا کمیته‌ای در برجام مسئول رسیدگی به این مسائل است. اگر ترامپ ادعایی داشت باید در این شورا مطرح می‌کرد، اگر قانع نمی‌شد اقدام دیگری انجام می‌داد، ولی او بدون اینکه به شورا رجوع کند به صورت غیر قانونی، غیر اخلاقی و غیر عرفی از برجام خارج شد. اروپا هم به تبعیت از ترامپ در انجام وظایفش تعلل می‌کند. در حالی که باید به آنها عمل کند کما اینکه چین و روسیه اعلام کردند از تحریم‌ها تبعیت نمی‌کنند، اما اروپا راه میانه را در پیش گرفته و با تعلل و امروز و فردا کردن کار را پیش می‌برد. این تعلل از ناحیه ایران تا حدودی تحمل شد یعنی یک سال بعد از خروج آمریکا از برجام. اما بعد از آن اعلام کرد ما هم تعهداتمان را تعلیق می‌کنیم. در دوماه اول ایران اعلام کرد دیگر سقف مجاز را رعایت نمی‌کند و آب سنگین را نفروخت و در دو ماه دوم درصد غنی سازی را از 3.67 بیشتر کرد. در فاصله آغاز گام‌های ایران، اروپا سعی کرد با تهدید، ایران را منصرف کند. اول وزیر خارجه آلمان به تهران آمد و پاسخ تندی دریافت کرد. همزمان بحث میانجیگری ژاپن و سفر آبه به تهران انجام شد و با پاسخی که او دریافت، بقیه متوجه شدند پاسخ ایران جدی خواهد بود؛ دو اقدام سرنگونی پهپاد آمریکایی و توقیف نفتکش انگلیسی مسئله را روشن کرد. پس از این مسائل ماکرون به صورت جدی تری وارد موضوع شد. منتها او هم چشمش به دهان ترامپ بود. حرف مقامات ایران این است که شما خودتان کاری انجام دهید، تعهدات خود را انجام دهید. باید نفت بخرید. علاوه بر اینستکس که باید راه اندازی کنید تا پول نفت منتقل شود اعتبارات خودتان را اضافه کنید. دیگر کشور‌های اروپایی را به این جمع راه دهید تا سطح کار افزایش یابد. نیاز ایران فقط غذا و دارو نیست بخشی را خود می‌توانیم تامین کنیم. نیازمندیهای گسترده دیگری داریم که باید در قالب برجام به آنها دسترسی داشته باشیم. دلیلی ندارد با تعلل، فشار بر مردم را افزایش دهید. ابتدا ماکرون گفت توقف در برابر توقف. یعنی شما بیش از این پیش نروید آمریکا هم پیش نرود. اما آمریکا دیگر چه کاری باقی مانده که انجام دهد؟ وقتی وزیر خارجه و رهبر ایران را تحریم می‌کند یعنی به ته خط رسیده است. اگر قرار است اقدامی صورت گیرد باید آمریکا برگردد، تمام تحریم‌هایی که انجام داده لغو کند. ترامپ باید درقالب برجام برگردد و مسائل طرفین پشت میز مذاکره بررسی شود. آنجا حاضریم با آمریکا مذاکره کنیم. چون قالب، قالب برجام است قبلا هم مذاکره کردیم از این به بعد هم می‌کنیم. ولی خارج از برجام و با توقعات بیش از حد و تحت فشار، مذاکره نمی‌کنیم. ما نشان دادیم تحت فشار کاری انجام نخواهیم داد. به مردم فشار اقتصادی وارد شده است و به خاطر مردم باید انعطاف داشت، اما اصل مسئله و تاکید بر حقانیت ایران در برجام به قوت خود باقی است و لذا وزیر خارجه کشورمان در سفرهایش به اقصی نقاط دنیا در تلاش است کشور‌ها را توجیه کند و آنها را نسبت به موضوع مطلع کند.