تولید یا مونتاژ ملی؟
رضا الهی
تولید ملی اصطلاحی در علم اقتصاد است و به ارزش پولی همه کالاها و خدماتی که در دوره معینی، معمولاً یک سال، در کشوری تولید شده گفته می‌شود. تولید ملی را بسته به اینکه هزینه های تولید از آن کم شده یا نه می توان به دو زیرشاخه تقسیم نمود: تولید ناخالص ملی و تولید خالص ملی
تولید ناخالص ملی عبارت است از مجموع ارزش پولی کالاها و خدمات نهایی تولید شده در یک سال مشخص با استفاده از عوامل تولیدی که متعلق به شهروندان یک کشور می باشد و اگر از تولید ناخالص ملی هزینه استهلاک کالاهای سرمایه‌ای و دیگر دارایی‌های سرمایه‌ای کسر شود تولید خالص ملی به دست می‌آید.
اقتصاد کشور ایران از ابتدای انقلاب تحت تأثیر تحریم های ظالمانه دولت‌های خارجی با مشکلات فراوانی رو برو بوده است. همین امر توجه مسئولین کشور را به بحث تولید ملی بیش از پیش به خود جلب کرد. اولین بار در سال 68 مقام معظم رهبری با تأکید بر روند تولید داخلی فرمودند: «باید روند تولید داخلی، اعم از تولیدات کشاورزی و صنعتی شتاب گیرد و دستگاههای اداری و دولتی و نهادهای انقلابی، حوزههای علمیه و دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی، مؤسسات فرهنگی و هنری، روند حرکت خودکفایی در ارتش و سپاه و سایر مراکز تولیدی، مراکز کسب و پیشهوری و دیگر بخشهای دولتی و غیر دولتی که به نحوی در ادارهی امور کشور و تأمین نیازهای حال و آیندهی جامعه نقش دارند، با همتی بلندتر و انگیزهای بیشتر از گذشته، به کار مشغول باشند ». در سال‌های اخیر این مبحث در بیانات رهبری به یک کلید واژه مهم تبدیل شد، تا جایی که از سال 91 تا کنون سال های شمسی توسط ایشان با محوریت تولید ملی نام گذاری شده است. از سال 91 و تأکید رهبری بر حمایت از تولید ملی هشت سال می گذرد، امسال نیز ایشان در پیام سال نو فرمودند: «میخواهم مسئله‌ی تولید را به عنوان محور فعّالیّت قرار بدهم». در هفته ای که گذشت نمایشگاه بین المللی مشهد با موضوع تولید ملی،کالای ایرانی میزبان تولید کنندگان داخلی در زمینه های مختلف بود. فرصت را غنیمت شمردیم و تصمیم گرفتیم به نمایشگاه سری بزنیم و با تولید کنندگان گپ و گفتی داشته باشیم.
اولین چیزی که در غرفه لوازم خانگی جلب توجه کرد، وجود تلویزیونهای هیوندای در نمایشگاه تولید ملی بود. همین امر باب گفت و گو با غرفه دار را باز کرد که آیا تمام لوازم موجود در غرفه شما تولید داخل است، که در پاسخ گفت «بله». با دیدن تلویزیون هیوندای موجود در غرفه سؤالی پیش آمد که آیا این تلویزیون هم تولید داخل است که در کمال تعجب غرفه دار ایرانی بودن کالا را تأیید کرد. اما وقتی به مارک تلویزیون اشاره شد در پاسخ گفت: «نه فقط این تلویزیون بلکه عمده لوازم خانگی ما در داخل کشور مونتاژ می شود، در حقیقت عمده لوازم خانگی ما تولید داخل نیست بلکه در داخل کشور تنها مونتاژ می شود.» همین موضوع حس کنجکاوی را برانگیخت تا به دیگر غرفه ها سری زده شود و همین سؤال از آنها نیز پرسیده شود. در غرفه تولیدی کالای خواب، تولید کننده گفت: تولیدات ما در ایران است اما مجبوریم با بالا رفتن دلار، ما نیز قیمت ها را بالا ببریم چراکه مواد اولیه پارچه خارجیست و با بالا رفتن نرخ دلار، پارچه هم گران می شود. در غرفه لوستر فروشی، فروشنده اذعان کرد: تمام لوستر های ما ساخت داخل است. با این جمله در ابتدا امیدی ایجاد شد اما در ادامه اضافه کرد که کریستال لاله لوستر چینی است چون کیفیت کریستال لاله ایرانی به شدت پایین می باشد. در گفت و گو با تولید کننده لوازم استیل آشپزخانه او نیز از نوسانات قیمت و پایین آمدن قدرت خرید مواد اولیه نالان بود و گفت: حتی سلفون های بسته بندی اجناسمان از چین می آید. در غرفه شرکت دانش بنیان تولید کننده قهوه گانودرما