تقویت نفوذ پمپئو در دولت ترامپ
علی روغنگران
یک هفته پیش رئیس جمهور آمریکا به شکلی نه چندان محترمانه، مشاور امنیت ملی تندروی خود را اخراج کرد. عزل بولتون، ممکن است نفوذ وزیر خارجه را بیش از پیش تقویت کند. لحظاتی پس از اعلام عزل بولتون، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، در کنار استیون منوشین، وزیر خزانه‌داری، نشست خبری مشترکی برگزار کرد که قرار بود بولتون هم در آن شرکت کند. اما بولتون حضور پیدا نکرد. چون دیگر عضوی از دولت ترامپ نبود. هنگامی که یکی از خبرنگاران، ناگهان درباره استعفای بولتون از پمپئو سوال پرسید، او از ارائه یک پاسخ واضخ خودداری کرد، اما خنده پمپئو، خوشحالی درونی او را برملا کرد. خصوصا که اندکی پس از اخراج بولتون، نام پمپئو به عنوان جایگزین او مطرح شده است. پمپئو و بولتون، در بسیاری از موارد، از جمله ایران، دیدگاه‌های بسیار نزدیکی دارند. اما در عین حال، رقیب اصلی یکدیگر بودند. حال، با خروج بولتون از دولت در تیم سیاست خارجی ترامپ خلأ ایجاد شده که ممکن است توسط پمپئو پر شود. منابع خبری آمریکایی گفتند برخی از تصدی همزمان سمت‌های وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی توسط پمپئو حمایت می‌کنند. آخرین کسی که این دو پست را همزمان داشت، هنری کیسنجر بود. به همین دلیل، برخی محافل رسانه‌ای پمپئو را «کیسینجر جدید» نامیدند. با انتصاب هنری کیسینجر در سمت مشاور امنیت ملی در اوایل دهه 1970، این منصب به تدریج اهمیت فراوانی یافت. بعد‌ها با قرار گرفتن زبیگنیو برژینسکی در همین سمت، بر اهمیت آن افزوده شد. از آن زمان، مشاوران امنیت ملی همواره سعی می‌کردند جایگاه خود را مهم و مشورت‌های خود را اثرگذار نشان دهند. در مواردی مانند کیسینجر و کالین پاول هم واقعا اینگونه بودند. در برخی تحولات، ناظران همواره چشم انتظار موضع‌گیری‌های مشاور امنیت ملی بودند. به نحوی که انگار مشاور امنیت ملی همه کاره کاخ سفید است. بولتون نیز تلاش کرد تاثیرگذار باشد، اما به دلیل مخالفت‌های صریحش با رئیس‌جمهور، از کاخ سفید اخراج شد. عصر روز دوشنبه، بولتون و ترامپ طی جلسه‌ای در کاخ سفید، درباره ایران جر و بحث کردند. ترامپ نسبت به کاهش برخی تحریم‌های ایران به منظور بازگرداندن این کشور به میز مذاکرات، متمایل شد. اما بولتون شدیدا با این امر مخالفت کرد. همان روز ترامپ تصمیم گرفت بولتون را اخراج کند. اما اعلام این تصمیم روز سه شنبه صورت گرفت. سه شنبه شب، پمپئو، در مراسم یک موسسه خیریه در واشنگتن حاضر شد و با دوستانش درباره اخراج بولتون خندید و گفت: «چه روزی، چه زندگی‌ای و چه شغلی.»
