تکاپوی دیپلماتیک فرانسه برای حفظ برجام
روز یکشنبه همزمان با پایان یافتن مهلت 60 روزه ایران به سایر اعضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، این کشور خلوص اورانیوم غنیشده خود را از محدوده برجام بالاتر برد. بر اساس این توافق، ایران نباید بالاتر از سطح 3.67 درصد اورانیوم غنی‌سازی کند. اما اکنون سطح غنی‌سازی ایران به پنج درصد نزدیک شده و چنانچه اروپایی‌ها در تامین منافع اقتصادی ایران از برجام تعلل کنند، احتمالا به 20 درصد هم خواهد رسید. اروپایی‌ها صریحا ایران را به «نقض» برجام متهم کردند. با این حال، هنوز هم به امکان زنده ماندن این توافق امیداورند. از این رو، به منظور پیدا کردن راهی برای متقاعد کردن ایران به عقب‌نشینی از اقدامات هسته‌ای جدید خود، تحرکات دیپلماتیک جدیدی را آغاز کردند. در آستانه اجرای گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای، امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، با همتای ایرانیش، حسن روحانی، تماس گرفت و به مدت بیش از یک ساعت با او درباره مسائل مرتبط با برجام صحبت کرد. طبق روایت فرانسه، در این تماس، ماکرون و روحانی، شرایط از سرگیری گفتگو‌ها میان همه طرف‌ها تا 15 ژوئیه را بررسی کردند. رئیس‌جمهور فرانسه همچنین همتای ایرانی خود را به ادامه دادن پایبندی به برجام دعوت کرد. اما ظاهرا این تماس نتوانست ایران را به انصراف از اجرای گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای متقاعد کند. در نتیجه، روز بعد از تماس، ایران غنی‌سازی فراتر از محدودیت‌های توافق هسته‌ای را اعلام کرد. با این حال، اروپا مایوس نشد و همچنان برای نجات برجام تلاش می‌کند. در ادامه این تلاش‌ها، روز سه‌شنبه مشاور ارشد رئیس‌جمهور فرانسه در امور دیپلماتیک، با هدف کاستن از تنش‌ها میان تهران و واشنگتن به مدت دو روز به ایران سفر کرد. این سفر در حالی انجام می‌شود که ایران روز دوشنبه تهدید کرد که غنی‌سازی را به سطح 20 درصد برساند. مشاور ماکرون چندی پیش هم به تهران سفر کرده بود، اما نتوانست به کاهش تنش‌ها کمک کند. یک مقام در کاخ ریاست‌جمهوری فرانسه مدعی شد که در حال حاضر هم ایران و هم آمریکا به افزایش فشار‌ها علاقه دارند، اما نهایتا هر دو طرف به آغاز گفتگو‌ها علاقه خواهند داشت. وی افزود: «چیزی که در یک وضعیت بحرانی نظیر وضعیت فعلی مهم است، این است که نقاط میانی پیدا شود که ما را از تنش شدید به مذاکرات منتقل کند. این چیزی است که برای تحقق آن تلاش می‌کنیم.»
فرانسه تحرکاتش برای تنش‌زدایی را با ایران و آمریکا هماهنگ می‌کند. اندکی پیش از عزیمت مشاور رئیس‌جمهور فرانسه به تهران، ماکرون برای دومین بار ظرف یک هفته با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، درباره ایران تلفنی گفتگو کرد. پس از این تماس، کاخ سفید اعلام کرد دو رئیس‌جمهور درباره تهدید ایران در زمینه افزایش غنی‌سازی اورانیوم صحبت کردند. سخنگوی کاخ سفید طی بیانیه‌ای مدعی شد: «آنها (ترامپ و ماکرون)، تلاش‌های جاری برای تضمین اینکه ایران سلاح هسته‌ای به دست نمی‌آورد و نیز تلاش‌ها برای پایان دادن به رفتار بی‌ثبات‌کننده ایران در خاورمیانه را بررسی کردند.»
آمریکا به رغم خروج یکجانبه از برجام، نگران خروج ایران از این توافق است. به همین دلیل، مایل است تلاش‌های اروپا برای حفظ توافق هسته‌ای موفق شود. همزمان با گام دوم کاهش تعهدات ایران، یک مقام آگاه آمریکایی به نشریه آمریکایی «پالتیکو» گفته تیم ترامپ به تحقق سه امر امیدوار است: 1- اروپا تحریم‌هایی علیه ایران اعمال کند تا آن را از تعلیق تعهدات بیشتر در برجام منصرف کند. 2- سازوکار مالی که اروپایی‌ها برای کمک به ایران جهت دستیابی به کالا‌های غیرتحریمی برقرار کرده‌اند، موفق شود. 3- مانور‌های اخیر نظامی آمریکا در خاورمیانه برای منع ایران از تشدید تنش‌های نظامی کافی باشد. این مقام آمریکایی در پاسخ به این پرسش که چرا دولت ترامپ خواهان موفقیت سازوکار «ابزار حمایت از تبادلات تجاری» (اینستکس) است، گفت: «اساسا ما می‌خواهیم آنها (ایران) در توافق (هسته‌ای) باقی بمانند.»