به امید تولید صد در صد ملی با مسئول غرفه باب گفت و گو باز شد، او گفت: قهوه گانودرما مواد اولیه اش که قارچ گانودرما و قهوه است، از خارج می آید، و ما در اینجا با ترکیب مواد اولیه قهوه گانودرما تولید می کنیم. او دلیل این موضوع را اینگونه بیان کرد: روند به عمل آمدن قارچ گانودرما هزینه زیادی خواهد داشت و دولت حمایت نمی کند تا به تولید ملی برسد. وی گفت حتی بسته بندی های ما خارجیست. تا به اینجای نمایشگاه آنچه مسلم شد این بود که در داخل کشور بیشتر از تولید ملی به سوی مونتاژ ملی در حرکت هستیم. تبریز توسط شورای جهانی صنایع دستی به عنوان شهر جهانی بافت فرش انتخاب شده است. در این خصوص با یکی از غرفه داران فرش دست بافت تبریز گفت و گو شد. وی گفت مواد اولیه فرش دست بافت تبریز پشم مرینوس و ابریشم است. پشم مرینوس از استرالیا می آید و به در کره فراورده می شود، سپس به ایران می آید و برای رنگ رزی به کارگاه های رنگ رزی سپرده می شود، همچنین ابریشم مورد نیاز ما از کره وارد می شود که اخیراً با وضعیت تحریم ها واردات پشم سخت شده است. او گفت: ما در ایران قابلیت فراوری پشم را داریم اما کیفیت آن پایین است.
هرچند که این نمایشگاه با نام تولید ملی برگزار شد، اما سؤالی که پیش آمد این بود که با تأکیدات متعدد مقام معظم رهبری در زمینه تولید ملی، چند درصد از تولیدات ما صد در صد ملی است؟
این موضوع با حمید گرمابی، نماینده مردم نیشابور در مجلس شورای اسلامی در میان گذاشته شد تا نظر ایشان را جویا شویم.
دانش تولید، ارزش افزوده بیشتر
نماینده مردم نیشابور در مجلس شورای اسلامی داشتن دانش تولید را باعث افزایش ارزش افزوده کالا دانست.
حمید گرمابی در پاسخ به سؤال خبرنگار صبح امروز مبنی بر اینکه با وجود نفت و دیگر پتانسیل های موجود در کشور چرا ما هنوز نمی توانیم مواد اولیه کالاها را در داخل کشور تولید کنیم پاسخ داد: در تولید هر کالایی یک زنجیره ارزش داریم که از مواد اولیه شروع می‌شود تا به کالای تولیدی نهایی می رسد. معمولاً هرچه به انتهای زنجیره می رسیم ارزش افزوده بیشتر می‌شود. برای مثال اگر نفت داریم و خام فروشی می کنیم بدترین کار است، نفت می تواند تبدیل به مواد پتروشیمی شود، مواد پتروشیمی طی چند مرحله می تواند تبدیل به کالای نهایی شود و ارزش افزوده بیشتری را پیدا کند. بنابراین بهترین راهکار این است که بتوانیم خودمان زنجیره تولید را کامل کنیم و خودمان در روند تولید مواد اولیه تا انتها ایفای نقش کنیم.
وی اظهار کرد: البته گاهی اوقات ما قسمتی از زنجیره تولید را می توانیم انجام دهیم. برای مثال در تولید قالی دست باف نخ ابریشم و پشم که باید با کیفیت بالا باشد از کشورهای دیگر می آید، قطعاً اگر بتوانیم خودمان این پشم را با کیفیت بالا تولید کنیم بهتر خواهد بود، ولی در این مورد خاص چونکه ما انتهای زنجیره تولید هستیم برایمان دارای ارزش افزوده قابل توجهیست، می توانیم همین را حفظ کنیم و توسعه دهیم در عین حال اگر به مراحل قبلی زنجیره تولید برگردیم، می توانیم مواد اولیه را هم در کشور داشته باشیم.
گرمابی افزود: در دنیای فعلی این موضوع بطور کلی معمول است که شما از ابتدا تا انتهای کار را خودتان در داخل یک کشور نداشته باشید ولی بتوانید در مراحلی وارد این زنجبره تولید شوید و آن ارزش افزوده را ایجاد کنید. برای مثال خودرو ممکن است همه قطعاتش در داخل کشور ساخته نشود و بنا به دلایل مختلف قطعاتی را از خارج از کشور وارد کنیم ولی اگر 90 درصد در داخل کشور تولید شود باز هم آن ارزش خودش را دارد، اگرچه که بتوانیم صد در صد تولید را در داخل کشور داشته باشیم بهتر است اما نباید ما خودمان را محدود کنیم که اگر نتوانستیم صد در صد تولید را در داخل داشته باشیم، سراغ آن تولید نرویم.
