بند طلایی قطعنامه 2231 برای ایران
علی روغنگران
سه شنبه شب مایک پمپئو در توئیتر وزارت خارجه آمریکا نوشت: «عقربه‌های ساعت حرکت می‌کند. زمان باقی مانده تا انقضای مهلت تحریم تسلیحاتی علیه ایران و پایان ممنوعیت سفر قاسم سلیمانی به پایان می‌رسد». اشاره مایک پمپئو به بند 5 پیوست به قطعنامه 2231 شورای امنیت است که بر اساس آن ایران از 27 مهر سال 1399 می‌تواند با سایر کشور‌ها مبادله تسلیحاتی داشته باشد. بر این اساس ایران می‌تواند از کشور‌هایی مثل روسیه و چین تسلیحات خریداری کند. پیام سه شنبه شب پمپئو اولین واکنش او به انقضای این مهلت نیست. وزیر خارجه آمریکا سال گذشته در سخنرانی خود در شورای امنیت، درخواست کرد محدودیت‌های تسلیحاتی ایران پس از انقضای مهلت تعیین شده در قطعنامه شورای امنیت تمدید شود. تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران در سال‌های 2006 و 2007 در راستای ممنوعیت فروش سلاح به ایران و صادرات سلاح از ایران وضع شد. پس از توافق برجام مقرر شد این تحریم‌ها 18 اکتبر 2020 و پس از آنکه گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صلح آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران را تایید کرد، برداشته شود. توئیتر و سایت وزارت خارجه آمریکا برای پایان این مهلت گاهشمار هم ترسیم کرده است. به اعتقاد مقامات آمریکایی این مهلت که حدود 6 ماه دیگر به پایان می‌رسد یکی از امتیازات بزرگ برجام به نفع ایران و به ضرر آمریکا است. پمپئو در توئیت خود ایران را به اجرای “رفتار‌های بی ثبات کننده” متهم کرد و نسبت به توانایی خرید و فروش سلاح توسط ایران هشدار داد. بیاینه وزارت خارجه آمریکا با اشاره به اجرا شدن برجام مدعی شد این توافق «منابع و پول حتی بیشتری را در اختیار رژیم گذاشت تا بر دامنه فعالیت خود، تهاجم و رفتار مخرب خود بیفراید».
در بیانیه وزارت خارجه آمریکا آمده است «قاسم سلیمانی از روز 18 اکتبر 2020 امکان سفر به خارج را خواهد یافت و به زودی پس از آن، رژیم ایران آزاد خواهد بود که به هرکس که مایل است از جمله گروه‌های نیابتی خود تانک، موشک و تجهیزات دفاع ضد هوایی بفروشد».
بیانیه مستقل قطعنامه 2231 از کشور‌های عضو خواسته به مدت پنج سال محدودیت‌هایی را در مورد ارتباط و معاملات تسلیحاتی ایران مراعات کنند. بر این اساس از دولت‌ها خواسته شده تا از معامله، خرید و فروش و فراهم کردن هرگونه تسهیلات مالی، مبادلاتی وترابری در مورد تجهیزات سنگین نظامی به ایران یا برای استفاده ایران به مدت پنج سال از زمان اجرای برجام یا تسلیم “گزارش جمع‌بندی مبسوط” اجرای برجام توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (هر کدام که زودتر باشد) خودداری کنند. در این بخش از قطعنامه از انواع تانک رزمی، سامانه‌های توپخانه سنگین، هواپیما‌های رزمی، هلیکوپتر‌های تهاجمی، ناو و سامانه‌های موشکی نام برده شده است. دولت دوازدهم این بخش از قطعنامه 2231 که بر اساس برجام نوشته شده است را یکی از امتیازات بزرگ برای کشور می‌داند. 12 مرداد سال جاری، حسن روحانی گفت اگر برجام تا سال آینده باقی بماند می‌توانیم هر سلاحی که نیاز داریم خریداری کنیم و یا به فروش برسانیم. روحانی اعلام کرد مقدمات این کار هم آماده شده است. رفع تحریم خرید سلاح‌های متعارف برای نیرو‌های مسلح ایران می‌تواند انگیزه مهمی برای دولت و نیرو‌های مسلح در جهت حفظ برجام باشد؛ به خصوص که چین و روسیه تمایل خود به فروش سلاح‌های متعارف پیشرفته به ایران را اعلام کرده‌اند و آنطور که از صحبت‌های روحانی بر می‌آید توافقات مورد نیاز انجام شده و طرفین منتظر پایان زمانبندی مندرج در برجام هستند. با توجه به توان بازدارندگی و حتی تهاجمی که خرید سلاح‌های متعارف می‌تواند برای ایران داشته باشد به نظر می‌رسد آمریکا تمام تلاش خود را برای ممانعت از دست یافتن ایران به این مزیت به کار بندد. واکنش آمریکا به پایان مهلت تحریم تسلیحاتی ایران جدی است.