این تغییر غیررسمی در موضع آمریکا زمانی اتفاق افتاد که ایران گزینه خروج تدریجی از برجام را در پیش گرفت. سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، روز دوشنبه در یک نشست خبری تصریح کرد همه گزینه‌ها از جمله بحث خروج از برجام می‌تواند در گام‌های بعدی ایران مطرح باشد، ولی فعلا تصمیمی در این زمینه اتخاذ نشده است.
اکنون پرسش اصلی این است که آیا فرانسه می‌تواند برای تنش فعلی میان ایران و غرب راه حلی پیدا کند؟
تنش‌ها میان ایران و آمریکا در یک سال گذشته به طور تصاعدی افزایش یافته و در حال حاضر به مرحله حساسی رسیده است. بدیهی است که با توجه به حساسیت امور، نمی‌توان به سادگی راه حلی پیدا کرد. با این حال، در عالم سیاست هیچ چیز، غیرممکن نیست. در تماس اخیر روسای جمهور ایران و فرانسه، ظاهرا ماکرون به روحانی پیشنهاد داده است که تهران و واشنگتن در قالب گروه 1+5 گفتگو‌ها را از سربگیرند. روحانی هم با این پیشنهاد مخالفت نکرده، اما ورود به این گفتگو‌ها را به رفع تحریم‌های آمریکا مشروط کرده است. در حال حاضر، رفع تحریم‌ها شرط اصلی ایران برای هرگونه مذکرات با آمریکاست. ایران تاکید می‌کند که آمریکا باید قبل از مذاکرات تحریم‌ها را رفع کند و به برجام بازگردد. اما ناظران، احتمال بازگشت ترامپ به برجام و رفع تحریم‌ها قبل از مذاکرات و یا در حین مذاکرات را بعید می‌دانند. این امر به دو دلیل است: اولا اگر ترامپ بدون امتیازگیری از ایران به برجام بازگردد، جایگاه او میان حامیانش، خصوصا محافل نزدیک به اسرائیل، به شدت تضعیف خواهد شد. گروه‌های متنفذی در واشنگتن وجود دارند که از سیاست سختگیرانه ترامپ علیه ایران به شدت حمایت و با هرگونه عقب‌نشینی در برابر ایران مخالفت می‌کنند. حتی می‌توان تصور کرد که دموکرات‌ها هم در صورت بازگشت ترامپ به برجام از او انتقاد کنند. آنها احتمالا به ترامپ خواهند گفت که به چه دلیل از این توافق خارج شده و سپس بدون هیچ دلیل به آن بازگشته است.
ثانیا، سابقه مذکرات هسته‌ای کره شمالی و آمریکا نشان داد که حتی اگر سران کشوری با رهبران آمریکا دیدار‌های صمیمی داشته باشند، احتمال رفع تحریم‌ها قبل از امضای توافق وجود ندارد. کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی، چندین بار با ترامپ دیدار کرد و ترامپ «عاشق» او شد، اما هیچکدام از تحریم‌های آمریکا علیه کره شمالی تعلیق یا رفع نشد. با این همه، رسیدن به یک راه حل میانی بعید نیست. هماهنگی فرانسه و آمریکا در مسئله ایران، ممکن است به راه اندازی اینستکس و کارآمد شدن آن منجر شود. خصوصا که الان آمریکا هم از راه‌اندازی این سازوکار حمایت می‌کند. بنابراین، ماکرون با حمایت آمریکا می‌تواند از طریق راه اندازی اینستکس ایران را به ماندن در برجام متقاعد کند.
به نظر می‌رسد که تنش‌ها میان ایران و آمریکا از مرحله میانجیگری‌ها عبور کرده و ایران و غرب به طور مستقیم با یکدیگر تعامل می‌کنند. دو ماه پیش زمانی که آمریکا به خلیج فارس نیروی نظامی اعزام کرد، رهبران کشور‌های اروپایی عضو برجام تلاش خاصی برای تنش‌زدایی میان ایران و آمریکا انجام ندادند. کشور‌های واسطه (نظیر عراق، قطر، ژاپن، سوئیس و عمان) برای میانجیگری پیشقدم شدند، ولی نتوانستند کاری کنند. الان، اروپا به رهبری ماکرون، متولی پرونده ایران شده و چون ماکرون روابط نزدیکی با آمریکا و ایران دارد، احتمال موفقیت فرانسه در تنش‌زدایی یا حداقل انتقال پیام میان ایران و آمریکا بیشتر شده است. درست است که ماکرون با انتقال پیام میان ایران و فرانسه، عملا نقش میانجیگر را ایفا می‌کند، اما به هر حال نباید فراموش کرد که فرانسه عضو برجام هست و لذا یکی از طرف‌های منازعه هسته‌ای است.
روغنگران