اولین نشانه تقویت نفوذ پمپئو در دولت ترامپ زمانی نمایان شد که نام وزیر خارجه برای جایگزینی بولتون مطرح شد. گزارش‌هایی منتشر شد که ترامپ ممکن است پمپئو را به سمت مشاور امنیت ملی منصوب کند. اما ترامپ روز پنج شنبه، این احتمال را رد کرد. ترامپ در خصوص انتصاب پمپئو به سمت مشاور امنیت ملی، گفت: «فکر می‌کنم او (پمپئو) شگفت انگیز است و من واقعا درباره این امر با مایک پمپئو صحبت کردم.» ترامپ با بیان اینکه او با پمپئو رابطه خوبی دارد، افزود: «ما دیدگاه‌های مشترک زیادی داریم و چند دیدگاه متفاوت داریم.» رئیس‌جمهور آمریکا گفته است پمپئو مایل است فرد دیگری در راس شورای امنیت ملی قرار گیرد. با این حال، صرف صحبت کردن ترامپ با مایک پمپئو درباره اینکه چه کسی به ریاست شورای امنیت ملی برسد، افزایش نفوذ وزیر خارجه را نشان می‌دهد. منابع نزدیک به کاخ سفید پیش‌بینی می‌کنند که پمپئو نقش مهمی در انتخاب مشاور امنیت ملی بعدی خواهد داشت. اگر چه پمپئو و بولتون در بسیاری از مسائل، خصوصا ایران، دیدگاه‌های مشترکی دارند، اما گزارش‌های زیادی درباره اختلاف نظر میان این دو منتشر شده است. بولتون، بیشتر طرفدار رویکرد سخت‌گیرانه و استفاده بی‌محابا از نیروی نظامی و تحریم‌های کمرشکن است. پمپئو، اما، از تحریم‌ها حمایت می‌کند، ولی در مورد استفاده از ابزار‌های نظامی علیه ایران تردید دارد. در حالی که بولتون، از سیاست جورج بوش پسر در حمله به عراق دفاع می‌کند، پمپئو بیشتر به سیاست خارجی رونالد ریگان در برابر شوروی علاقه دارد. ریگان، در عین اعمال فشار اقتصادی و سیاسی بر شوروی از گفتگو با این کشور خودداری نکرد. از این رو، پمپئو همگام با ترامپ از مذاکره و دیدار با سران ایران حمایت می‌کند، ولی در عین حال، بر استمرار کارزار فشار حداکثری واشنگتن علیه تهران تاکید می‌کند. در پی استعفای بولتون، گمانه‌هایی درباره احتمال انعطاف آمریکا در برابر ایران مطرح شد. اما پمپئو، در همان روز استعفای بولتون، بر استمرار کارزار فشار حداکثری علیه ایران تاکید کرد. او گفت: رهبران جهان نباید در غیاب بولتون توقع داشته باشند که آمریکا سیاست خارجی خود را تغییر دهد. چرا که به گفته پمپئو اینها «سیاست‌های رئیس‌جمهور بوده‌اند.»
با رفتن بولتون، حالا پمپئو می‌تواند سیاست خارجی ترامپ را به نحوه دلخواه خود تعیین کند. چرا که الان او هم از یک رقیب بزرگ راحت شده و هم اعتماد رئیس‌جمهور را دارد. روزنامه واشنگتنپست به نقل از منابع آگاه نوشت فقدان اعتماد میان پمپئو و تیم بولتون، موجب شد وزیر خارجه دستیارانش را از مشورت با تیم بولتون درباره ایران بازدارد. از سوی دیگر، پمپئو بر خلاف بولتون، رابطه نزدیکی با ترامپ و خصوصا داماد و مشاور او، جارد کوشنر، برقرار کرده است. سال گذشته، ترامپ گفته بود پمپئو تنها مشاوری است که با او مشاجره نکرده اشت. رابطه خوب پمپئو با ترامپ، در رفتار انعطاف‌پذیر وزیر خارجه ریشه دارد. تحلیلگران معتقدند که پمپئو بر خلاف بولتون، وقتی احساس می‌کند ترامپ درباره مسئله‌ای نظر مساعدی ندارد، زود عقب نشینی می‌کند. در همین رابطه، تام رایت، پژوهشگر سیاست خارجی در اندیشکده بروکینگز، به خبرگزاری فرانسه گفت: «او (پمپئو) متنفذ است، چون خواسته‌هایش را خیلی زیاد مطرح نمی‌کند. او می‌داند که چه زمانی انعطاف نشان دهد.» این کارشناس ادامه داد: «او دیدگاه‌هایش را مطرح می‌کند، ولی وقتی احساس کند ترامپ مخالف است، خیلی زود عقب نشینی می‌کند.»
این دقیقا برعکس بولتون است. بولتون در یک روز قبل از اخراج، با ترامپ درباره کاهش تحریم‌های ایران مشاجره کرده بود. ترامپ مایل است همیشه خودش را تصمیم‌گیر نهایی نشان دهد. او گاهی نظرات متفاوت مشاوران را می‌شنود. اما زمانی که مسئله تصمیم‌گیری مطرح می‌شود، هیچ مزاحمتی را قبول نمی‌کند. بولتون، تلاش کرد در تصمیم‌گیری‌ها مداخله کند، ولذا شغلش را از دست داد. پمپئو این را می‌داند و سعی می‌کند در عین اطاعت از رئیس‌جمهور، سیاست‌های خودش را اجرا کند. همین اطاعت ظاهری موجب شد که پمپئو از معدود کسانی شود که برای مدت نسبتا طولانی در دولت ترامپ حضور داشته باشد و اخراج نشود. در حال حاضر، پمپئو رابطه خوبی با رئیس‌جمهور آمریکا دارد و به گفته خبرگزاری فرانسه، «پادشاه بلامنازع سیاست خارجی ترامپ» شده است. اما باید دید این رابطه خوب چقدر طول می‌کشد. آیا پمپئو هم روزی با یک توئیت به لیست اخراجی‌ها خواهد پیوست؟ فعلا چنین چیزی احتمال کمی دارد. اما در بلندمدت هیچ چیزی از ترامپ بعید نیست.