آمریکایی‌ها با تمام ابزار‌هایی که دارند به دنبال این هستند که هر اقدامی می‌توانند انجام دهند که تا قبل از سال 99 جلوی انقضای این مهلت را بگیرند. آنها در این راه بازهم ایران را بیشتر تحت فشار قرار می‌دهند. نگرانی آمریکا از این است که اگر این تحریم‌ها برداشته شود ایران می تواند هرگونه اسلحه‌ای که می‌خواهد بخرد یا بفروشد. اینکه کلا تحریم‌های تسلیحاتی برداشته شود برای آمریکایی‌ها بسیار سنگین خواهد بود. خرید سلاح تهاجمی توسط ایران برای آمریکا قابل تحمل نیست. با اتمام مهلت انقضای تحریم تسلیحاتی،روسیه می‌تواند موشک‌های دوربرد و تهاجمی تحویل ایران دهد. در حال حاضر ایران تنها می‌تواند سلاح تدافعی خریداری کند، ولی بعد از این تاریخ می‌تواند سلاح تهاجمی بگیرد که آمریکا با این مسئله به شدت مشکل دارد. آمریکا ابزار‌های مختلفی برای جلوگیری از این شرایط در اختیار دارد. ممکن است کلا برجام را به هم بزند یا درگیری ایجاد کند و یا چالشی در منطقه ایجاد کند که خرید و فروش تسلیحاتی ایران را تحت تاثیر قرار دهد. وزارت خارجه آمریکا در بیانه خود نسبت به مسابقه تسلیحاتی در خاورمیانه هشدار می‌دهد. به نوشته سایت این وزارت خانه «این وضعیت می‌تواند باعث آغاز یک مسابقه تسلیحاتی جدید در خاورمیانه شده و این منطقه از جهان را حتی بی‌ثبات‌تر سازد». باتوجه به توافقات اخیر بین ایران و امارات و حتی عربستان به نظر نمی‌رسد چنین چیزی در منطقه خاورمیانه قابل تعریف باشد. آنچه آمریکا از آن به عنوان مسابقه تسلیحاتی نام می‌برد آغاز یک جنگ روانی دیگر است. در خاورمیانه مسابقه تسلیحاتی مطرح نیست چرا که کشور‌ها در وضعیتی نیستند که بخواهند باهم وارد چنین مسابقه‌ای شوند. با فرض اینکه امارات و رژیم صهیونیستی و عربستان در سلاح‌های متعارف برتری داشته باشند. برتری تسلیحاتی آنها کارآمد نیست. اسرائیل به عنوان جدی‌ترین دشمن ایران در منطقه وقتی زیر ضرب قرار بگیرد به سختی می‌تواند خود را حفظ کند و به راحتی در بمباران آسیب می‌بیند. نکته دیگری که در بیانیه وزارت خارجه آمریکا به چشم می‌خورد نگرانی از سفر‌های سردار قاسم سلمیانی است. این در حالی است که اصولا بسیار بعید است سفری از سوی فرمانده سپاه قدس به اروپا یا آمریکا صورت بگیرد. اگر منظور، سفر او به عراق یا سوریه باشد که در این سال‌ها (که مهلت تحریم‌ها به پایان نرسیده) بار‌ها تصاویری از حضور قاسم سلیمانی در منطقه منتشر شده است. حتی در مستند”فرمانده سایه” بی بی سی انگلیسی از قول مقامات و نظامیان آمریکایی اظهاراتی در مورد حضور سلیمانی از جمله در عملیات آزادسازی موصل در سال 96 (در زمان وجود تحریم) پخش شد. اظهارت پمپئو در مورد تهدید آمیز بودن سفر قاسم سلیمانی صرفا جو سازی رسانه‌ایست. چشم انداز کنش و واکنش‌های دو طرف تا انقضای این مهلت به گونه ای خواهد بود که ایران اقدامات خود را انجام می‌دهد، ولی با محدودیت‌هایی رو به رو خواهد شد. آمریکایی‌ها ایران را از نظر مالی تحت فشار قرار خواهند داد تا نتواند پول خرید سلاح را به دست آورد. احتمالا آمریکایی‌ها با کشور‌هایی که می‌خواهند سلاح بفروشند هم مذاکراتی انجام می‌دهد. در این بین بعید نیست که چین و روسیه از دو طرف باج سیاسی و اقتصادی بگیرند. اما اگر واقعا جدال تسلیحاتی وجود داشته باشد در سطح جهانی خواهد بود نه منطقه ای.