راهکار فرانسه تا استراتژی ایران
علی روغنگران
حسن روحانی و امانوئل ماکرون، روسای جمهور ایران و فرانسه، بار دیگر شامگاه شنبه تلفنی گفتگو کردند. این تماس، که به ابتکار طرف فرانسوی انجام شد، کمتر از یک هفته پس از ابراز امیدواری ماکرون برای دیدار سران ایران و آمریکا صورت گرفت. دوشنبه هفته گذشته، روحانی در اظهاراتی قابل توجه، گفت برای حل مشکلات حاضر است با هر شخصی دیدار کند. اندکی بعد، ماکرون در یک نشست خبری مشترک با همتای آمریکایی‌اش، دونالد ترامپ، ابراز امیدواری کرد که روحانی و ترامپ در «هفته‌های آینده» دیدار کنند. رئیس‌جمهور فرانسه حتی مدعی شد روحانی به او گفته است از دیدار با ترامپ استقبال می‌کند. اما یک روز بعد، روحانی موضع خود را تغییر داد و هر گونه تغییر در مناسبات تهران و واشنگتن را به رفع «تمام تحریم‌ها» مشروط کرد. بنابراین، احتمالا ماکرون با روحانی تماس گرفته است تا دلایل این تغییر ناگهانی را جویا شود. روحانی در این تماس، با بیان اینکه «اجرای کامل تعهدات برجام و امنیت کشتیرانی در همه آبراه‌ها دو هدف اصلی در مذاکرات ما است»، از بی‌عملی اروپا پس از خروج یکجانبه آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) اظهار تاسف کرد و گفت: «متاسفانه پس از این اقدام یکجانبه آمریکا (خروج از برجام)، کشور‌های اروپایی نیز اقدامی عملی در مسیر اجرای تعهدات خود نداشتند.»
رئیس‌جمهور ایران، رفع کامل همه تحریم‌ها علیه ایران را زمینه‌ساز مذاکرات بعدی دانست و تاکید کرد: «اگر اروپا نتواند تعهدات خود را عملیاتی کند، ایران گام سوم در کاهش تعهدات برجامی را به اجرا خواهد رساند که البته این اقدام هم مانند دیگر مراحل اقدامی قابل بازگشت خواهد بود.»
در اولین سالگرد خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، ایران، در واکنش به بی‌عملی اروپا در تامین منافع اقتصادی خود، نخستین گام کاهش تعهدات را برداشت و دو ماه بعد گام دوم را هم برداشت. در این دو گام، ایران اجرای برخی محدودیت‌های مندرج در برجام، مانند رعایت سقف غنی‌سازی 3.67 درصدی اورانیوم و نگهداری 300 کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده، را تعلیق کرد. اکنون مقامات ایران تهدید می‌کنند که چنانچه اروپایی‌ها اقدامی برای تامین منافع اقتصادی ایران انجام ندهند، ایران گام سوم کاهش تعهدات را هم برمی‌دارد. در مقابل، اروپایی‌ها، و خصوصا فرانسوی‌ها، که خودشان را از تامین منافع اقتصادی ایران بدون آمریکا، عاجز می‌بینند، تلاش می‌کنند کاخ سفید را متقاعد کنند که در برابر ایران انعطاف نشان دهد. فرانسوی‌ها به آمریکا پیشنهاد داده‌اند که در ازای پایبندی کامل ایران به برجام، برای این کشور معافیت‌هایی برای فروش نفت صادر کند. اما آمریکا نه تنها با این پیشنهاد موافقت نکرد، بلکه به تازگی، نفتکش آدریان دریا1 ایران، که در دریای مدیترانه سرگردان است، را تحریم کرد و به کشور‌ها درباره کمک به آن هشدار داد. بیانیه‌ای که پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست‌جمهوری ایران درباره تماس روحانی و ماکرون منتشر کرد، نشان می‌دهد که ادبیات روحانی هشدارآمیز بوده است. روحانی تهدید کرده تعهدات هسته‌ای را بیش از پیش کاهش دهد. اما روایت طرف فرانسوی از این تماس، خوشبینانه است. در بیانیه کاخ ریاست جمهوری فرانسه آمده است که ماکرون مجددا بر «اهمیت تحرکات فعلی برای آماده‌سازی شرایط کاهش تنش از طریق گفتگو و رسیدن به یک