او افزود: در یک کشور توسعه یافته غربی که کالایی تولید می شود، ممکن است یک قسمت از آن را در چین تولید کرده باشند و یک قسمتش را در هندوستان، اما دانش و طراحی کلی تولید نهایی را دارند، ما نیز باید در موارد مختلف بتوانیم به دانش کل تولید نهایی مورد نظر دست پیدا کنیم ولی از لحاظ اقتصادی ممکن است به صرف نباشد که حتماً خودمان در داخل کشور آن تولید را انجام دهیم و به صرفه تر باشد که در کشور دیگر با نظارت خودمان و با در اختیار داشتن دانش تولید آن کالا، تولید انجام شود. دنیای امروز دنیای ارتباطات است و بسته به اینکه شرایط اقتصادی تولید چگونه باشد، ممکن است مواد اولیه در کشورهای مختلف تولید شود ولی در نهایت تولید و دانش تولید کالای مصرف کننده در دست کشور تولید کننده است.
عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در پاسخ به اینکه در شرایط تحریم این زنجیره تولید چگونه به انتهای زننجیره می رسد اذعان کرد: در شرایط تحریم اگر کل دانش و کالا در دست خودمان باشد دیگر ملاحظات اقتصادی خاص را کنار می گذاریم و کالا مصرفی را در داخل تولید می کنیم. اگرچه سعی کردیم در سال‌های اخیر کارهای مختلفی را در داخل کشور انجام دهیم و پیشرفت قابل توجهی هم داشته ایم بخصوص در صنایع نظامی. برای مثال در صنایع نظامی ما باید بتوانیم صد در صد متکی بر دانش و توان تولید خودمان باشیم، چراکه قطعاً در شرایط تحریم مثل تحریم های فعلی دیگر ما نمی توانیم به خارج از کشور متکی باشیم .
رییس سابق دانشکده مهندسی پلیمر و رنگ دانشگاه امیرکبیر در ادامه گفت: مسیری که در صنایع نظامی طی شده بعد از انقلاب بخصوص سال‌های بعد از جنگ تحمیلی که ما دیدیم چقدر ناجوانمردانه در آنجا نیز تحریم بودیم، تصمیم گرفتیم روی پای خودمان بایستیم و از صفر تا صد مباحث دفاعی و نظامی را خودمان انجام دهیم، این خودکفایی در شرایط تحریم بسیار موثر است و خواهد بود که ما در این مورد همه دانش ساخت و طراحی را خودمان داریم. ما می توانیم با اطمینان بگوییم که قدرت این را داریم که روی پای خودمان ایستاده‌ایم و در شرایط مختلف از کشور و نظام جمهوری اسلامی دفاع کنیم.
از صحبت‌های حمید گرمابی می توان دریافت در بسیاری از مواقع به دلایل اقتصادی به صرفه تر است که مواد اولیه را از خارج وارد کنیم و با داشتن دانش تولید کالای مصرفی به ارزش افزوده قابل توجهی دست یافت. اما این سؤال باقی ماند که چرا با توجه به اینکه رهبر معظم انقلاب همواره بر بحث اقتصاد مقاومتی تأکید داشته اند و ریاست محترم جمهور ایران اساس اقتصاد مقاومتی را تولید درون‌زا دانسته اند، اما متأسفانه با وجود مشکلات متعددی همچون نوسانات دلار و تحریم، تولید کنندگان داخلی دچار بحران در خرید مواد اولیه و یا با کیفیت پایین مواد اولیه و فراوری شده داخل کشور رو برو می شوند. چه بسیار کارخانه هایی که به دلیل این مشکلات زمین خوردند و چه بسیار کارگران و تحصیل کردگانی که از کار بی کار شدند. حال که تحریم ها از یک طرف و از طرف دیگر معضل اقتصادی در کشور گریبان کشور عزیزمان را گرفته است و مردم ایران با مشکلات معیشتی دست و پنجه نرم می کنن، وقت آن رسیده است که مسئولین به دنبال راه کاری برای حل این بحران ها باشند و چه راه حلی بهتر از حمایت از تولید ملی و برداشتن مشکلات از جلوی پای کارآفرینان و صنعتگران. امید است در پایان سال 98 رونق تولید که همواره رهبری و رییس جمهور بر آن تأکید دارند به نتیجه ای در خور شأن کشور بزرگمان، ایران برسد.