عقب نشینی دو مهره کلیدی «تیم B»
علی روغنگران
چند روز پیش خبری در رسانه ها منتشر شد مبنی بر این که وزیر حج عربستان در دیدار با رئیس سازمان حج و زیارت ایران از برقراری دوباره عمره برای زائران ایرانی استقبال کرده و قول داده، موضوع راه‌اندازی نمایندگی ایران در سفارت سوئیس (حافظ منافع ایران در عربستان) را شخصا پیگیری کند تا بدین ترتیب روند صدور روادید برای حجاج ایرانی برای از سرگیری عمره فراهم شود. می توان گفت که این خبر خوب، نخستین واکنش مثبت از جانب عربستان در تعامل با ایران بعد از مدتها تیرگی روابط میان دو کشور است. مدتی قبل هم محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی، تحت فشار سایر امارت‌ها، خصوصا امارت دوبی، مجبور شد در سیاست خارجی امارات تجدیدنظر کند. این بازنگری با اعزام یک هیات محرمانه به ایران در چند ماه پیش آغاز شد و نهایتا به خروج از جنگ یمن و اعزام فرمانده گارد ساحلی امارات به ایران منتهی شد. در مورد اینکه چرا امارات رویکرد خود را به تدریج تغییر داد، دیدگاه دقیقی وجود ندارد. خود اماراتی‌ها نگفتند چرا در رابطه با ایران، ناگهان راه خود را از سایر بازیگران، خصوصا آمریکا و رژیم صهیونیستی، جدا کردند. با این حال، بسیاری از ناظران معتقدند که امارات از احتمال وقوع درگیری با ایران نگران است و در حقیقت، مجبور شده در سیاست خارجی خود بازنگری کند. چرا که به گفته محمد بن راشد، حاکم دوبی، «شاید آمریکا در هرگونه تقابل با ایران پیروز شود، اما ابوظبی و دوبی به طور کامل نابود خواهند شد.»
فارغ از دلایل اصلی تغییر رویکرد امارات، چرخش ابوظبی نشان می‌دهد که انسجام «تیم بی» به خطر افتاده است. خصوصا که این چرخش، ظاهرا با موافقت سعودی‌ها انجام شده است. «تیم بی»، اصطلاحی است که برای اولین بار توسط محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، وارد ادبیات سیاسی شد. جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، و محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی، اعضای این تیم هستند. از دیدگاه ظریف، این چهار سیاستمدار، عامل اصلی فشار‌ها بر ایران هستند و حتی برای کشاندن دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، به جنگ با ایران تلاش می‌کنند. در روز‌های اخیر، گمانه‌هایی درباره نگرانی سعودی‌ها از نزدیکی امارات به ایران مطرح شد. اما اظهارات مقامات اماراتی و نیز برخی گزارش‌های رسانه‌ای نشان می‌دهد که عربستان و امارات احتمالا هر دو به طور هماهنگ در حال بازنگری در سیاستهایشان در مقابل ایران هستند. انور قرقاش، وزیر مشاور امارات در امور خارجی، در چند توئیت، پشت‌پرده بازنگری در سیاست خارجی کشورش را تشریح کرد. او نوشت: «بازاستقرار در حدیده، نتیجه گفتگوی گسترده در داخل ائتلاف است و با کشور برادر عربستان در مورد استراتژی مرحله آینده در یمن توافق کردیم. در پرونده ایران هم موضع مشترک ما این است که از تقابل اجتناب کنیم و کار سیاسی را در اولویت قرار دهیم.»
قرقاش در توئیت‌های دیگری، روابط امارات و عربستان را «استراتژیک» دانست و تاکید کرد مسئله نزدیکی به ایران نمی‌تواند بین ریاض و ابوظبی اختلاف ایجاد کند.