راه حل دائمی در منطقه» تاکید کرد. پس از دیدار اخیر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، با ماکرون در بیاریتس، فرانسوی‌ها امیدوار شدند که ایران و آمریکا مذاکرات را از سر بگیرند. اما تغییر ظاهری موضع روحانی، طرف فرانسوی را نگران کرد. از این رو، به گفته یک منبع دیپلماتیک فرانسوی، ماکرون با روحانی تماس گرفت تا مطمئن شود روحانی هنوز آماده مذاکره است که البته مطمئن شد. خبرگزاری فرانسه به نقل از این منبع گزارش کرد از نظر فرانسه مهم این است که پس از گفتگو‌های اجلاس سران گروه هفت درباره ایران، اطمینان حاصل شود که مختصات مذاکرات هنوز قابل استفاده و روحانی هنوز آماده مذاکره است. این منبع مدعی شد روحانی هنوز هم آماده مذاکره است. موضع روحانی درباره دیدار با ترامپ، کاملا تغییر کرده، ولی منابع فرانسوی می‌گویند رئیس‌جمهور ایران هنوز هم آماده مذاکره است. سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است: چرا روایت‌ها این قدر متفاوت هستند؟ ماجرا چیست؟
به نظر می‌رسد دلیل تفاوت مواضع روحانی، بخشی از یک استراتژی جدید و دو وجهی است. روزنامه نیویورک تایمز به نقل از منابع آگاه در تهران، مدعی شد اعلام آمادگی روحانی برای دیدار با ترامپ و سپس عقب نشینی از این دیدار، باید بخشی از یک استراتژی جدید دیده شود. این منابع ادعا کردند استراتژی جدید دولت، دو مسیر موازی را دنبال می‌کند: اتخاذ مواضع سختگیرانه نظامی و هسته‌ای و در عین حال اعلام آمادگی برای گفتگو‌ها تحت شرایط مشخص. این استراتژی می‌تواند تغییر مواضع روحانی و حتی اقدامات جدید هسته‌ای ایران را توضیح دهد. از یک طرف، ایران برای تحت فشار قرار دادن غرب، به توقف اجرای برخی محدودیت‌های هسته‌ای تهدید می‌کند و از طرف دیگر، روحانی برای دیدار با ترامپ اعلام آمادگی می‌کند. نیویورک‌تایمز در ادامه مدعی شد دولت ایران در حال بررسی ایده مذاکره با کاخ سفید است. طبق ادعای این روزنامه، حدود یک ماه پیش، اوایل ماه آگوست، اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور ایران، با گروهی از مشاوران و دستیاران سیاسی جلسه ای داشت تا ایده تعامل با آمریکا را بررسی کند. حاضران در جلسه گفتند اگر ترامپ یک «توافق جامع‌تر» از برجام می‌خواهد، ایران درخواست او و حتی بخش‌هایی از برنامه موشک بالستیکی و نفوذ منطقه‌ای خود را بررسی خواهد کرد، اما ایران در ازای این کار، از آمریکا تضمین‌های جامع‌تری برای رفع طولانی‌مدت تحریم‌ها درخواست خواهد کرد. هنوز معلوم نیست که آیا این استراتژی جدید دولت روحانی موفق می‌شود یا نه. با این وجود عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران برای مذاکره با طرف‌های فرانسوی و بررسی پیشنهاد رئیس جمهور فرانسه دیروز به پاریس رفت. یک تیم اقتصادی از بخش‌های مختلف نیز هیات دیپلماتیک ایران را همراهی می کند تا ابعاد پیشنهادهای رئیس جمهور فرانسه روشن شود. فرانسه در پی این است که از دو طرف منازعه – ایران و آمریکا – «سلسله‌ای از تعهدات» بگیرد. پاریس از تهران می‌خواهد که کاملا به برجام پایبند باشد و در ازای این پایبندی از واشنگتن می‌خواهد که برای فروش «مقادیر اندکی از نفت ایران» معافیت‌های تحریمی صادر کند. هنوز آمریکایی‌ها با این راهکار موافقت نکرده‌اند و حتی بر تحریم‌های نفتی علیه ایران افزوده‌اند. بنابراین، اگر استراتژی جدید دولت روحانی به راهکار فرانسه گره بخورد، ممکن است احتمال موفقیت آن اندک باشد.