گردشگری تربت حیدریه، در سایه مشهد
ظرفیتهای فراوان گردشگری شهرستان تربت حیدریه در سایه جذابیت‌های کلانشهر مشهد در فاصله ۱۵۰ کیلومتری این شهر قرار گرفته است، سفر به مشهد و گذران تعطیلی در آن یکی از کارهای معمول در زندگی بیشتر مردم تربت حیدریه است و بسیاری از اهالی این خطه آخر هفته یا در زمان تعطیلی های مناسبتی مشهد را به عنوان نزدیکترین مسیر گردشگری خود انتخاب می کنند و گشت و گذار در این شهر و تفرجگاههای آن و خرید کالا از بازارهایش برایشان رفتاری عادی شده است.
تاریخ پیشین از تربت حیدریه
بر اساس شواهد و کشفیات باستان شناسی در اطراف شهرستان تربت و به ویژه غار ماپری، سنگ نگاره‌های کدکن و سفال های مکشوفه از چندین محوطه تاریخی، حکایت از وجود زیستگاه‌هایی در هزاره‌های چهارم و پنجم قبل از میلاد در این منطقه دارد.
نام تربت حیدریه به اعتبار نام قطب الدین حیدر (عارف نامی متوفی در سال ۶۱۸ ه. ق) تقریباً از قرن نهم هجری به بعد بر این منطقه نهاده شد، این منطقه از جمله مناطق آباد و پررونق بوده و روزگاری نیز جزء قلمرو اشکانیان به شمار می آمده است.
در عصر صفوی تربت حیدریه به دلیل موقعیت ویژه اش یعنی استقرار در مسیر جاده هرات از اهمیت به سزایی برخوردار بود و در طول دهه نخست قرن دهم این ولایت به مانند بقیه خاک خراسان در معرض فتنه ازبکیه قرار گرفت و در کشمکش های بیش از ۲۰۰ ساله قزلباشان صفوی، بارها و بارها به وسیله سواران ازبک غارت شد.
جاذبه های تاریخی تربت حیدریه
افزون بر ۲۰۰ اثر تاریخی و جاذبه گردشگری تنها در شهرستان تربت حیدریه وجود دارد که تاکنون حدود ۵۰ اثر از این تعداد در فهرست آثار ملی ثبت شده است که شاخص ترین آنها شامل مجموعه تاریخی و فرهنگی قطب الدین حیدر، کاروانسرای طبسی، کاروانسرای لاری، حمام حاجی رئیس، مقبره و مسجد شیخ حیدر کدکنی، رباط کامه، رباط کسکک، مزار بوری آباد، مزار شیخ ابوالقاسم گورکانی، چندین آب انبار، سرا، بازار سنتی و همچنین وجود بیش از ۴۰ خانه تاریخی در داخل بافت تاریخی شهراست.
تفرجگاه‌ها و مناطق گردشگری تربت حیدریه
در محدوده شهرستان سه رشته کوه به هم پیوسته قرار دارد که بیشتر جهت شرقی – غربی دارند که به همراه ارتفاعات پراکنده در جنوب و جنوب شرقی عمده ارتفاعات این شهرستان را تشکیل می‌دهند و وجود این کوه‌های متعدد که جلگه‌های وسیعی را در برگرفته از عوامل مهم تنوع آب و هوایی در این ناحیه است که از مهمترین مناطق آن می‌توان به آبشار رودمعجن، رودخانه حصار، ارتفاعات ملکوه، مناطق ییلاقی صنوبر، بکاول، کامه و سریشا، منطقه شکار ممنوع سریشا، موزه حیات وحش، باغ ملی و پیشکوه اشاره کرد که قابلیت بازدید برای گردشگران اکوتوریسم، توریسم روستایی و عشایری و نیز گردشگران ورزشی را دارد.
صنایع دستی و سوغات
در تربت حیدریه مشاغل و هنرهای سنتی هنوز تا حدی رواج دارد که از میان این مشاغل می‌توان به آهنگری، مسگری، نجاری، نمد مالی، حصیر بافی و فرش بافی اشاره کرد. این صنایع دستی در کنار محصول زعفران و دست بافته‌های ابریشمی شهر بایگ می‌تواند سوغات مناسبی برای گردشگران باشند، همچنین نوعی حلوا با نام حلواجوزی (حلوا گردویی) که بیشتر در بخش بایگ شهرستان تولید می‌شود از دیگر سوغاتهای این شهرستان است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان تربت حیدریه و زاوه با بیان اینکه تاکنون ۲۵۰ اثر تاریخی و گردشگری در منطقه تربت حیدریه شناسایی شده است دراین باره گفت: از مجموع ۷۰ اثر تاریخی شناسایی شده در تربت حیدریه، ۴۶ اثر، شامل ۳۵ بنا و ۱۱ تپه و دو اثر معنوی و ناملموس در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
علی محمدی ادامه داد: در شهرستان تربت حیدریه ۱۰ روستای هدف گردشگری، پنج اقامتگاه بومگردی در پنج روستا، پنج رستوران بین راهی زیر نظر میراث فرهنگی و پنج دفتر خدمات مسافرتی و زیارتی وجود دارد و همچنین در حوزه صنایع دستی افزون بر هزار و ۳۰۰ هنرمند در قالب ۵۳۲ کارگاه و در ۱۵ رشته مشغول تولید هستند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان تربت حیدریه و زاوه گفت: در زاوه نیز حدود ۵۰ جاذبه تاریخی و گردشگری وجود دارد که تاکنون ۱۷ مورد از این آثار تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در این میان روستای سهل آباد به عنوان روستای نمدمالی استان خراسان رضوی معروفیت ویژه ای دارد.