آیا سعودی‌ها برای بهبود روابطشان با ایران، به اماراتی‌ها چراغ سبز نشان داده‌اند؟ شواهد و قراین و نیز برخی اظهارات مقامات سعودی نشان می‌دهد که پاسخ به این سوال می‌تواند مثبت باشد. عبدالله معلمی، نماینده عربستان در سازمان ملل، اخیرا در اظهاراتی غیرمنتظره خواستار به کارگیری دیپلماسی با ایران شد. معلمی، پس از جلسه ویژه شورای امنیت درباره یمن، گفته بود کشورش خواستار جنگ با ایران در یمن یا جا‌های دیگر نیست. وی در یک نشست خبری مشترک با همتایان اماراتی و یمنی، اعلام کرد عربستان آماده تعامل دیپلماتیک با ایران است، اما به گفته وی، این امر نیازمند زمینه مشترک است. استقبال گرم عربستان از حجاج ایرانی با گلاب و شیرینی ودیدار روز جمعه مقامات «بلندپایه» ایران و عربستان در مکه، نشانه‌های دیگری از احتمال تغییر رویکرد سعودی‌ها در مقابل ایران هستند. به نظر می‌رسد این تغییر، یکی از اعضای دیگر «تیم بی»، یعنی بنیامین نتانیاهو، و به طور کلی محافل اطلاعاتی رژیم صهیونیستی را نگران کرده است. روز شنبه، وبگاه اطلاعاتی اسرائیلی «دبکا فایل»، مدعی شد امارات و عربستان به طور بی‌سروصدا با ایران گفتگو کرده‌اند. این وبگاه به نقل از منابع خود، نوشت کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس، به رهبری عربستان و امارات، به این جمع بندی رسیده‌اند که اهداف دولت ترامپ، با اهدافشان سازگار نیست. به نوشته این وبگاه اطلاعاتی، یک مقام در ابوظبی در هفته جاری گفت: «اگر واشنگتن دنبال این (مذاکرات با ایران) است، ما هیچ علاقه‌ای به مشارکت در طرح ائتلاف امنیت دریایی در خلیج (فارس)، نداریم. چون قدرت بازدارندگی آن به شدت محدود خواهد بود.»
گفتنی است که آمریکا از چند ماه پیش تاکنون دنبال تاسیس یک ائتلاف نظامی دریایی در خلیج فارس است تا از ناوبری محافظت کند. اما بسیاری از کشور‌های جهان به دلیل نگرانی از تشدید تنش با ایران، از پیوستن به ائتلاف آمریکایی خودداری می‌کنند. هر چند که مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، اخیرا در سفری به استرالیا مدعی شد که آمریکا «بسیار مطمئن» است که می‌تواند در خلیج فارس ائتلاف دریایی تاسیس کند.
محمد بن زاید، اولین کسی بود که از ائتلاف دریایی آمریکا جدا شد. روز چهارشنبه، مقامات نظامی غربی و عربی – از جمله بریتانیایی‌ها و آمریکایی‌ها – با هدف بررسی پیشنهاد آمریکا مبنی بر تاسیس یک ائتلاف بین المللی در خلیج فارس، در منامه پایتخت بحرین جلسه غیرعلنی برگزار کردند. جزئیات این جلسه هنوز منتشر نشده، اما وزارت خارجه بحرین پس از پایان جلسه، با صدور بیانیه‌ای، آن را «مهم» قلمداد کرد. همزمان با این نشست، قرقاش در توئیتی گفت: امارات از راهکار‌هایی که «امنیت منطقه را حفظ و شبح تقابل را دور می‌کنند» حمایت می‌کند. واضح بود که امارات تنها در صورتی با این ائتلاف همراهی می‌کند که درگیری با ایران اتفاق نیفتد. به نظر می‌رسد که محمد بن زاید با هماهنگی سعودی‌ها خود را از طرح‌های تقابلی آمریکا در خلیج فارس دور کرده است. امری که به احتمال زیاد نتانیاهو را نگران می‌کند. شاید به همین دلیل، نخست‌وزیر اسرائیل، مجدانه تلاش می‌کند عضو دیگری به «تیم بی» اضافه کند. نتانیاهو شنبه شب، در اولین تماسش با بوریس جانسون، نخست‌وزیر جدید بریتانیا، از او خواست که در برابر ایران «محکم بایستد.» پیش از این نیز اندکی پس از پیروزی جانسون در تصدی رهبری حزب محافظه‌کار، نتانیاهو در توئیتی به او تبریک گفت و در مورد همکاری نزدیک با جانسون ابراز امیدواری کرد. اما آیا جانسون به «تیم بی» ملحق می‌شود؟ به هر حال باید منتظر ماند و دید که پس از تغییر مواضع دو عضو اصلی «تیم بی»، آیا نتانیاهو موفق می‌شود عضو دیگری به این تیم اضافه کند یا اینکه تیم یادشده در بحبوحه تنش‌های میان ایران و غرب متلاشی خواهد شد.