محمدی وجود دو واحد مهمانپذیر با ۶۵ تخت به همراه پنج باب دفتر خدمات مسافرتی و گردشگری را از دیگر داشته های تربت حیدریه عنوان کرد.
وی گفت: بر اساس اولویت بندی تنها برای تغییر کاربری هشت باب بنا به مبلغی نزدیک به ۶۰ میلیارد ریال نیاز داریم و همچنین برای مالکان ۱۰ خانه تاریخی در قالب تسهیلات قرض الحسنه به پنج میلیارد ریال اعتبار نیاز است.
محمدی ادامه داد: با توجه به وقفی بودن بسیاری از بناهای تاریخی در شهر تربت حیدریه و رویکرد مسئولان و فرهنگ عمومی مردم که مبتنی بر نوسازی و بازسازی است در صددیم تا تک بناهای حفظ شده را با رضایت مالک نگاه داریم.
وی تصریح کرد: با اجرای برنامه‌های متنوع نوروزی و برگزاری جشن‌های نورزگاه و نیز فعال کردن اماکن بومگردی، امسال دو میلیون و ۴۰۰ هزار مسافر و گردشگر از این شهرستان عبور و ۲۴۷ هزار نفر از اماکن تاریخی، گردشگری و مذهبی این شهر بازدید کردند و افزون بر ۱۰۰ هزار نفر نیز در آن اقامت گزیدند.
محمدی، رویکرد این اداره در حوزه گردشگری را معرفی جاذبه‌های روستایی و راه اندازی اقامتگاه‌های بومگردی عنوان کرد و افزود: بر همین اساس پنج روستای بسک، رودمعجن، حصار، بکاول و نسر به عنوان روستای هدف گردشگری در تربت حیدریه معرفی شده‌اند و همچنین چهار اقامتگاه بومگردی مجوز گرفته اند و ۱۰ اقامتگاه دیگر درخواست راه اندازی داده‌اند که در حال بررسی است.
وی ادامه داد: در حوزه صنایع دستی برخی رشته‌های هنری در این منطقه منسوخ شده بود که با احیای آنها، امروز با برگزاری نمایشگاه‌های مختلف، هنرمندان تربتی در سطح ملی و بین المللی باعث افتخار خراسان رضوی و کشور شدند که از جمله این هنرها می‌توان به نمد مالی، قفل سازی سنتی و چرم دوزی اشاره کرد.
رئیس میراث فرهنگی تربت حیدریه از احیای بناهای تاریخی به عنوان رویکرد اصلی در این حوزه یاد کرد و گفت: در همین راستا چهار بنای رباط لاری، رباط کامه، رباط کسکک و حمام حاجی رئیس که بلا استفاده بود برای احیا و تغییر کاربری به سرمایه گذار بخش خصوصی واگذار شده است.
احیای ظرفیت های گردشگری
فرمانده تربت حیدریه هم احیای ظرفیت های مغفول مانده حوزه گردشگری این شهرستان را نیازمند نگاه ویژه مسئولان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان و سرمایه گذاری در این بخش ذکر کرد.
علی رستمی گفت: این شهرستان به واسطه قرار گرفتن در این موقعیت مهم می تواند درآمد زیادی را از حوزه گردشگری به دست آورد ولی متاسفانه زیرساخت های اقامتی و مجتمع های رفاهی بین راهی در شهرستان برای حجم ۲۰ میلیونی مسافر و زائری که از این شهرستان تردد می کنند کافی نیست و زمان ماندگاری مسافران بسیار کم است که البته می توان با آماده کردن شرایط و توسعه زیر ساخت های مناسب و جذب سرمایه گذار، در جلب و جذب بیشتر مسافران و گردشگران موفق تر عمل کرد.
او با اشاره به در دستور کار قرار گرفتن تغییر کاربری تعدادی از بناهای تاریخی و سرمایه گذاری بخش خصوصی در آنها افزود: با اجرای طرح تغییر کاربری بناهای تاریخی علاوه بر اینکه بافت های تاریخی احیا و ساماندهی می شوند گردشگری نیز توسعه می یابد و اکنون مراحل تغییر کاربری و واگذاری به بخش خصوصی رباط کامه در کیلومتر ۳۰ جاده تربت حیدریه به مشهد و حمام حاج رئیس و چند کاروانسرا در دست اقدام است.
شهرستان ۲۲۵ هزار نفری تربت حیدریه در ۱۵۰ کیلومتری جنوب مشهد قرار دارد.